Τόλης Νικηφόρου: Ακόμη και εκείνο που χαρακτηρίζεται ως φανταστικό, στο βίωμα βασίζεται

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη //

Γράφει επειδή «αυτό είναι το χρέος του και ο προορισμός του στη ζωή». Θεωρεί ότι είναι βιωματικός ποιητής και συγγραφέας, βασικά ότι είναι ένας ποιητής που, όμως, γράφει και μυθιστόρημα και διήγημα και παραμύθι. Ο Τόλης Νικηφόρου μιλά στο fractal για όλη του τη ποιητική και συγγραφική διαδρομή.

-Κύριε Νικηφόρου, πώς αρχίζει η περιπέτεια της συγγραφής ;

Έγραψα πρόσφατα ένα διήγημα με τίτλο «Παιδί της αλάνας και του βιβλίου». Αυτό ήμουν. Ένα παιδί της γειτονιάς που σκοτωνόταν στα άγρια παιχνίδια της Πλατείας Δικαστηρίων και γύριζε ύστερα στο σπίτι για να πιεί εφτά ποτήρια νερό από τη βρύση, να ξαπλώσει στο ντιβάνι και να διαβάσει ώσπου να το πάρει ο ύπνος. Η περιπέτεια της συγγραφής λοιπόν αρχίζει με την περιπέτεια της ανάγνωσης και με την περιπέτεια της ίδιας της ζωής. Μαζί με την απαραίτητη προδιάθεση, που ονομάζεται δωρεά ή ταλέντο, ένα χαρμάνι από το διάβασμα και τις καυτές εμπειρίες της ζωής οδηγεί κάποτε και στο γράψιμο. Για μένα καθοριστικό ρόλο έπαιξε και χωρισμός των γονέων μου στα παιδικά μου χρόνια που με σφράγισε με πυρωμένο σίδερο.

-Ποια είναι η πηγή έμπνευσης για να γράψετε ;

Γράφω γιατί αυτό είναι το χρέος μου και ο προορισμός μου στη ζωή. Γράφω για να απλώσω ένα χέρι, να ανάψω ένα φως. Κι ακόμη για να γεμίσω ένα κενό μέσα μου, ένα χάσμα που δεν γεμίζει όσα βιβλία κι αν γράψω, όση αγάπη κι αν δώσω ή μου δοθεί. Γράφω ακόμη γιατί λατρεύω τη ζωή και αυτός είναι ο μόνος τρόπος που γνωρίζω για να νικήσω προσωρινά τον θάνατο. Κύριες πηγές μου είναι τα τραύματα των παιδικών και των εφηβικών μου χρόνων, ο έρωτας, η ομορφιά και η αθωότητα, οι άνθρωποι που γνώρισα και αγάπησα, η γενέθλια πόλη, τα ταξίδια μου και η ζωή μου στο Λονδίνο.

-Πόσο χρόνο κάνετε για να γράψετε ένα διήγημα;

Μερικές ώρες σε πρώτο χέρι. Στην αρχή το σχεδιάζω με μολύβι στο χαρτί, το χτυπάω ύστερα στον υπολογιστή και το τυπώνω. Το κρατάω σε εκκρεμότητα για δυο-τρεις εβδομάδες και το ξαναβλέπω μετά. Η τελική επεξεργασία γίνεται όταν πρόκειται να το δώσω για δημοσίευση ή να στείλω τη συλλογή διηγημάτων στον εκδότη.

-Στο βιβλίο σας ‘Ο δρόμος για την Ουρανούπολη’ γράφετε και για τη Θεσσαλονίκη. Ποια είναι η σημασία του γενέθλιου τόπου για τον συγγραφέα;

Η σημασία της Θεσσαλονίκης είναι καθοριστική για μένα. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Πλατεία Δικαστηρίων, τώρα Πλατεία Αρχαίας Αγοράς, την πυρίκαυστη καρδιά της πόλης. Με τη γενέθλια πόλη είχα επί πολλά χρόνια μια σχέση αγάπης και μίσους. Μισούσα τους στενούς της ορίζοντες, το καταπιεστικό περιβάλλον της, την επαγγελματική μου δουλεία, ενώ έφερα και τα τραύματα της διαλυμένης οικογένειάς μας. Μοναδική φιλοδοξία μου ήταν να ταξιδέψω και να γράψω. Μου δόθηκε λοιπόν η ευκαιρία να ζήσω τέσσερα χρόνια στο Λονδίνο και να ταξιδέψω σε πολλές χώρες. Τότε ένιωσα μέσα μου βαθιά τι σήμαινε για μένα η πατρίδα. Τότε κατάλαβα ότι δεν μπορούσα να ζήσω κάπου αλλού στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, ότι δεν μπορούσα να γράψω κάπου αλλού. Στη Θεσσαλονίκη ο κάθε δρόμος, η κάθε πλατεία, η κάθε γωνιά σημαίνει κάτι για μένα. Εδώ ζουν όλοι σχεδόν οι άνθρωποι που αγαπώ, εδώ είναι θαμμένοι οι γονείς μου και ο αδερφός μου, εδώ ήμουν πάντοτε ταγμένος να ζήσω, να γράψω τα βιβλία μου και να πεθάνω.

-Πέρα από διηγηματογράφος είσαστε και ποιητής. Υπάρχει κάποια συγγένεια σε αυτά τα δύο είδη δηλαδή στο διήγημα και στο ποίημα;

Είμαι ένας ποιητής που γράφει και διηγήματα, μυθιστορήματα, παραμύθια. Ένας ποιητής που έχει βραβευτεί για την πεζογραφία του, όπως έχει συμβεί και με άλλους ποιητές στην όμορφη και παράξενη πατρίδα μας. Το διήγημα έχει χαρακτηρισθεί ως «η ποίηση της πεζογραφίας». Υπάρχει λοιπόν συγγένεια με την έννοια της καίριας στιγμής, της συντομίας και τις λιτότητας. Ένας ποιητής δεν μπορεί, από τη φύση της τέχνης του, να γράφει εκτενή διηγήματα ή μυθιστορήματα. Δηλαδή, πεζογραφία με φλυαρία και παραγεμίσματα για τον οποιοδήποτε λόγο ή σκοπιμότητα. Τα δικά μου διηγήματα είναι συνήθως τρεις ως έξι-επτά σελίδες και τα μυθιστορήματά μου εκατόν τριάντα ως διακόσιες σελίδες. Αυτές μου αρκούν για να πω όσα έχω να πω.

-Στα διηγήματα αλλά και στα ποιήματα είναι φανερή η επήρεια του προσωπικού βιώματος. Μπορούν οι εμπειρίες να βοηθήσουν τον συγγραφέα να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο;

Είμαι βιωματικός ποιητής και πεζογράφος και δεν μπορώ να αντιληφθώ πώς αλλιώς θα μπορούσε κανείς να γράψει. Από τις εμπειρίες μας διαμορφώνεται και ο εσωτερικός μας κόσμος. Ακόμη και εκείνο που χαρακτηρίζεται ως φανταστικό, στο βίωμα βασίζεται. Θεωρώ ότι μια ζωή με πλούσιες εμπειρίες σε κάθε τομέα σχεδόν είναι εξαιρετικά σημαντική για τον οποιοδήποτε λογοτέχνη.

-Υπάρχουν συγγραφείς που ταξίδεψαν πολύ και διεύρυναν τον πνευματικό τους ορίζοντα και άλλοι που έμειναν μια ζωή στο ίδιο μέρος και μεγαλούργησαν. Τι είναι αυτό που κάνει το έργο του δημιουργού διαχρονικό ώστε να αντέχει στην φθορά του χρόνου;

Θα έλεγα ότι οι δύο καθοριστικοί παράγοντες για ένα έργο διαχρονικής αξίας είναι το επίπεδο της γραφής και η παγκοσμιότητα και διαχρονικότητα του θέματος που πραγματεύεται. Ή, με δυο λόγια, το μέγεθος της δωρεάς του συγγραφέα.

-Ποια είναι σήμερα η κατάσταση στην λογοτεχνία; Υπάρχουν νέοι συγγραφείς; Τι γίνεται με την έκδοση νέων βιβλίων;

Υπάρχουν πάρα πολλοί νέοι ποιητές και πεζογράφοι και ένας εκδοτικός καταιγισμός παρά την κρίση. Έχει κανείς την εντύπωση ότι όλη η Ελλάδα γράφει και εκδίδει βιβλία. Η ευκολία του διαδικτύου έχει επιτείνει αυτή την κατάσταση. Δεν θα επιμείνω όμως στα αρνητικά φαινόμενα αλλά στο, κατά τη γνώμη μου, θετικό αποτέλεσμα συνολικά. Μέσα στον σωρό υπάρχουν και ωραία βιβλία, περισσότερα παρά ποτέ. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι η λογοτεχνία ανθίζει σε περιόδους κρίσης. Με την πρόσθετη ευκαιρία να διαβάζω ποιητικά βιβλία που μου δίνουν οι θεματικές ανθολογίες που διατηρώ από το 2008 στο ιστολόγιο, Ένα λιβάδι μέσα στην ομίχλη που ονειρεύεται, αλλά και από τη συμμετοχή μου σε Λέσχες Ανάγνωσης όσον αφορά την πεζογραφία, μπορώ να πω ότι είμαι εξαιρετικά αισιόδοξος για το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας.

-Είστε ικανοποιημένος με την πορεία σας στη συγγραφή ;

Από τα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, έχω αφιερώσει στη λογοτεχνία τη ζωή μου και την ψυχή μου. Έχουν κυκλοφορήσει ως τώρα 31 βιβλία μου, 18 ποίησης και 13 πεζογραφίας και εξακολουθώ να εργάζομαι εντατικά όπως θα έκανε ένας αληθινός επαγγελματίας. Έχω υπογράψει μονομερή σύμβαση (εκείνο δεν δεσμεύεται) με το μεγάλο πνεύμα των Ινδιάνων, εκείνο που δίνει και αφαιρεί τη ζωή και είναι πιθανότατα ο αόρατος υποβολέας μου, ότι για κάθε χρόνο που μου επιτρέπει να παραμένω εδώ, εγώ θα του δίνω ένα βιβλίο. Το τελευταία 19 χρόνια έχουν εκδοθεί 18 βιβλία μου. Τι περισσότερο θα μπορούσα να κάνω και πόσο περισσότερο αίμα θα μπορούσε να ζητήσει κανείς από μένα;

-Διαβάζουν οι νέοι βιβλία;

Είναι γνωστό ότι οι αναγνώστες της λογοτεχνίας δεν είναι πολλοί στην Ελλάδα. Νομίζω όμως ότι είναι περισσότεροι παρά ποτέ άλλοτε. Την εκτίμησή μου αυτή ενισχύει η συμμετοχή μου στη Λέσχη Ανάγνωσης στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κάτω Τούμπας και στη Λέσχη Ανάγνωσης Αστυνομικού Μυθιστορήματος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαριλάου αλλά και οι Λέσχες Ανάγνωσης στις οποίες με έχουν καλέσει για να συζητήσω βιβλία μου. Όπως και οι πολλές παρουσιάσεις βιβλίων που γίνονται σε βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, στη Κεντρική Βιβλιοθήκη του Δήμου, σε πινακοθήκες και καφετέριες και αλλού. Όχι, δεν θα μπορούσα να πω γενικά ότι οι νέοι διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία. Παρά τις προκλήσεις όμως της εικόνας, διαβάζουν ολοένα και περισσότεροι.

-Ετοιμάζετε κάποιο καινούργιο βιβλίο;

Έχω έτοιμα δύο βιβλία και ετοιμάζω άλλα δύο. Προς έκδοση έχει σταλεί μια ανθολόγηση ποιημάτων μου με τίτλο «ρίγος αιχμάλωτο στον ήχο της φωνής σου – 63 ποιήματα για τον έρωτα και την αγάπη (1966-2015)», υπάρχει έτοιμο ένα παραμύθι (για μεγάλους) με τίτλο «Μωβ και Μελένιος», που έχω γράψει μαζί με την ποιήτρια Τζούλια Φορτούνη, και ετοιμάζω μία ακόμη συλλογή διηγημάτων για τα παιδικά μου χρόνια στη γειτονιά και μία ακόμη συλλογή ποιημάτων.

-Μπορείτε να μας προτείνετε κάποια ενδιαφέροντα βιβλία;

Υπάρχουν πολλά και διάφορα ενδιαφέροντα βιβλία και φοβάμαι ότι είναι αδύνατον σήμερα, με τον καταιγισμό των εκδόσεων, να έχει κανείς μια πλήρη εικόνα. Δεν θέλω λοιπόν να ευνοήσω ή να αδικήσω. Ψάξτε, διαβάστε, ξεφυλλίστε, συμβουλευτείτε τα αξιόλογα λογοτεχνικά περιοδικά και τον βιβλιοπώλη σας και σίγουρα θα κάνετε σπουδαίες ανακαλύψεις.

* Ο Τόλης Νικηφόρου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Ρωµυλία. Σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων και εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος, µεταφραστής -διερµηνέας και αναλυτής συστηµάτων στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο Λονδίνο. Μετά το τέλος της δικτατορίας, επέστρεψε οριστικά στη Θεσσαλονίκη ασκώντας το επάγγελµα του µελετητή-συµβούλου οργάνωσης επιχειρήσεων έως το 1999.Τακτικός συνεργάτης του περιοδικού “Νέα Πορεία” από τα µέσα της δεκαετίας του ’70, διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος της Λέσχης Γραµµάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος και της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης ενώ υπήρξε και µέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κ.Θ.Β.Ε. Εµφανίστηκε στα γράµµατα το 1966 µε το µεγάλο ποίηµα, “Οι άταφοι”. Από τις εκδόσεις της “Νέας Πορείας” έχουν κυκλοφορήσει µεταξύ άλλων οι ποιητικές του συλλογές “Το διπλό άλφα της αγάπης” (1994, επανέκδ. Παρατηρητής, 2002), “Χώμα στον ουρανό” (1998), “Γαλάζιο βαθύ σαν αντίο” (1999), “Ένα λιβάδι μέσα στην ομίχλη που ονειρεύεται” (2002),”Ο πλοηγός του απείρου” (συγκεντρωτική έκδοση, ποιήµατα 1966-2002, 2004), τα διηγήµατα “Εγνατία οδός” (1973), “Τα µάτια του πάνθηρα” (1996), “Νόστος” (2000), και το µυθιστόρηµα “Η γοητεία των δευτερολέπτων” (2001). Από τις εκδόσεις του περιοδικού “Μανδραγόρας” έχει εκδοθεί η ποιητική του συλλογή “Μυστικά και θαύματα: ο ανεξερεύνητος λόγος της ουτοπίας” (2007), και από τις εκδόσεις “Νεφέλη” τα μυθιστορήματα “Το κίτρινο περπάτημα στα χόρτα” (2005), “Η εξαίσια ηδονή του βιασμού” (2006), “‘Ερημο νησί στην άκρη του κόσμου” (2009) καθώς και η συλλογή διηγημάτων “Ο δρόμος για την Ουρανούπολη” (2008), η οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, από κοινού με το “Οριζόντιο ύψος” του Αργύρη Χιόνη. Έχει επίσης συγγράψει παραµύθια για µεγάλους. Ποιήµατά του έχουν µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν περιληφθεί σε ελληνικές και ξένες ανθολογίες.