Fractal

Ζέφη Κόλια: “Ζούμε από περιέργεια…”

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Παρίσι τον Νοέμβριο του 1911 και ο Πωλ Λαφάργκ, πρώην βουλευτής των Σοσιαλιστών και η σύζυγός του Λώρα Μαρξ, κόρη του Καρλ Μαρξ, αυτοκτονούν στα υπνοδωμάτια της οικίας τους στην Ντραβέιγ, μιας αριστοκρατικής έπαυλης αγορασμένης με τα χρήματα της κληρονομιάς του Φρίντριχ Ένγκελς* η Λώρα είχε προηγουμένως αγοράσει ένα καπέλο. Έναν αιώνα μετά, μια ελληνίδα συγγραφέας, η Ζέφη Κόλια, θα αναζητήσει την ζωή και την εποχή τους και θα γράψει το μυθιστόρημα «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ». Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Και η συγγραφέας του, με φόντο την Βικτωριανή Αγγλία, το Παρίσι της Μπελ Επόκ- ή την Κούβα την εποχή της δουλείας μιλά για το πώς θα έβλεπε η Λώρα την εποχή: με τις αυτοκτονίες και την Χρυσή Αυγή. Γιατί, ενώ στις σελίδες του βιβλίου ζωντανεύει η οικογένεια των Μαρξ, ο Έγκελς, ο Λένιν, ο Μπακούνιν και κυρίως μια εποχή που, όπως έχει ήδη ειπωθεί, η επανάσταση ήταν όνειρο και αγώνας, η συγγραφέας υποστηρίζει ότι «σήμερα –θεωρεί- ως επαναστατική κατάκτηση τον επαναπροσδιορισμό του αυτονόητου».

 

Zefi-Kolia_660x400_scaled_cropp

 

-Κυρία Κόλια, γιατί η «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ» σήμερα; Γιατί τώρα;

Δεν έχω ιδέα. Η σημερινή κοινωνικοπολιτική κατάσταση ήταν το τελευταίο πράγμα που με απασχόλησε, όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με την συγκεκριμένη ιστορία. Και το τονίζω αυτό επειδή πολλοί θεωρούν ότι καταπιάστηκα με το συγκεκριμένο ζεύγος επαναστατών επειδή χτύπησε ξάφνου μέσα μου κάποιου είδους μαρξιστικό ρολόι, λόγω της παρούσας οικονομικής κρίσης. Το ξεκαθαρίζω: Καμία σχέση. Η συγκίνηση που ένιωσα εξερευνώντας την ιστορία των προσώπων αυτών ήταν τόσο αυθεντική, απόλυτη και διαχρονική, ώστε καταγράφοντάς την δεν είχα αίσθηση αν βρίσκομαι την Ελλάδα του 21ου αιώνα, στην Βικτωριανή Αγγλία, στο Παρίσι της Μπελ Επόκ- ή στην Κούβα την εποχή της δουλείας. Ήταν όλα τόσο υπέροχα μπερδεμένα στο κεφάλι μου, ώστε σχεδόν δεν με άγγιζε η Ελλάδα της κρίσης…

 

-Παρίσι τον Νοέμβριο του 1911 και ο Πωλ Λαφάργκ, πρώην βουλευτής των Σοσιαλιστών και η σύζυγός του Λώρα Μαρξ, κόρη του Καρλ Μαρξ, αυτοκτονούν στα υπνοδωμάτια της οικίας τους στην Ντραβέιγ, μιας αριστοκρατικής έπαυλης αγορασμένης με τα χρήματα της κληρονομιάς του Φρίντριχ Ένγκελς, στις μέρες μας, συμβαίνει σχεδόν καθημερινά μια νέα αυτοκτονία, η απόγνωση εκείνη μ’ αυτή που βιώνουμε πού συγκλίνει και πού αποκλίνει;

Ακούστε: Η αυτοκτονία του Πωλ Λαφάργκ ήταν μια ιδεολογικά προσχεδιασμένη πράξη από την εποχή που ήταν ακόμα νέος και υγιής. Ο άνδρας αυτός υπήρξε απόλυτος αρνητής της θρησκείας, αναρχικός, εικονοκλάστης και διονυσιακός τύπος, λάτρης της καλής ζωής, της διασκέδασης, της επανάστασης και του έρωτα. Ο χειρότερος εφιάλτης του ήταν τα γηρατειά και όρισε μόνος του την ημερομηνία του θανάτου του, ωσάν να ήταν το γήρας ταξικός του εχθρός τον οποίον τελικά κατόρθωσε να συντρίψει. Έγραφε στις σημειώσεις του, στο ‘’Δικαίωμα στην Τεμπελιά’’: Οι ινδιάνοι των φιλοπόλεμων φυλών της Βραζιλίας, σκοτώνουν τους ανάπηρους και τους γέροντες. Τους δείχνουν τη φιλία τους θέτοντας τέλος σε μια ζωή που δεν μπορούνε πια να τη γλεντήσουν με μάχες, γιορτές και χορούς… συμπυκνώνοντας τη φιλοσοφία που είχε και ο ίδιος για τη ζωή και τον θάνατο. Ως εκ τούτου, δεν νομίζω ότι η αυτοκτονία του έχει μεγάλη συνάφεια με τις αυτοχειρίες απόγνωσης λόγω οικονομικής κρίσης, τις οποίες βιώνουμε στις μέρες μας.

 

-Να πούμε πώς και πότε αυτό το βιβλίο με την τεράστια έρευνα, σάς έγινε συγγραφική εμμονή; Εσείς επιλέξατε την Λώρα ή εσάς η Λώρα;

b186970Ωραία ερώτηση, αλλά θα ήμουν μεγάλη ψωνάρα αν θεωρούσα ότι η Λώρα επέλεξε εμένα για να διηγηθώ την ιστορία της. Ούτε καν κοινή γλώσσα δε μιλάμε. Σαφώς εγώ την επέλεξα. Αλλά. Ναι, έγινε εμμονή μου. Μπαίνοντας όλο και πιο βαθειά στη ζωή της, στην εποχή της, στην οικογένειά της, στο ίδιο το σπίτι της, ένιωθα όλο και περισσότερο να γίνομαι ένα κομμάτι του κόσμου της. Ήταν κάτι σαν καρμική συνάντηση- παρότι ξέρω ότι ο Πωλ θα θύμωνε με αυτήν την κάπως θεολογική ερμηνεία. Πάντως, ήμουν πράγματι εκείνη που εκατό χρόνια μετά την αυτοκτονία τους, έβγαλε τη ζωή τους στο φως. Την τόσο συγκλονιστική ζωή τους. Και τους ευγνωμονώ που μου το επέτρεψαν.

 

-Τα ερωτηματικά της διπλής εκείνης αυτοχειρίας απόμειναν αναπάντητα, εσείς ζώντας τόσο καιρό με την Λώρα, καταλήξατε κάπου; Εκείνο το καινούργιο καπέλο της Λώρας…

Πράγματι, πώς φτάνει κάποιος στην μοιραία ένεση με το υδροκυάνιο όταν έχει μόλις επιστέψει από μια ωραία έξοδο στο Παρίσι, όπου η Λώρα είχε ψωνίσει ένα κομψό καπέλο; Το ερώτημα αυτό δεν απαντήθηκε ποτέ, τουλάχιστον από την μεριά της Λώρας. Περίεργο για μια γυναίκα με την διάνοιά της. Ο Πωλ Λαφάργκ υποθέτουμε ότι ήθελε να κάνει κάτι σαν απολογισμό ζωής πριν την μεγάλη έξοδο. Η Λώρα όμως; Κάποιες πηγές αναφέρουν για μια έντονη συζήτηση του ζεύγους στο τεϊοποτείο. Μετά τίποτα. Μόνο εικασίες μπορεί να κάνει κάποιος για το τι συνέβη στις κρεβατοκάμαρές τους. Αυτό ήταν κάτι που με βασάνισε πολύ στην εξέλιξη της πλοκής. Αφού επισκέφθηκα λοιπόν το σπίτι και τον τάφο τους, άφησα τη φαντασία μου να με οδηγήσει στην τελική σκηνή, ζητώντας τους με κάποιο μεταφυσικά τρόπο να με βοηθήσουν. Αυτό που σίγουρα απέφυγα, είναι να δώσω μια δική μου αυθαίρετη απάντηση στο ιστορικό ερωτηματικό της διπλής αυτοκτονίας τους.

 

Με φόντο τα σπουδαιότερα γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του σοσιαλιστικού κινήματος από τα μέσα του 19ου ως τις αρχές του 20ού αιώνα, το μυθιστόρημα εξελίσσεται στη Βικτοριανή Αγγλία, την Πρωσία, την Ισπανία, την Κούβα, αλλά κυρίως στο Παρίσι: Το Παρίσι του Ναπολέοντα Γ΄, της ανάπλασης του βαρόνου Οσμάν, του γαλλοπρωσικού πολέμου, της Παρισινής Κομμούνας αλλά και της Μπελ Επόκ, των Παγκοσμίων Εκθέσεων, των καλλιτεχνικών σαλονιών, του Μονπαρνάς και της Μονμάρτρης των αρχών του 20ού αιώνα. Σας θυμάμαι να ταξιδεύετε γι’ αυτό το βιβλίο. Να αναφερθούμε στην τεράστια έρευνα που προηγήθηκε;

Ταξίδεψα πολλές φορές στο Παρίσι – όχι μόνο στον πραγματικό αλλά και στον ιστορικό χρόνο. Κάθε φορά που ήμουν εκεί έκανα και μια νέα πορεία προς τα πίσω. Είδα μουσεία, γκαλερί και εκθέσεις που σχετίζονταν με εκείνη την εποχή. Μπήκα στο σπίτι των Λαφάργκ στην Ντραβέιγ, αλλά και σε άλλα σπίτια όπως του Βίκτωρος Ουγκώ, της Γεωργίας Σάνδη, των μποέμ ζωγράφων της Μονμάρτρης, των ιμπρεσιονιστών στην Auvers, του Μονέ στο Giverny, στο δωμάτιο του Μαρσελ Προυστ , στο Lapin Agile και το Cafe Wepler, σε δεκάδες μέρη τα οποία παρέπεμπαν στο μεγαλείο του Παρισιού της Μπελ Επόκ. Εν γένει ήταν ένα ταξίδι πολλών διαστάσεων, εντός και εκτός.

 

imagesΈχετε εκδώσει τρία μυθιστορήματα, «Όταν όλα κλείνουν ο έρωτας διανυκτερεύει», «Κι αν είμαι… ροζ, μη με φοβάσαι», «Χ-αίματος» και το παιδικό “Ποπ Καφέ, το στέκι των παράξενων πλασμάτων” (2004). Επιμεληθήκατε και συμμετείχε σε τρεις συλλογές διηγημάτων και μεταφράσατε για τις εκδόσεις “Οξύ” το βιβλίο “Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου” του Edgar Allan Poe” (2009). Διηγήματά σας έχουν φιλοξενηθεί σε εφημερίδες, έντυπα και sites. Έχετε επισημάνει τον κοινό άξονά τους, δλδ την συγγραφική σας εμμονή; Ή και εμμονές, αν υπάρχουν.

Τώρα που το αναφέρετε, σκέφτομαι ότι συνήθως στα μυθιστορήματά μου οι πρωταγωνίστριες είναι γυναίκες, μέσα απ την οπτική των οποίων φωτίζω την εξέλιξη της ιστορίας. Επίσης με έλκουν οι ήρωες- αντισύμβολα, οι μη προβλέψιμοι, οι περιθωριακοί και πλάνητες, οι flaneurs, οι κάπως σκοτεινοί, τα παλιόπαιδα.

 

-Στις σελίδες του βιβλίου σας ζωντανεύει η οικογένεια των Μαρξ, ο Έγκελς, ο Λένιν, ο Μπακούνιν και κυρίως μια εποχή που, όπως έχει ήδη ειπωθεί, η επανάσταση ήταν όνειρο και αγώνας. Στην εποχή μας τι είναι;

Σήμερα θεωρώ ως επαναστατική κατάκτηση τον επαναπροσδιορισμό του αυτονόητου. Όταν η σκέψη μας ανακτήσει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται το αυτονόητο και αρχίσουμε να σεβόμαστε ξανά τις βασικές ανθρώπινες αξίες και αρχές, θεωρώ ότι θα έχουμε κάνει ένα μεγάλο βήμα προς την πρόοδο.

 

-Αλήθεια πως ακούγεται σήμερα εκείνο το «Δικαίωμα στην Τεμπελιά» του Λαφάργκ που όλοι αγαπήσαμε όταν όλοι μας γύρω φωνάζουν πια «δικαίωμα στην εργασία»;

Να ξεκαθαρίσουμε ότι όταν γραφόταν το Δικαίωμα στην Τεμπελιά, ίσχυε το εργατικό 12ωρο για άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Επίσης ο Λαφάργκ δεν αγιοποίησε την τεμπελιά αλλά υποστήριζε ότι -μετά την βιομηχανική επανάσταση- τέσσερις ώρες ημερήσιας εργασίας για όλους είναι αρκετές ώστε και να παράγονται τα αναγκαία αγαθά και να διασφαλίζεται η προοπτική της ανάπτυξης (αυτή που πολλές δεκαετίες μετά οι οικολόγοι θα ονόμαζαν βιώσιμη ανάπτυξη- σε σχέση με τους φυσικούς πόρους). Ειδάλλως, προειδοποιούσε τους εργάτες ότι η πολύ δουλειά θα προκαλούσε υπερσυσσώρευση αγαθών και στην συνέχεια κρίση που θα τους άφηνε άνεργους και πεινασμένους. Μήπως λοιπόν στην πραγματικότητα ο Λαφάργκ είναι και πάλι επίκαιρος;

 

– Στην εποχή της Χρυσής Αυγής πώς θα ‘ταν η Λώρα σήμερα;

Φαντάζομαι όπως ήταν και τότε. Αποτραβηγμένη σε ένα ήσυχο σπίτι στην εξοχή, μεταφράζοντας τα έργα του πατέρα της. Εκτός κεντρικής πολιτικής σκηνής, εκτός δημοσιότητας, εκτός κάδρου. Διακριτικά αφοσιωμένη στην υπόθεση του σοσιαλισμού, του ανθρωπισμού, της δικαιοσύνης. Βεβαίως δεν έχω ιδέα για τι είδους σοσιαλισμό θα πάλευε σήμερα, ούτε τι έργα θα είχε γράψει ο πατέρας της στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες….

 

-Κι ο Μαρξ στις μέρες μας; Θα μπορούσε να γεννηθεί Μαρξ, Λώρα και Πωλ Λαφάργκ σήμερα; Και εν τέλει είναι οι εποχές που γεννούν τους επαναστάτες και την επανάσταση, ή είναι, υπήρξαν, άνθρωποι άλλης κοπής και χαρακτήρα;

Δεν νομίζω ότι είναι τυχαίο το ότι δεν έχει γεννηθεί ένας Μάρξ στις μέρες μας. Ούτε ένας Προυντόν, ένας Μπακούνιν, ένας Λαφάργκ. Οι εποχές των σπουδαίων φιλοσόφων, θεωρητικών και επαναστατών αποχώρησαν από την σκηνή κλείνοντάς πίσω τους με θόρυβο την πόρτα. Το όνειρο για κοινωνίες πιο δίκαιες και ανθρώπινες άλλαξε κάπως περιεχόμενο. Οι άνθρωποι ακολούθησαν εξουσίες οι οποίες υπόσχονταν χάντρες και καθρεφτάκια, ο καπιταλισμός έζησε μεγαλειώδεις μέρες πλαστικού πλουτισμού και η φούσκα της αλόγιστης ανάπτυξης έσκασε αποκαλύπτοντας το πυώδες εσωτερικό της. Όσο για το εργατικό κίνημα, φάνηκε υποδεέστερο του κοινωνικού του ρόλου. Όλοι εξαγοράστηκαν, πολιτικοί και συνδικαλιστές. Και τώρα μας ήρθε ο λογαριασμός για τα χρωστούμενα.

 

αρχείο λήψης

 

-Το φαινόμενο της ΧΑ είναι φαινόμενο εποχής ή ο φασισμός είναι κοινός ψυχικός τόπος αιώνες;

Ο φασισμός είναι ένας αρχετυπικός ψυχικός τόπος που όμως ευδοκιμεί μόνο σε σάπια χώματα. Μια υγιής και ευνομούμενη κοινωνία δεν έχει να φοβάται τέτοια φαινόμενα. Αντιθέτως, κάθε κοινωνία σε αποσύνθεση αποκαλύπτει τις χειρότερες πτυχές της. Ο φασισμός είναι ο αντίποδας της λογικής. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται καν σαν ακραίο ιδεολογικό φαινόμενο, αλλά σαν αρρώστια, σαν κοινωνική χολέρα, εναντίον της οποίας πρέπει όλοι να εμβολιαστούμε με στέρεους δημοκρατικούς θεσμούς. Και με περισσότερη παιδεία για όλους.

 

-Πώς φαντάζεστε αλήθεια την δική μας επόμενη μέρα; Θα αργήσει πολύ η επόμενη μέρα;

Η φαντασία μου σε σχέση με το μέλλον είναι περιορισμένων δυνατοτήτων και δεν έχω μεγάλη συμπάθεια στα έργα επιστημονικής φαντασίας. Θα ήθελα να ονειρευτώ καλύτερες εποχές για τους ανθρώπους και το φυσικό περιβάλλον, αλλά κάτι έχει μπει στο μάτι μου και με εμποδίζει να δω το τοπίο. Ελπίζω να είμαστε καλά και να δούμε τη συνέχεια. Ζούμε από περιέργεια…

 

 

* Η Ζέφη Κόλια γεννήθηκε στον Πειραιά και μεγάλωσε στη Νίκαια. Σπούδασε δημοσιογραφία, χωρίς ωστόσο να την ασκήσει επαγγελματικά. Έχει εκδώσει τρία μυθιστορήματα και το παιδικό “Ποφ Καφέ, το στέκι των παράξενων πλασμάτων” (2004). Επιμελήθηκε και συμμετείχε σε τρεις συλλογές διηγημάτων και μετέφρασε για τις εκδόσεις “Οξύ” το βιβλίο “Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου” του Edgar Allan Poe” (2009). Διηγήματά της έχουν φιλοξενηθεί σε εφημερίδες, έντυπα και sites. Αρθογραφία της έχει δημοσιευτεί στα περιοδικά “Νέα Οικολογία”, “Αντί”, “Εποχή”, “Λιμάνι”, “Διαβάζω”, “Index”

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top