Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Εξευγενίζοντας το ακατέργαστο
02/11/2016, 10:48 πμ

Εξευγενίζοντας το ακατέργαστο

Γράφει η Μαγδαληνή Θωμά // *

 

ypoyrgos15Μια κριτική παρουσίαση του μυθιστορήματος «Υπουργός Νύχτας» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, εκδ. Πατάκη 2016, σ. 395.

 

Όπως και τα προηγούμενα δείγματα γραφής του, έτσι και το νέο μυθιστόρημα του Σκαμπαρδώνη διακλαδώνεται στα ελληνικά καθέκαστα, σκάβει ήθη, απογυμνώνει χαρακτήρες. Προβάλλει εξογκωμένα πάθη και παθήματα, θίγει, καταγράφει, ερευνά και, πάνω απ’ όλα, αποθεώνει έναν λόγο γραφής σε μια έκφραση οριακή.

Ας τα πάρουμε από την αρχή: στο βιβλίο καταγράφεται η ιστορία ενός ήρωα, του Πρίμο, που παλεύει με τον εθισμό της χαρτοπαιξίας, ψάχνοντας να βρει τρόπους επιβίωσης σ’ ένα Γραφείο Κηδειών, επιχείρηση που κληρονόμησε από τον πατέρα του. Τα βήματά του διασταυρώνονται με τα σχέδια ενός καταχθόνιου «υπουργού» αρχιμαφιόζου που ελέγχει δίκτυα του υποκόσμου, επικοινωνώντας τόσο με τις κατώτερες, όσο και τις ανώτερες στοιβάδες της κοινωνίας, ανθρώπους, ναρκωτικά, όπλα, πορνεία. Η ιστορία διασχίζει τη διαδρομή από το φανερό στο κρυφό, από το σοβαρό στο τραγελαφικό, το σεμνό στο χυδαίο, τραβώντας γραμμή στην τρέχουσα ηθική, το σύστημα των αξιών που τροφοδοτεί ουσιαστικά την αυθαιρεσία. Με μια γλώσσα που αυθαιρετεί. Με μια ιστορία που απογυμνώνει. Με μια πρόθεση που κρίνει αλλιώς το «παρακμιακό» και προβάλει άλλο μέτρο για το καλό και το κακό. Έτσι δουλεύει η λογοτεχνική γλώσσα του Σκαμπαρδώνη: εξευγενίζοντας το ακατέργαστο. Σφυροκοπώντας το ακατέργαστο από την πρώτη του ύλη, στην εξέχουσα μορφή. Δίνοντας την ομορφιά που έχει, καμιά φορά, η ασχήμια. Μήπως είναι κι αυτός ένας τρόπος να σώσεις το ωραίο, εκεί όπου δεν μπορείς να το βρεις;

Ό,τι και να είναι, η ελληνική κοινωνία μέσα στα κείμενα του Σκαμπαρδώνη αναστενάζει. Το μυθιστόρημα αυτό δεν είναι κάτι λιγότερο. Λέει πολλά τραγούδια ο ξεπορτισμένος λαός. Αξίζει να πούμε σε μία από τις εξαιρετικές σκηνές του επαρχιακού σκυλάδικου (σ. 144-152), η γραφή απογειώνεται, καθώς η περιγραφή δυναμιτίζεται σε δράση και γίνεται περιστατικό, ανέκδοτο, ξέχειλος κυνισμός, πυρίκαυστη ύλη, λάβα που λαβώνει με συνοδεία οργάνων. Σα να μη θέλει άλλο ο συγγραφέας από το να θεραπεύσει εκείνο που πληγώνει τα μάτια, να φτιάξει τέχνη από το σκουπίδι και να την αποθεώσει. Κρατώντας το τιποτένιο σαν εκδίκηση.

Στο εργαστήριο μια τέτοιας γραφής, ο λαϊκός λόγος βρίσκει τον ακαριαίο του χτύπο. Είναι ο λόγος της αγοράς «στη βράση του», όπως θα έλεγε ο ποιητής, μπορεί και στο ξεχείλισμά του. Αν ήταν κινηματογραφική τεχνοτροπία, θα συγκρινόταν με τη φελινική. Τώρα που είναι ύφος γραφής δεν χωράει καλά στον νατουραλισμό του. Όπως κάθε άξιο δημιούργημα, ανατρέπει αρχές και νομοτέλειες και φτιάχνει τα δικά του. Ένα είναι το σίγουρο: διαβάζοντάς το ο αναγνώστης περνάει καλά. Χαίρεται, γελάει, θριαμβεύει. Γίνεται ο ακροατής που παρακολουθεί ένα ανέκδοτο, ο θεατής που βουρκώνει από το γέλιο και το κλάμα.

Έτσι, παραμερίζει και τις όποιες αδυναμίες της πλοκής που σε κάποια σημεία αφήνει ξεκρέμαστα τα νήματα της ιστορίας. Διότι ως σύνθεση δεν αξιοποιεί αποτελεσματικά τις αφηγηματικές ενδείξεις. Θα μπορούσε η πλοκή να πατάει πιο γερά. Να συνδυάζει με τρόπο λειτουργικό τα στοιχεία εκείνα που εξυπηρετούν την εξέλιξή της. Μια λεπτομερειακή περιγραφή, για παράδειγμα, χρειάζεται να έχει αφηγηματικό ρόλο. Οι ενδείξεις γύρω από τον φόνο, τα αποδεικτικά στοιχεία που ανακαλύπτονται από έναν ήρωα, θα δικαιολογούσαν καλύτερα τον λόγο της ανεύρεσής τους, αν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην εξέλιξη της δράσης με τρόπο αποτελεσματικό. Κάτι ανάλογο και για το κλείσιμο-φινάλε της ιστορίας που παραμένει ανοιχτό, αδρανοποιώντας τη λύση. Θα έμοιαζε πιο οικονομημένο το πληθωρικό αυτό μυθιστόρημα, αν πειθαρχούσε το υλικό του και προς την κατεύθυνση αυτή.

 

Υπουργός Νύχτας» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη,

Γιώργος Σκαμπαρδώνης

 

* Η Μαγδαληνή Θωμά είναι διδάκτορας φιλολογίας (αφηγηματολογία). Έχει διδάξει νεοελληνική γλώσσα στα Τ.Μ.Γλώσσας του Μπορντώ και της Λίλλης, στο Liceo Classico “Marco Foscarini” της Βενετίας και στο Κέντρο Γλωσσών του πανεπιστημίου του Τάρτου. Ζει και εργάζεται στο Νότιο Πήλιο. Έχει δημοσιεύσει διηγήματα, ένα μυθιστόρημα («Ο πόνος είναι μοναχικό ζώο», Γαβριηλίδης 2014) και μια νουβέλα («Θα ερχόσουν μαζί μου στη Νορβηγία;» Βακχικόν 2015»). Το διήγημά της, «Τα όρια του Κόσμου» έχει λάβει διάκριση στον 5ο Διεθνή Διαγωνισμό Διηγήματος Eyelands – Παράξενες Μέρες (2015) και συμπεριλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο «Στα όρια» (Παράξενες Μέρες 2015). Καταπιάνεται με τη μετάφραση της Εσθονικής λογοτεχνίας και έχει δώσει στη δημοσιότητα μεταφράσεις από το ποιητικό έργο των Jüri Talvet, Jaan Kaplinski, Doris Kareva, Jühan Viiding, Heiti Talvik, Hando Runnel και Karl Ristikivi.

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top