Εσωτερική ρήξη χωρίς αναταράξεις

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

Μισέλ Ουελμπέκ «Υποταγή», Μετάφραση: Λίνα Σιπητάνου, Εκδόσεις “Βιβλιοπωλείον της Εστίας”

«Είναι πιθανότατα αδύνατον οι άνθρωποι που έχουν ζήσει και ευημερήσει σε ένα δεδομένο κοινωνικό σύστημα να διανοηθούν την άποψη εκείνων που, επειδή δεν είχαν ποτέ κάτι να περιμένουν από αυτό το σύστημα σχεδιάζουν την καταστροφή του, χωρίς αυτό να τους τρομάζει ιδιαιτέρως». (σελ.58)

«Είναι η υποταγή», είπε απαλά ο Ρεντιζέ. «Η ανατρεπτική και απλή ιδέα, που ως τότε δεν είχε ποτέ εκφραστεί με τόση δύναμη, ότι το απόγειο της ανθρώπινης ευτυχίας έγκειται στην απόλυτη Υποταγή.

Σε μια Γαλλία αρκετά κοντινή στη σημερινή, ένας άντρας ακολουθεί πανεπιστημιακή καριέρα. Η διδασκαλία τον ενδιαφέρει ελάχιστα, προσδοκά μια βαρετή αλλά ήρεμη ζωή, μακριά από τα μεγάλα ιστορικά δρώμενα. Ωστόσο, οι δυνάμεις που δρουν στη χώρα έχουν διασπάσει το πολιτικό σύστημα, επιφέροντας τελικά την κατάρρευσή του. Αυτή η εσωτερική ρήξη χωρίς αναταράξεις, χωρίς αληθινή επανάσταση, εξελίσσεται σαν εφιάλτης.

Το ταλέντο του συγγραφέα, η οραματική του δύναμη, μας παρασύρουν σε ένα αμφίσημο και ολισθηρό έδαφος· το βλέμμα του στον γηράσκοντα πολιτισμό μας κάνει να συνυπάρχουν σε αυτό το μυθιστόρημα ποιητικές διοράσεις, κωμικές σκηνές και μια μοιρολατρική μελαγχολία.

Ένας συναρπαστικός πολιτικός και ηθικός μύθος. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Ο  Ουιλμπέκ με όχημα τον μύθο του σχολιάζει τις «αυτοκτονικές» τάσεις της Ευρώπης, τον θάνατο των επιτευγμάτων του Διαφωτισμού, με επακόλουθα την  σύγχυση του σημερινού ανθρώπου, την έκπτωση  των αξιών, το ανικανοποίητο από την υπερβολική χρήση άχρηστων «αγαθών», την ανυπαρξία ουσιαστικής ανθρώπινης επικοινωνίας,  την σταδιακή αποσύνθεση της οικογένειας, την σεξουαλική πείνα, το σεξ χωρίς συναισθηματική επένδυση, την αδυναμία αντίδρασης σε ό,τι κακό προοιωνίζεται. Το βόλεμα μέσα σε μια παθητική μελαγχολία. Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση του πολιτικού συστήματος, όπως την περιγράφει, στην απειλή του εξισλαμισμού της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και η αναποτελεσματικότητα δράσεων ώστε να τεθεί φραγμός στην απώλεια θεμελιωδών αξιών του δυτικού πολιτισμού. Παίρνει έτσι αφορμή να αναπτύξει τις μεταφυσικές του ανησυχίες  που μέσα από την αφήγησή του βρίσκουν διέξοδο στην μουσουλμανική πίστη.

Πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα, προβοκατόρικη πολυεπίπεδη αφήγηση με μπόλικη ειρωνεία, χιούμορ, κυνισμό, σεξ, σατυρική διάθεση και μεταφυσική αναζήτηση. 

Παρά την ειρωνεία που διατρέχει τον  μύθο, που πιθανώς δεν ήθελε να του προσδώσει προφητική διάσταση (αποδείχθηκε όμως προφητικός), ο Ουελμπέκ παρουσιάζει το προφανές, αυτό που διαπιστώνουμε καθημερινά να συμβαίνει σε ολόκληρο τον  δυτικό πολιτισμό, την με μεθοδικότητα διείσδυση των μουσουλμάνων στη Δύση με διάθεση να επιβάλλουν το δικό τους modus viventi, και εμφανίζει την Γαλλία σαν μια χώρα με τάσεις… αυτοκτονίας.

Προβλέπει, πάντα μέσα από τον μύθο, μία «συνεργασία» μεταξύ καθολικών και μουσουλμάνων, μία ανάγκη διαθρησκευτικής ήπιας πνευματικής «επίθεσης»   απέναντι στην εξέλιξη της Φυσικής και της τεχνολογίας  που δημιουργούν στρατιές αμφισβητούντων την ύπαρξη Θεού ή παντελώς άθεων.

«Όλο και συχνότερα, οι οικογένειες – είτε εβραϊκές, χριστιανικές ή μουσουλμανικές, ήθελαν να έχουν τα παιδιά τους μια εκπαίδευση που δεν θα περιορίζεται στη μετάδοση γνώσεων, αλλά θα ενσωματώνει μια πνευματική παιδεία, η οποία θα αντιστοιχεί στην παράδοσή τους. Αυτή η επιστροφή στη θρησκεία ήταν μια βαθιά τάση που διαπερνούσε τις κοινωνίες μας και η Εθνική Εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να μην τη λάβει υπόψη». 

Σε πρώτη ανάγνωση θαρρείς ότι ο συγγραφέας επιθυμεί να ενσπείρει ένα φόβο που στην πραγματικότητα δεν φαίνεται να έχει βάση. Η επινόηση του μουσουλμανικού κόμματος που καταλαμβάνει την εξουσία  είναι σχετικά ανυπόστατη τουλάχιστον για τον  χρόνο που την τοποθετεί στο βιβλίο του, το 2022,  χωρίς να παίρνουμε και όρκο για το αντίθετο. Ο ίδιος σε συνέντευξή του παραδέχθηκε ότι η ανέλιξη ενός τέτοιου πολιτικού σχηματισμού είναι εξ αντικειμένου μία αβάσιμη ιδέα δεδομένου ότι οι μουσουλμάνοι προσβλέπουν κατ’ αρχήν στην αλλαγή κατά τα δικά τους πρότυπα της κοινωνίας που θέλουν να περάσουν μέσα από την θρησκεία και όχι μέσα από την πολιτική.

Αυτό ακριβώς κατορθώνει, ο μετριοπαθής ήρωάς – εκπρόσωπος του Μουσουλμανικού κόμματος Μοχάμεντ Μπέν Αμπές, που  μετά συναινετικές συμμαχίες καταλαμβάνει  την προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας  το 2022.

Michel Houellebecq

Ο αφηγητής – ήρωάς του καθηγητής της Σορβόννης, παρατηρεί με αδιαφορία την εξέλιξη των  καταστάσεων μέχρις ότου αντιλαμβάνεται ότι  η εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας της Γαλλίας αναμφίβολα θα έχει επιπτώσεις στην προσωπική του ζωή. Το πανεπιστήμιο της Σορβόννης κλείνει, ο ήρωας ωθείται σε υποχρεωτική συνταξιοδότηση, η Εβραία φίλη του εγκαταλείπει την Γαλλία μαζί με την οικογένειά της, όπως και πολλοί μόνιμοι κάτοικοι, για ν’ αποφύγουν τις συνέπειες  της νέας  διακυβέρνησης της χώρας.

Αντιδρά παθητικά όταν το νέο καθεστώς τον εξαναγκάζει σε παραίτηση από την δεκαπενταετή πανεπιστημιακή του θέση, τον ανταμείβει όμως οικονομικά με το ίδιο ποσό μιας κανονικής σύνταξης. Ο Ουλμπέκ παίρνει αφορμή να σατιρίσει την απόλυτη εξειδίκευση μεγάλου αριθμού δυτικών ακαδημαϊκών που καθώς αφιερώνουν μεγάλο μέρος της ζωής τους μονομερώς στο έργο τους, βρίσκονται αντιμέτωποι με το κενό στην προσωπική τους ζωή σε αντιδιαστολή με αντίστοιχους μουσουλμάνους όπου η πολυμελής οικογένεια είναι ο συναισθηματικός αντίποδας  της καταξίωσής τους.

«Η απλή θέληση να ζήσω δεν μου αρκούσε προφανώς πια για να αντισταθώ στο σύνολο των πόνων και των βασάνων που οροθετούν τη ζωή ενός μέσου δυτικού, ήμουν ανίκανος να ζήσω για τον εαυτό μου, αλλά για ποιον άλλον θα μπορούσα να ζήσω;»  

Οι οικονομικές απολαβές που προέρχονταν από χρηματοδότηση των Σαουδαράβων  όταν ανοίγει και πάλι τις πύλες της η Σορβόννη ως μουσουλμανικό πλέον πανεπιστήμιο, γίνονται πόλος έλξης σταδιακά για πανεπιστημιακούς που καλούνται να το στελεχώσουν.

«Ήταν πράγματι πρόθυμοι να κάνουν μεγάλες οικονομικές θυσίες για να αποφύγουν τις αναταράξεις.  Σίγουρα είχαν υπερβάλει πολύ όσον αφορά τη δύναμη των πανεπιστημιακών να δημιουργούν προβλήματα, την ικανότητά τους να διεξάγουν σωστά μια δράση διαμαρτυρίας…

Κατά βάθος πίστευαν ακόμα στην εξουσία της ελίτ των διανοουμένων, ήταν σχεδόν συγκινητικό αυτό».

Με το νέο πολιτικό καθεστώς γίνεται άμεσα εμφανής ο εκ διαμέτρου αντίθετος τρόπος ζωής γενικώς και ειδικότερα η αλλαγή της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία. Η μουσουλμάνα γυναίκα δεν είναι εργαζόμενη, γίνεται πρώτη, δεύτερη και τρίτη σύζυγος κάθε διακεκριμένου αρσενικού και μάλιστα από ιδιαίτερα νεαρή ηλικία. Ο ήρωας συγκρίνει την εμφάνιση των γυναικών Δύσης – Ανατολής, με μια συμπαθητική  ματιά προς τον κρυμμένο ερωτισμό κάτω από την μπούρκα, καθώς του γίνεται γνωστή η οριστική συναισθηματική εγκατάλειψή του από την Εβραία φίλη του.

«Ντυμένες κατά την διάρκεια της ημέρας με μαύρες μπούρκες οι εύπορες Σαουδαράβισσες μεταμορφώνονται σε παραδείσια πουλιά το βράδυ, στολίζονται με τρυπητά μπουστάκια, σουτιέν, στρίνγκ με πολύτιμες δαντέλες και πετράδια. Ακριβώς το αντίθετο των Δυτικών που είναι κομψές και σέξι κατά την διάρκεια της μέρας, τότε που διακυβεύεται η κοινωνική τους θέση, και παθαίνουν καθίζηση το βράδυ, επιστρέφοντας στο σπίτι, όπου αποποιούνται την οποιαδήποτε προοπτική σαγήνης, φορώντας άνετα και άμορφα ρούχα».  

Η αφήγησή του Ουελμπέκ είναι συναρπαστική, η γλώσσα του ρέουσα, το θέμα του παρουσιάζει ενδιαφέρον δεδομένου ότι διανθίζεται και με παραθέσεις απόψεων μεγάλων συγγραφέων. Μέσα από τις γραμμές του κειμένου του παρελαύνουν πλείστα ονόματα της γαλλικής διανόησης, περιγράφονται σκηνές από την ακαδημαϊκή ζωή στην Γαλλία, πριν και μετά την αναρρίχηση στην εξουσία των μουσουλμάνων, αλλά και από τον διεισδυτικό τρόπο που ο μοναχικός, κυνικός αντιήρωάς του αντιμετωπίζει την ζωή, την φιλία, τον έρωτα. Ο Ουελμπέκ έχει την ικανότητα μέσα στην ίδια σελίδα να περιγράφει τοπία, να αναπτύσσει μεταφυσικά ερωτήματα, να αναφέρεται σε γαστριμαργικές απολαύσεις και σε σεξουαλικές σκηνές περίσσιου κυνισμού. Περιγράφει τον ήρωά του να εκστασιάζεται μπροστά στο άγαλμα της  μαύρης Παρθένου του Ροταμαντούρ, και να επανέρχεται με ευκολία στον παλιό κυνικό εαυτό του.

«…έφυγα από το πνεύμα, είχα περισταλεί στο ελαττωματικό θνητό μου κορμί …»

Ο ήρωας του απελπισμένος από την ολοένα και πιο μοναχική εξέλιξη της προσωπικής του ζωής, από την αυτοαναίρεση μεταφυσικών ανησυχιών του σχετικά με τον καθολικισμό,  προσπαθεί να βρει διεξόδους. Νοσταλγεί παραμελημένες αξίες, παρασύρεται από την έστω και πλαστή επανεκτίμηση του έργου του, (γνωστικό του αντικείμενο ο Ουισμάνς, ένας παρηκμασμένος συγγραφέας) εκ μέρους των ιθυνόντων του Μουσουλμανικού πλέον Πανεπιστημίου, από την ευμάρεια και την ανατολίτικη πατριαρχική κυριαρχία μέσα σε σπίτια – παράδεισους όπου ο έρωτας θα προσφέρεται από νεαρές συζύγους της επιλογής του, και ενώ παρακολουθεί το ρεύμα της κοινωνικής αλλαγής  που επέφερε  η «μουσουλμανική αδελφότητα», ολισθαίνει  αργά αλλά σταθερά προς την ΥΠΟΤΑΓΗ.