Στην 4η διάσταση

Γράφει η Μαρία Παπαϊωάννου // *

Δήμητρα Παπακωνσταντοπούλου «Υπαρξιστής» εκδόσεις Ιωλκός, 2018, Μυθιστόρημα

«Η πιο ειλικρινής έκφραση της τέχνης είναι το καίριο χτύπημα της φαντασίας στη μέθη της πραγματικότητας».

Και με αυτά τα λόγια του Ρέιμοντ Κάρβερ θα ήθελα να ξεκινήσω την παρουσίαση του πρώτου βιβλίου της συγγραφέως Δήμητρας Παπακωνσταντοπούλου, «Υπαρξιστής».

Η αλήθεια είναι πως δυσκολεύτηκα για να γράψω αυτές τις αράδες καθώς δεν ήξερα πως να ξεκινήσω όλα αυτά τα οποία ήθελα να πω. Βλέπετε, τον Υπαρξιστή μου πήρε περίπου έξι ώρες σερί να τον διαβάσω από την αρχή έως το τέλος, αλλά μέχρι αυτή την στιγμή βρίσκεται μέσα μου και αδυνατώ να τον αποβάλλω.

Στην αρχή, οι πρώτες προτάσεις είχαν την χροιά της συγγραφέως στα αυτιά μου καθώς την γνωρίζω. Κατόπιν το βιβλίο αυτονομήθηκε. Άρχισε να σαλεύει, να κινείται, έδωσε μια πήδηξε από τα χέρια μου και χώθηκε στο σώμα μου όπου εκεί πια άρχισε να μιλάει καθαρά και να το ακούω από μέσα μου πια να μου απευθύνεται σε εμένα την ίδια.

Ακούγονται όλα αυτά σαν να πρόκειται αυτό το βιβλίο για μία σπάνια ασθένεια, για έναν βάκιλο που εισέρχεται στο σώμα σου, ή εν προκειμένω στο νου, και φωλιάζει, κατόπιν επωάζεται και σιγά σιγά δημιουργεί την δική του αποικία στο συνειδητό και στο υποσυνείδητο του αναγνώστη.

Έτσι, μόλις ολοκλήρωσα τον Υπαρξιστή, και συνέχισα την ζωή μου, τον συναντούσα σε κάθε μου βήμα μετά. Σκόνταφτα επάνω του όταν έκανα σκέψεις, όταν θύμωνα, όταν αναλογιζόμουν την δίνη του έρωτα.

Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:

Καταρχήν θα ήθελα να σημειώσω ότι η συγγραφέας είναι μόλις 25 ετών και το έργο της το ολοκλήρωσε στην ηλικία των 23 ετών.

Αυτό το υπερτονίζω καθώς θα ήθελα να αναφέρω ότι όλοι όσοι γράφουμε και θέλουμε να λεγόμαστε “συγγραφείς” έχουμε έναν απώτερο σκοπό μέσα μας. Έναν υψηλό στόχο που είναι κοινό όνειρο ζωής για όλους μας: το προσωπικό ύφος.

Το προσωπικό ύφος ενός συγγραφέα είναι το σήμα κατατεθέν του. Να τον διαβάζεις και να αναγνωρίζεις την γραφή του δίχως να έχεις διακρίνει το όνομά του στο εξώφυλλο του βιβλίου, αν είναι δυνατόν.

Και αυτό συνέβη με το έργο της Παπακωνσταντοπούλου. Το ύφος της είναι πολύ συγκεκριμένο και θα έλεγα πως χαρακτηρίζεται από έναν μαγικό ρεαλισμό. Παλαιότερα ο όρος ήταν “δραματική υπερβολή” ωστόσο ο χαρακτηρισμός “μαγικός ρεαλισμός” νομίζω πως ταιριάζει επακριβώς σε αυτό που θέλω να πω.

Ο Υπαρξιστής θα μπορούσε να είναι η παρατήρηση μέσα από ένα καλειδοσκόπιο. Το καλειδοσκόπιο είναι από μόνο του ένα θερμοκήπιο χρωμάτων και σχημάτων. Ένα θερμοκήπιο ιδεών σε τελική ανάλυση.

Η Παπακωνσταντοπούλου στο έργο της κατάφερε να χρησιμοποιήσει όλα τα αντικείμενα του περιβάλλοντός μας, άψυχα και έμψυχα, προσδίδοντάς τους την αντανάκλαση του ήρωα σε αυτά και άρα την δική της. Στο έργο όλα έχουν την σημειολογία τους. Καμία σπατάλη λέξεων και κανένα γλωσσικό “σκουπίδι” δεν μπερδεύεται στα πόδια του αναγνώστη όσο ρουφάει τις σελίδες και αφήνει αυτές να τον καταπιούν στον δυστοπικό κόσμο του ήρωα.

Οι λέξεις φαίνεται να έχουν “ανακριθεί” πρώτα από την δημιουργό και να έχουν επιλεγεί με τα πιο σωστά κριτήρια για να πάρουν την θέση τους στο κείμενο. Καταρχήν η ηλικία του ήρωα. Υπάρχει απόλυτη ακολουθία στον χαρακτήρα του από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα. Και μάλιστα υπάρχει και εξέλιξη σε αυτόν.

Δεν θα ήταν υπερβολή εάν έλεγα πως την προηγουμένη που παρέλαβα τον Υπαρξιστή είχα τελειώσει ένα βιβλίο 300 σελίδων, ύμνο στον έρωτα το οποίο δεν μου άφησε καμία αίσθηση.

Στο τέλος της ανάγνωσης του Υπαρξιστή, ωστόσο, έπαθα κρίση πανικού.

Ένας ύμνος στην δίνη του έρωτα, κυριολεκτικά, δίχως ίχνος από την λάσπη του συναισθηματισμού η οποία καθιστά γλιστερό το έδαφος σε έργα που επιχειρούν κάτι ανάλογο.

Το escalate του σασπένς αριστοτεχνικά δοσμένο με την ροή σε σημεία να διακόπτεται εσκεμμένα προκειμένου να σκοντάψει ο αναγνώστης σε έννοιες που ήθελε η συγγραφέας να σταθεί, κάνει το έργο της να εισέρχεται υποσυνείδητα μέσα του οπότε μόλις ο αναγνώστης φτάσει στην λύση και άρα στην λύτρωση να αναφωνήσει “μα, βέβαια! αυτό έπρεπε να το είχα καταλάβει!”.

Πιο πριν μίλησα για “αντικείμενα” έμψυχα και μη τα οποία χρησιμοποιούνται άψογα για να εξελίξουν την πλοκή του έργου.

Θα αναφερθώ σε ένα συγκεκριμένο αν και δεν πρόκειται ακριβώς για αντικείμενο αλλά για ανθρώπινο όργανο: το στομάχι.

Τα κέντρα του ανθρωπίνου σώματος είναι σημαντικά για την αφήγηση. Το στομάχι, το οποίο χρησιμοποιείται σε κομβικά σημεία με την σωστή αναφορά του από την συγγραφέα, μπορεί να περιγράψει την στεναχώρια, το άγχος και το θυμικό του ήρωα εν γένει.

Θα μου πείτε, πολλοί μιλούν για ναυτίες, κόμπους στο στομάχι κλπ.

Θα σας απαντήσω πως όλα έχουν γραφτεί. Στην λογοτεχνία όλα έχουν ειπωθεί. Ωστόσο ο κάθε δημιουργός τα ξαναγράφει φωτίζοντας κάθε φορά μία διαφορετική σκοπιά στα πράγματα, την δική του.

Και εδώ είναι που θριαμβεύει το προσωπικό ύφος της Δήμητρας Παπακωνσταντοπούλου.

Δήμητρα Παπακωνσταντοπούλου

Ο τίτλος του έργου είναι επιβλητικός. Ωστόσο, τα σημεία του χιούμορ δεν λείπουν. Το χιούμορ είναι το λιπαντικό των αιχμηρών καταστάσεων και η δημιουργός αποδεικνύει πως παρά την ηλικία της διαθέτει φλέγμα.

Η γλώσσα της είναι σύγχρονη, όπως αρμόζει στην ηλικία τόσο την δική της αλλά κυρίως του ήρωά της και μολονότι είναι το πρώτο της τυπωμένο έργο, κατάφερε περίτρανα να μην πέσει στην παγίδα των εντυπώσεων. Πόσους σημαντικούς συγγραφείς έχουμε δει να αναλώνουν τις δυνάμεις τους στην διερεύνηση της γλώσσας και αυτό τελικά απέβη μοιραίο για τα έργα τους.

Η Δήμητρα ισοζυγεί θα λέγαμε τις μεγάλες αλήθειες με απλές λέξεις, ωστόσο στην απόλυτα σωστή χρήση τους. Επομένως το αποτέλεσμα είναι αρμονικό.

Η Παπακωνσταντοπούλου φαίνεται πως στο συγγραφικό της ντεμπούτο θέλει να μας καταστήσει σαφή έναν από τους πολλούς ορισμούς της τέχνης, όπου σκοπός της δεν είναι να μας επιβεβαιώσει την καθημερινότητα. Σκοπός της τέχνης είναι να μας σηκώσει από τα σεντόνια της καθημερινότητας και να δημιουργήσει ρωγμές σε εκείνη.

Ο Υπαρξιστής ρίχνεται αδαής μέσα στις καταστάσεις που βιώνει και αφήνεται ενδεής στην πραγματικότητα που τον περιβάλλει τελικά.

Θα λέγαμε ότι το έργο εξελίσσεται σε αυτό που λένε οι ποιητές “4η διάσταση” όπου ο άνθρωπος είναι το αντικείμενο απέναντι στα πράγματα. Η 4η διάσταση είναι η συνειδητοποίηση εν προκειμένω ότι τα πράγματα συνεχίζουν να επιζούν έναντι των ανθρώπων.

Μιλήσαμε για ρεαλισμό, μιλήσαμε για χιούμορ, ας μιλήσουμε και για ειρωνεία. Το αφηγηματικό στυλ της συγγραφέως κλείνει το μάτι σε πολλά σημεία του έργου δια μέσω της ειρωνείας, καθώς γίνεται χρήση της σωστά προκειμένου να ενδυναμώσει την τραγικότητα του ήρωα.

Η Δήμητρα Παπακωνσταντοπούλου δια μέσω του Υπαρξιστή καταφέρνει να πετύχει ένα μεγάλο λογοτεχνικό στοίχημα: να αναστρέψει τον κανόνα!

Καταφέρνει να περιγράψει κάτι άλλο από αυτό που βλέπουν όλοι και κυρίως, από αυτό ου θα έβλεπε ένα άλλο κορίτσι μόλις 23 χρονών.

Ένας ύμνος στην δίνη του έρωτα, ένα μυθιστόρημα βουτιά στα έγκατα όσων μας βασανίζουν όλους λίγο πολύ, ένας ήρωας με μάτια γεμάτα βυθό, γεμάτος υποσχέσεις, που φέρνει όλα τα κλασικά αναγνώσματα της συγγραφέως, εκλεπτυσμένος, σχεδιασμένος προσεχτικά και με ανάλυση της ψυχολογίας του από την ίδια, απόλυτα συνεπής στις πράξεις του, ένας ήρωας θα λέγαμε που πρέπει να πήρε σάρκα και οστά όσο γραφόταν από την δημιουργό του, πρέπει εκείνος να οδηγούσε τα δάχτυλά της στον υπολογιστή όσο τον σκιαγραφούσε, και τελικά εκείνος να όρισε το τέλος που ταιριάζει αρμονικά και σε εκείνον αλλά και σε όλο το ύφος του έργου. Σε σημεία βαθιά φεμινιστικό δια μέσω μίας παν-οπτικής αφήγησης που με χειρουργικές κινήσεις πετυχαίνει δίχως να χαθεί ούτε ο αναγνώστης ούτε η συγγραφέας από τον κεντρικό στόχο.

Η Δήμητρα Παπακωνσταντοπούλου απόψε μας παρουσιάζει το πρώτο της βιβλίο, και είμαι πολύ ευτυχισμένη που βρίσκομαι εδώ να μιλάω για αυτό διότι είμαι σίγουρη ότι θα ακολουθήσουν δεκάδες πρώτες παρουσιάσεις επόμενων έργων της και εάν αυτό είναι το πρώτο της δείγμα γραφής, τολμώ να πω ότι “τρομάζω” για την συνέχεια.

Η Δήμητρα, την οποία αγαπώ σαν πραγματική φίλη και θαυμάζω σαν αληθινή συγγραφέα, κατάφερε σε μόλις 140 σελίδες να παρατηρήσει την πραγματικότητα, να την χαλάσει και να την αναδομήσει ξανά μέσα από τα μάτια του ήρωά της και να θυμίζοντάς μας θα λέγαμε την ρήση του Ανδρέα Εμπειρίκου ότι η λογοτεχνία μας δείχνει τον δρόμο για να “ζήσουμε καλύτερα και να πεθάνουμε καλύτερα”.

Ο Υπαρξιστής, ωστόσο, θα μας αμφισβητούσε λέγοντας πως «Η πραγματικότητα απαξιώνει κάθε όμορφο πράγμα».

Και εγώ, που μπήκα πολλές φορές στον πειρασμό να συνομιλήσω μαζί του και όσο τον διάβαζα αλλά και μετά, θα του απαντήσω ότι:

«Μέσα στο χάλασμα της καθημερινής ζωής, φωλιάζει ο σπόρος της φαντασίας, το απροσπέλαστο όραμα, αυτό που έρχεται απροσδόκητα, ανεξέλεγκτα στον ύπνο και στον ξύπνο του ανθρώπου και στοιχειώνει κάθε δημιουργική στιγμή του αληθινού καλλιτέχνη».

Και με αυτά τα λόγια του Ρέιμοντ Κάρβερ θα κλείσω, διόλου τυχαία επιλογή για έναρξη και λήξη της παρουσίασης αυτής, καθώς ξέρω πως το έργο του το έχει μελετήσει και αγαπήσει η συγγραφέας.

* Η Μαρία Παπαϊωάννου είναι συγγραφέας και υποψήφια για το Βραβείο Νέου Λογοτέχνη του περιοδικού Κλεψύδρα για το βιβλίο της «Rebound» (εκδ. Ιωλκός, 2017)