Πόλεμος και Ειρήνη

Γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου //

«1948» του Γιόραμ Κανιούκ, μετάφραση: Μαρίζα Ντεκάστρο, εκδ. «Πόλις, σελ 264»

Η αντίφαση, η θλίψη και η τρέλα στο αποκορύφωμά τους. Ο πόλεμος και η ειρήνη. Ποιος πόλεμος και για ποιο ακριβώς πράγμα; Ποια ειρήνη, για ποιον και τι είδους ειρήνη; Είναι ζωή άραγε και ειρήνη αυτό που (δεν) συμβαίνει εκεί κάτω, σ΄ αυτήν την γωνίτσα της γης; Ποιος έχει δίκιο,σε τι και γιατί; Ποιος έχει άδικο,σε τι και γιατί;Ποιος θα το κρίνει; Πότε και από ποιους,πώς θα σταματήσει αυτή η κόλαση;

Ο Γιόραμ Κανιούκ στέλνει εμμέσως πλην σαφώς μήνυμα ειρήνης (το πως την εννοεί είναι πάντως ένα θέμα) και μια-διατυπωμένη ήδη από χρόνια κι από πολλούς-ανθρωποκεντρική πολιτική πρόταση συμπυκνωμένη σε μερικές λακωνικές αράδες στις σελίδες 156 και 157 του μυθιστορήματός του «1948», που κυκλοφόρησε και εδώ μεταφρασμένο από την Μαρίζα Ντεκάστρο για τις εκδόσεις Πόλις:

Σκέφτηκα τον πατέρα μου,τους φίλους μου από το Ασομέρ Ατσαΐρ και το κράτος τους με τις δύο κοινότητες. Εκείνη την εποχή ήταν η μοναδική πιθανή λύση-είναι ακόμη και σήμερα κατά τη γνώμη μου.Θα είναι ωστόσο ένα κράτος στο οποίο δεν θα μπορώ να ζήσω.

Ο πολυγραφότατος Γιόραμ Κανιούκ (1930-2013) γεννήθηκε στο Τελ Αβίβ πριν αναγνωριστεί το Ισραήλ επίσημα σαν κράτος,από γονείς Γερμανοεβραίους που γλύτωσαν το ολοκαύτωμα και στα δεκαεφτά του παράτησε το σχολείο και πολέμησε κάτω από φοβερές συνθήκες και πριν καν,όπως ο ίδιος διατείνεται,συσταθεί ο τακτικός ισραηλινός στρατός. Κίνητρό του ήταν να υπερασπιστεί την ιδέα και το όραμά του και όνειρο και των μυθικών ανθρώπων των κιμπούτς για “ένα κράτος με δύο κοινότητες”, όπως λέει, και με το βιβλίο του αυτό γραμμένο στην δύση πια της ζωής του καταθέτει την προσωπική του κυρίως μαρτυρία,την αγωνία και τα ερωτήματά του αν έκανε το σωστό και αν και σε ποιο σημείο ξέφυγε από αυτό που θεωρούσε ως σωστό και ηθικό στην δύσκολη διαδρομή που ακολούθησε ο ίδιος και δεκάδες Εβραίοι ή Ισραηλινοί-συγχωρείστε με που ακόμα δεν κατανοώ καλά τις διαφορές κι ας βεβαιώνει ο μεγάλος Αβραάμ Γεοσούα ότι υφίστανται-για να χτίσουν το κράτος τους,με τους Άραβες κατοίκους φυσικά απέναντί τους και με τα δικά τους δίκια,των Αράβων, αισχρά τσαλαπατημένα, εστιάζοντας-εκείνος- με συγκινητικό και πολύ επίμονο τρόπο κι ας έμειναν τα ερωτήματα αναπάντητα, στο σημαδιακό για το Ισραήλ 1948.

Ας ρίξουμε μια ματιά στις τυπικές ιστορικές απαρχές του μεγάλου ζητήματος απομονώνοντας ένα κομμάτι από την wikipedia:

Οι Εβραίοι ζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια στην περιοχή του σύγχρονου Ισραήλ και στην αρχαιότητα ήταν πλειονότητα μέχρις ότου εκδιώχθηκαν από τους Ρωμαίους και κατοίκησαν σε διάφορα μέρη του κόσμου.Οι Ρωμαίοι μετονόμασαν τη χώρα από Ιουδαία σε Παλαιστίνη κατά την “Παλαιστίνη Συρία” του Ηροδότου.Η περιοχή κατακτήθηκε μεταγενέστερα από Βυζαντινούς (330-640 μ.χ.),κατόπιν Άραβες (7ο αιώνα μ.χ.), Σελτζούκους Τούρκους (1071 μ.χ.), Σταυροφόρους Ευρωπαίους (1099 – 1187μ.χ.), Μαμελούκους Αιγύπτιους (περί το 1250 – 1516 μ.χ.), Οθωμανούς (1516-1831), Αιγύπτιους (1831-1841) και πάλι Οθωμανούς/Τούρκους (1841 – 1917) ενώ διετέλεσε βρετανικό προτεκτοράτο μεταξύ 1920-1948.Δηλαδή η περιοχή της Παλαιστίνης παρέμεινε ως επί το πλείστον μουσουλμανική κατά πλειονότητα των κατοίκων της από το 1270 μ.Χ. έως και τον 20ο αιώνα.

Ο πρώτος μαζικός επαναπατρισμός Εβραίων έγινε κατά τον 14ο αιώνα κυρίως από την Ισπανία προς την Ιερουσαλήμ. Από τον 19ο αιώνα το σιωνιστικό κίνημα (που είχε ιδρυθεί το 1897 με σκοπό την ίδρυση του Ισραήλ),απαίτησε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου εβραϊκού κράτους,ενώ ανέλαβε την παράνομη μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων στην Παλαιστίνη,την οποία προσπάθησαν αρχικά να σταματήσουν οι Βρετανοί οι οποίοι είχαν μετατρέψει την περιοχή σε προτεκτοράτο.

Το 1917 όμως η Βρετανία άλλαξε στάση και ο υπουργός εξωτερικών Άρθουρ Τζέιμς Μπάλφουρ δήλωσε πως υποστηρίζει τη μελλοντική ίδρυση Εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη “στο βαθμό που δεν επηρεάζονται οι Άραβες κάτοικοι”. Η Εβραϊκή παράνομη μετανάστευση συνεχίστηκε και αυξήθηκε σημαντικά στα επόμενα χρόνια και πολλές καθαρά εβραϊκές νέες πόλεις και ιδρύματα χτίστηκαν.

Την περίοδο 1936 -1939 οι Άραβες ξεσηκώθηκαν ένοπλα εναντίον των Βρετανών και σε μικρότερο βαθμό πραγματοποίησαν επιθέσεις σε εβραϊκούς οικισμούς.Με την έναρξη του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου και καθ´όλη τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος οι Βρετανοί απαγόρευσαν την είσοδο Εβραίων στη χώρα. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μια εβραϊκή μυστική στρατιωτική οργάνωση,η Χαγκανά (Άμυνα),που σχηματίστηκε στα χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα,άρχισε να μάχεται τους Βρετανούς και τους Άραβες, επιχειρήσεις που η ισραηλινή ιστορία καταγράφει ως την αρχή του ισραηλινού “πόλεμου της ανεξαρτησίας”.

Το 1947, ο ΟΗΕ ανέλαβε τον έλεγχο της Παλαιστίνης, και στις 29 Νοεμβρίου η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε την απόφαση αρ. 181 για τη διαίρεση της Παλαιστίνης σε ένα ισραηλινό και ένα αραβικό κράτος,και τη μετατροπή της Ιερουσαλήμ σε διεθνή πόλη εκτός συνόρων. Σύμφωνα μ΄ αυτή την απόφαση η παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, καθώς και η δυτική όχθη του Ιορδάνη,τέθηκε υπό τον έλεγχο της Ιορδανίας, ενώ η νέα πόλη ελέγχθηκε από τους Ισραηλινούς.Οι Άραβες άρχισαν βίαιες διαμαρτυρίες κατά των Εβραίων,τη στιγμή που στην περιοχή κατοικούσαν 590.000 Εβραίοι και 1.320.000 Άραβες.

Στις 14 Μαΐου 1948, μία ημέρα πριν λήξει η βρετανική Εντολή στην περιοχή, το ανώτατο εβραϊκό συμβούλιο ανακήρυξε την ανεξαρτησία του Ισραήλ και όρκισε πρόεδρο τον Χάιμ Βάιζμαν και πρωθυπουργό τον σιωνιστή ηγέτη, Δαβίδ Μπεν Γκουριόν. Παράλληλα, η Χαγκανά παρουσιάζεται πλέον ως ο τακτικός στρατός του κράτους του νεοσύστατου Ισραήλ που έκτοτε ονομάζεται Αμυντική Ισραηλινή Δύναμη’ (Israel Defense Force/IDF, Εβραικά: Τσβά Χαγκανά Λε-Γισραέλ) γνωστότερος στους Ισραηλινούς,από τα αρχικά, του ως ‘Τσαχάλ’. Την επόμενη ημέρα ξέσπασε ο Αραβοϊσραηλινός πόλεμος του 1948.
Μερικά αποσπάσματα* από το ενδιαφέρον βιβλίο του Γιόαρμ Κανιούκ-που από άποψη φόρμας ο όρος μυθιστόρημα δεν με καλύπτει αν και ο ίδιος ξεκαθαρίζει ότι έχει βασιστεί σε μνήμες που ανακαλεί από τα βεβαιωμένα ιστορικά γεγονότα προσθέτοντας έντονα στοιχεία μυθοπλασίας και δη αφηγούμενος πρωτοπρόσωπα και μόνο με λογοτεχνικό ύφος όσο αυστηρό και δωρικό και χωρίς στολίδια κι αν είναι αυτό,πάντως σε καμία περίπτωση εκθέτοντας (τις) πολιτικές, κυρίως, απόψεις (του)σαν σε δοκίμιο ή διαρκές ρεπορτάζ -όλα αυτά που λέει ή δεν λέει ίσως να φωτίζουν μια διάσταση του τεράστιου προβλήματος για το οποίο συνηθίζω να μουρμουρίζω ψιθυριστά (όταν ακούω ή διαβάζω εμπαθείς βλακείες φανατικών του καναπέ που διαλέγουν πολύ εύκολα καλούς ή κακούς) ούτε ψύλλος στον κόρφο μας….

Σωστά, νομίζω,ο Κανιούκ σπάζει στα τρία το δύσκολο θέμα του:από την μια τοποθετεί το δικαίωμα των Εβραίων στην απόκτηση πατρίδας,από την άλλη δεν αμφισβητεί την ανείπωτη τραγωδία των Αράβων και σ΄αυτά τα δυο τα εκ των πραγμάτων συγκρουόμενα έρχεται να πέσει η βαριά σκιά του ολοκαυτώματος που θρυμματίζει την συνοχή των επιθυμούντων ένα δίκαιο κράτος επειδή δεν το βλέπουν όλοι από την ίδια αναγκαία ηθική οπτική,αντιθέτως μετασχηματίζουν την φρίκη από την κτηνωδία που υπέστησαν σε βαθύ και δυστυχώς μονομερώς εκλογικευμένο μίσος για τους νέους εχθρούς τους. Η πάλη για τα εδάφη μοιάζει να είναι το μεγάλο πρόσχημα. Οι Εβραίοι που μισήθηκαν από τους ναζί μισούν στο πολλαπλάσιο τους Παλαιστίνιους ενεργώντας σαν να μην μπορούν να υπάρξουν αυτόνομα στην δική τους ιστορία αν δεν τους κατατρέχει κάποιος,σαν να μη μπορούν να είναι ένας ισχυρός και θαυμαστός ειρηνικός λαός με τεράστια κουλτούρα που δεν έχει ανάγκη τους εκάστοτε εχθρούς.Και δεν θα το εξηγήσω αυτό.

Η αφήγηση του Κανιούκ είναι πρωτοπρόσωπη, όπως ήδη ανέφερα,υπάρχουν μόλις μια ή δύο εγκιβωτισμένες ιστορίες και ο αφηγητής πηγαινοέρχεται με αντικρουόμενα συναισθήματα, που φορτίζουν και τον αναγνώστη που μπερδεύεται μα καταλαβαίνει γιατί, από τον πρότερο χρόνο, αυτόν που γέννησε τα γεγονότα, ως τον σύγχρονο που εκείνος τα κατέγραψε και ξανά το ίδιο μπρος πίσω,καλύπτοντας μιαν επικίνδυνα μεγάλη απόσταση επειδή είναι σχεδόν ογδόντα χρόνων πια και πρώτος- και τον τιμά αυτό-εξομολογείται ή απολογείται, παραπάνω από μια φορά στο κείμενό του, ότι δεν είναι σίγουρος αν έγιναν ακριβώς έτσι και τα θυμάται καλά ή λιγότερο καλά ή τα επινόησε ως ένα βαθμό για να ξορκίσει, γιατί εξιδανίκευση και ηρωικά ψέμματα δεν στήνονται με το αίμα των αθώων.Κι στηθούν αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσουν.

Πριν καιρό είδα στον ωραίο ιστότοπο Φρέαρ αυτό το φιλμάκι που έφτιαξε ένας Ισραηλινός καλλιτέχνης,ο Yonni Goodman, και μ΄αυτό κλείνω ζητώντας σας να το δείτε προσεκτικά και ευχόμενη να σταματήσει το δράμα των δυο λαών και να τους αφήσουν ήσυχους να βρουν μια λύση. Εγώ λέω ότι και θέλουν και μπορούν κι ούτε αυτό χρειάζεται εξήγηση, θα έπρεπε να είναι αυτονόητο.

*Δυσκολεύτηκα πολύ να διαλέξω καθώς όλο το βιβλίο είναι κατ΄αρχάς αντιφατικό-πως θα μπορούσε να μην είναι;-μια σπαρακτική μαρτυρία, ένα τεράστιο γιατί σε όλα τα επίπεδα.