Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο ήρωας που δεν έφτασε αργά στην ήττα του
30/09/2015, 11:06 πμ

Ο ήρωας που δεν έφτασε αργά στην ήττα του

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

xwris_telos«Χωρίς Τέλος» του Μάνες Σπέρμπερ, Εκδ. Καστανιώτης, σελ. 432

 

Αν ο πλανημένος αφηγητής στο «Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου συναντούσε τον Ντόινο Φάμπερ του Μάνες Σπέρμπερ. Κι αν ο Ρουμπάσοφ του Άρθουρ Καίσλερ βρισκόταν, κάπου-κάποτε, με τον Μπορίς Νταβίντοβιτς του Ντανίλο Κις. Κι αν αυτά τα τέσσερα βιβλία τοποθετούνταν στη ζυγαριά της Ιστορίας, προς τα πού θα έγερνε η πλάστιγγα; Προς την «κομματική» καθαρότητα που με τη μέγγενή της συνέθλιψε τους αντιρρησίες και τις τόσες γενιές της ήττας που εξέθρεψε ή προς την ανθρώπινη αμφιβολία που ορκίζεται, με αδιάλλακτο τρόπο, πως το μέτρο των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος και όχι η ιδεολογία που τον καθορίζει;

Το «Χωρίς Τέλος» είναι το τελευταίο βιβλίο της μέγιστης τριλογίας του Αυστριακού Μάνες Σπέρμπερ (υπό τον γενικό τίτλο «Δάκρυ στον Ωκεανό) και ουσιαστικά σηματοδοτεί την τελευταία πράξη του δράματος που παίχθηκε εντός των κόλπων της φοβερής και τρομερήςς Κομιντέρν (σ.σ.: Κομμουνιστική Διεθνής). Ο κεντρικός ήρωας αυτού του καθοριστικού έπους είναι ο άλλοτε διαπρύσιος επαναστάτης και πρωτοπαλίκαρο της δράσης κατά του φασισμού, Ντόινο Φάμπερ, ο οποίος σε μια δεκαετία και κάτι (από το 1930 και μέχρι το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου), πάλεψε ως άλλος Οδυσσέας, με τους κομματικούς Κύκλωπες, αντιστάθηκε στις Σειρήνες της αποκτήνωσης και δεν αφέθηκε στη βουλιμία των Λαιστρυγόνων που έτρωγαν σιγά σιγά και δίχως οίκτο το σώμα και το πνεύμα των στελεχών που αντιτάσσονταν στην επίσημη κομματική γραμμή. Είναι ένας τραγικός ήρωας ο Φάμπερ; Επί της ουσίας, είναι ένας ήρωας πλανημένος –υπό αυτή την έννοια, η τραγικότητα τον βρίσκει πλαγιομετωπικά-, μόνο που αντιλαμβάνεται τη φενάκη στην οποία προσδέθηκε, όταν πλέον θα είναι πολύ αργά για να αλλάξει το παρελθόν του.

Στο τρίτο μέρος της τριλογίας, ο Φάμπερ εμφανίζεται γυμνός από κομματική ταυτότητα, βεβαιότητες, ισχυρά τεκμήρια για όσα διατράνωσε και όσα έπραξε. Όλοι οι σύντροφοί του έχουν από καιρό χαθεί. Όχι απαραίτητα στο πεδίο της μάχης παλεύοντας κόντρα στο φασισμό του Χίτλερ και του Μουσολίνι, αλλά χτυπημένοι από οικεία βέλη – είναι γνωστές άλλωστε οι εκκαθαρίσεις που έγιναν σε κομματικά μέλη των λογής κομμουνιστικών κομμάτων, υπό την ασύστολη επιτήρηση της ΕΣΣΔ του Στάλιν, καθώς και τα δικαστήρια που στήθηκαν με την αδιάτρητη λογική των δικαστών-κομματαρχών ότι υπάρχουν εσωτερικοί εχθροί που πρέπει να εκκαθαριστούν παντί τρόπω.

Ο Φάμπερ είναι πλέον ένας εντελώς άλλος άνθρωπος: άπατρις (δηλώνει ότι ζει στη χώρα του Πουθενά), πλάνης και ακυρωμένος από τον ίδιο του τον εαυτό, με έναν διαβρωτικό πεσιμισμό για το μέλλον του αγώνα, αλλά και για το αιματοβαμμένο παρελθόν του. Γνωρίζει πολύ καλά τους μηχανισμούς που κινούν τους ιμάντες στο εσωτερικό του κόμματος. Έχει δει φίλους και συντρόφους του να συνθλίβονται – ο ίδιος ο εαυτός του, γυμνός από την ιδεολογική πανοπλία που έφερε παλαιά, δεν πιστεύει πια στις μεγάλες ιδέες. Δεν θεωρεί πως η νίκη επί του φασισμού θα φέρει την ειρήνη στην ανθρωπότητα, καθώς ένας νέος ολοκληρωτισμός εκκολάπτεται: ο κομμουνισμός του «πατερούλη» Στάλιν.

Ο Σπέρμπερ ήρθε και ο ίδιος αντιμέτωπος με αυτή την ασταθή πορεία του μεγάλου κινήματος, βίωσε την απηνή εμφύλιο πόλεμο και φυσικά αντιτάχθηκε σε όλες τις μορφές ιδεολογικής καταπίεσης. Υπό αυτή την έννοια, ο Φάμπερ θα μπορούσε να είναι το alter ego του ή, τουλάχιστον, ο φορέας των βασικών ερωτημάτων που και τον ίδιο φλόγιζαν κατά την περίοδο της συγγραφής του μέγιστου έργου του.

Κι όμως, τούτη η τριλογία, εκτεθειμένη σε 1.300 και πλέον σελίδες, δεν είναι η ζωή του Ντόινο Φάμπερ. Ίσως σε αυτές εκτείνεται ένα σημαντικό μέρος της εσωτερικής διαπάλης του, ωστόσο τριγύρω του εκτείνεται ένας σημαντικός αριθμός δευτεραγωνιστών, αρκετά σημαντικών για την εξέλιξη του έπους. Πρόκειται για μια ολόκληρη τοιχογραφία ανθρώπων και γεγονότων της πλέον ταραγμένης εποχής της Ευρώπης του 20ου αιώνα.

 

Manes Sperber

Manes Sperber

 

Από το Παρίσι στη Γιουγκοσλαβία και από την Πολωνία στο Παρίσι που ετοιμάζεται να διώξει από πάνω του τη ναζιστική μπότα, ο Φάμπερ στο «Χωρίς Τέλος» διατρέχει τα τελευταία μέτρα μιας μακράς πορείας διαψεύσεων, αμφιβολιών, χαμένων ευκαιριών και πολιτικών εκβρασμάτων. Ανοχύρωτος και συναισθηματικά μωλωπισμένος, ο Φάμπερ οδηγείται από τη δράση στην εσωτερική αναζήτηση. Γίνεται ένας φιλόσοφος επαναστάτης που κλείνει περισσότερο στην καλοσύνη των ανθρώπων, παρά στην αδήριτο ιστορικό κύκλο και τη δύναμη των μαζών έναντι ενός μεγάλου στόχου. Σε αυτή τη φάση της ζωής του, ο Φάμπερ αποζητάει μόνο μικρούς ανθρώπινους στόχους – απόλυτα αναγκαίους και πραγματοποιήσιμους: ο υιοθετημένος γιος του Ζανό, κάποιες ισχνές μνήμες αγάπης και συναδέλφωσης και όχι τα μεγαλεπήβολα προτάγματα που έχει θέσει το κόμμα και τα οποία περιλαμβάνουν και προϋποθέτουν μια ολόκληρη τελετουργία βίας και εξανδραποδισμού. Οι ιστορίες των ανθρώπων, τα δράματά τους και η μοίρα τους είναι σαν ένα δάκρυ στον ωκεανό. Δεν μπορούν να αλλάξουν την Ιστορία, ούτε να την κινητοποιήσουν, μα ούτε και να τη δοξάσουν και μέσω αυτής να δοξαστούν και οι ίδιοι. Η δράση δεν αποδεικνύεται ο μέγας νικητής. Ιδιαιτέρως, όταν οι νικητές ζητούν από τους θιασώτες τους να θανατώσουν το πνεύμα και την εσωτερική ελευθερία τους. Ο σκεπτιστής Φάμπερ, ο αρνητής Φάμπερ, ο αναγεννημένος (μέσα από τον εκφυλισμό του) Φάμπερ, βλέπει στο βάθος της εικόνας μια λεπτή γραμμή φωτός – μια αχτίδα ελπίδας μέσα στον ωκεανό σκότους που περιμένει την ανθρωπότητα.

Τούτο το έργο ανήκει αναπόδραστα στη μεγάλη ευρωπαϊκή λογοτεχνία του περασμένου αιώνα και διαπερνάει την πολιτική τοποθέτησή του, χάρη στην ικανότητα του Φάμπερ να εισδύει στους ανθρώπους και τα γεγονότα με την απόσταση του ιστορικού που παραθέτει, τη θερμή ματιά του ψυχολόγου που αναζητεί κίνητρα και του αινιγματικού συγγραφέα που δημιουργεί με λέξεις, ανθρώπινες οντότητες πολλών διαστάσεων.

Το μεταφραστικό αποτέλεσμα των τριών βιβλίων που συνθέτουν την τριλογία ανήκει στην Έμη Βαϊκούση η οποία έφερε στο φως τούτο το σημαντικό έργο με τρόπο άρτιο, επιμελή και εύστοχο.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top