«Δεν άντεξα το Θάνατο και βγήκα πάνοπλη στα αστέρια»

Γράφει η Πέρσα Κουμούτση //

Πωλίνα Γουρδέα «Ξενοδοχεία Ημιδιαμονής», εκδόσεις Samizdat

«…Αγάπη που δεν πεθαίνει μου είπε κάποτε μια χαρτορίχτρα,

σε κυνηγάει σαν πιστό σκυλί,

τρέφεται από τις σάρκες σου,  αισθάνεται τη λύπη σου

και ξέρει πως γυρνώντας δεν θα βρει τίποτα εδώ.

Θέλω να γλιτώσω, να βγάλω από πάνω μου

το δέρμα του για να μην τον νιώθω πια.

Να πάω στο μπάνιο και να ξεπλύνω κάθε ίχνος

από την παρουσία του,  να κοιταχτώ στον καθρέφτη

και να μην λάμπουν τα μάτια μου από την εικόνα του.

Να είμαι ξανά ελεύθερη, χωρίς το όνομά του στα χείλη μου.

Κι αν κάποτε γνώρισα έναν Πρίγκιπα,

τώρα προτιμώ να ξεριζώσω την καρδιά μου.

Χωρίς καμία ενοχή.

Εξάλλου τις νύχτες στην πλάτη μου έχω καρφωμένα

τα μαχαίρια της λησμονιάς.

(Απόσπασμα από το ποίημα της με τίτλο Prince of Knives)

Αφηγηματικά, βιωματικά, με έντονη αλληγορική χροιά, και ευδιάκριτο μεταφορικό λόγο, θα χαρακτήριζα  τα ποιήματα της πρώτης ποιητικής συλλογής της Πωλίνας Γουρδέα. Το καθένα υπαινίσσεται μια μικρή ιστορία, ένα γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή της ως ανθρώπου, κυρίως όμως στην εσωτερική/ψυχική/συναισθηματική  της ωρίμανση. Την ωρίμαση μιας νέας γυναίκας που έρχεται αντιμέτωπη με τα τραύματα, τη βιαιότητα της ζωής και μαθαίνει σιγά σιγά να την αποδέχεται και να συμφιλιώνεται με τις πληγές που ανοίγει. Όλα εκείνα τα απροσδόκητα και οδυνηρά γεγονότα που μας μεταμορφώνουν εσωτερικά, που μας παροτρύνουν να απεκδυθούμε τον παλαιό  απαλό  μας εαυτό, την αθωότητα, το εύθραυστο περίβλημά μας, για να ενδυθούμε έναν νέο, σκληρότερο και πιο ανθεκτικό στις δυσκολίες και τα άλγη της ζωής, σαν μια πανοπλία.. «Δεν άντεξα το Θάνατο και βγήκα πάνοπλη στα αστέρια». Γιατί, πώς αλλιώς μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς την τραγικότητα του θανάτου, μιας μεγάλης ή αιφνίδιας απώλειας, την ματαίωση ενός μεγάλου έρωτα, χωρίς καμία απολύτως προστασία; Πώς γίνεται να αποχαιρετήσουμε τα πιο αγαπημένα πρόσωπα όταν δεν είμαστε «θωρακισμένοι» και κατάλληλα προετοιμασμένοι; «Στεκόμουν πάντα αντί των γονέων, αγέρωχη και δυνατή./ Σε δυο μήνες πεθαίνει μου είπαν./ Ωραία απάντησα, έχω χρόνο για τον αποχαιρετισμό./ Με σένα αδερφέ μου, όμως, δεν έγινε έτσι./ Ήρθα κι ήσουν άκλαφτος, άταφος και κατασπαραγμένος./ Και ‘γω στεκόμουν και μοιρολογούσα,/ ρίχνοντας χώμα και κρασί.»

Ο θάνατος, εκτός από την τραγική του διάσταση, την παγωνιά που κουβαλά, φέρνει πάντα μια αναγέννηση, και επομένως μας μεταβάλλει σε κάτι άλλο, νέο, αν και αλλότριο από εκείνο που υπήρξαμε στο παρελθόν. «Μεταμορφώνομαι, το νιώθω/ Το αίμα στις φλέβες μου τρέχει παράξενα./ Η αντίληψή μου αλλάζει και όλα έρχονται πιο γρήγορα./ Με βεβαιότητα δολοφόνου/ Σχεδόν πονάω που βγαίνει το παλιό μου δέρμα, τίποτα δεν το κρατάει επάνω μου/ Αλλάζω, όχι γιατί το θέλω, αλλά γιατί έτσι συμβαίνει./ Είμαι έτοιμη./ Θα πιω λίγο νερό, ίσως είναι η ιδέα μου./ Όχι βέβαια. Είναι η ψυχή μου.» Και ο έρωτας πάντα εκεί, εποπτεύει, παρακινεί, μεταλλάσει επίσης. Συνυφασμένος ες αεί με την πτώση μας, προσδοκά την ανάστασή μας: «Πέφτουμε, ερωτευμένοι! / Ιδού το πρόσωπο που επέλεξα για να φάω τα μούτρα μου.» Αλλά και στο ποίημά της με τίτλο «Όποιος ερωτευτεί…» αναφέρει: «Δυστυχισμένη, προσπαθείς να σηκώσεις το κεφάλι από τη γη./ Δεν τα καταφέρνεις, πέφτει ξανά βαρύ στο έδαφος./ Ο νόμος της βαρύτητας λένε./ Κάτι μας τραβάει στη γη κι ας επιθυμούμε όσο τίποτα την ανάταση.»

Η διαδικασία αυτή της μεταμόρφωσης και της συνειδητοποίησης δεν είναι ανώδυνη για την ποιήτρια, συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα πικρίας, μελαγχολίας, πόνου, ανελευθερίας και πένθους και μια αίσθηση βαθιάς μοναξιάς. Στην πραγματικότητα, η υπαρκτική μοναξιά διαφαίνεται στα περισσότερα ποιήματα της συλλογής, κάποιες φορές μάλιστα συνοδεύεται από ανεπαίσθητη ειρωνεία που η ποιήτρια την απευθύνει στον ίδιο της τον εαυτό, σχεδόν ασυναίσθητα, σχεδόν ερήμην της. Η υπαρκτική μοναξιά αναφαίνεται έντονα στο ποίημά της «Τα αηδόνια». «Δεν έχω διάθεση για οικογενειακές τυμπανοκρουσίες./ Στον λειμώνα των ερώτων μου θέλω ησυχία!/ Η κοινωνία στείρα, οι άνθρωποι λίγοι/ και η βροχή πέφτει ασταμάτητα στους ώμους μας./ Διακρίνω στο σκοτάδι δύο μάτια, γνώριμα, ζεστά./ Σωπαίνουν όμως, ασταμάτητη σιωπή.»

Και στο ποίημα της με τον τίτλο «Ανέστιος» αναφέρει «Θέλω να πάρω πάλι τους δρόμους./ Οι άνθρωποι με αποδιώχνουν./ Το περιβάλλον εχθρικό, τα τζάμια σπάνε./ Σιγά – σιγά το σπίτι καταρρέει./ Τα μάτια μου πονάνε, είμαι πολύ ευαίσθητη για όλα αυτά κι ο θάνατός σου μαχαίρι/  στην καρδιά μου.»

Εντούτοις, η βιωματική εμπειρία, εκτός από τη βαθιά θλίψη και τον  ψυχικό πόνο, ενέχει κι ένα ακατάληπτο μυστήριο, ένα μυστήριο που αποδίδεται μυστηριακά, σχηματικά, συχνά με την επιστράτευση ενός μύθου, άλλοτε δικής της επινόησης, κι άλλοτε εμπνευσμένου από άλλους παλαιότερους και αναγνωρίσιμους μύθους. Για παράδειγμα, στο εξαιρετικό ποίημα της  «Η εμπειρία του σκοτεινού δάσους», παραλληλίζει τη  σκοτεινή κι ακατάληπτη εμπειρία του θανάτου, την οδυνηρή αίσθηση που αφήνει πίσω της η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου με την κατασπάραξη της σάρκας στο μύθο του Ακταίωνα. Εδώ, ο πόνος σωματοποιείται, αποκτά πρόσωπο, σάρκα και οστά, ενώ αντιμεταθέτει σε ένα μυθικό πρόσωπο τη δική της ιστορία.

 «Περπατούσα ξυπόλυτη με τη φαρέτρα μου στην πλάτη./ Έσκυψα να πιω νερό από τη χούφτα μου./ Το νερό πάγωσε το χέρι μου και έβρεξα το πρόσωπό μου./ Κοίταξα πίσω μου, δεν με ακολουθούσε κανείς παρά μονάχα η σκιά μου./ Μπήκα γυμνή στο νερό και μούδιασε όλο το κορμί μου./ Βυθίστηκα αργά, όλο και πιο βαθιά, με τα μαύρα μου μαλλιά να βρέχονται ώσπου δεν έμεινε τίποτα/ από μένα στην επιφάνεια της λίμνης./ Κράτησα την αναπνοή μου. Δεν σκεφτόμουν τίποτα./ Αιώρηση μερικών λεπτών./ Δεν άντεξα το Θάνατο και βγήκα πάνοπλη στα αστέρια/… Ονειρεύτηκα ένα όμορφο αρσενικό ελάφι./ Όταν βγήκα από το νερό τα σκυλιά/ είχαν κατασπαράξει τη σάρκα του./ Μου είπαν ότι τον έλεγαν Ακταίωνα.»

Πρόκειται λοιπόν για μια ποιητική συλλογή με έντονα μεταφορικά και ελεγειακά στοιχεία. Μια μελαγχολική ωδή στη ζωή και σε ό,τι αυτή  εμπεριέχει από θύμισες, απώλειες,  πόνους,  θλίψη και πένθη αλλά και μια αναγέννηση που προκαλεί ξάφνιασμα και δέος μαζί με μια υποψία ελπίδας και προσδοκίας. Μια ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα πρώτη προσπάθεια της πρωτοεμφανιζόμενης στην ποίηση Π. Γουρδέα, που της εύχομαι ολόκαρδα να συνεχίσει. Η συλλογή κυκλοφορεί σε μια καλαίσθητη  έκδοση από τις εκδόσεις Samiszdat. (S@mizdat, 2018)

Παραθέτω ενδεικτικά, από τα ποιήματα της συλλογής.

Το όνομά σου Αντιγόνη

Στον Γιάγκο Ανδρεάδη

Ένας Πατέρας νόμος και μια ευθύνη στα χείλια ανείπωτη.

Τα ορφανά αυτού του κόσμου ψάχνουν σαν πουλιά αγκαλιά για να κουρνιάσουν.

Το πτώμα ακόμη ζεστό, my brother my killer.

Σε έλουσα, σε στόλισα και με επιτύμβιες σε τίμησα χοές.

Χτυπώ τα πόδια μου στη γη να βγάλω την οργή μου.

Ο Άδης να μ’ ακούσει μπορεί, τόση δύναμη έχω.

Κι ένας Πατέρας μάλαμα, που δεν βλέπει πια.

Στεκόμουν πάντα αντί των γονέων, αγέρωχη και δυνατή.

Σε δυο μήνες πεθαίνει μου είπαν.

Ωραία απάντησα, έχω χρόνο για τον αποχαιρετισμό.

Με σένα αδερφέ μου, όμως, δεν έγινε έτσι.

Ήρθα κι ήσουν άκλαφτος, άταφος και κατασπαραγμένος.

Και ‘γω στεκόμουν και μοιρολογούσα, ρίχνωντας χώμα και κρασί.

Ανάμεσα από τις φυλλωσιές ψιθύριζαν τα δέντρα:

Τα παιδιά αυτού του κόσμου θα τα λένε

Αντιγόνη.

Αντιγόνη το όνομά σου, αιωνία σου η μνήμη…αιωνία

Πωλίνα Γουρδέα

Και τώρα γράφεις

Ντροπή και ενοχή.

Δύσκολα συναισθήματα.

Πολύ προχωρημένα, τρυπούν την καρδιά σαν συρίγγια.

Ας πούμε κάτι άλλο. Παράσημα φοράτε;

Ξέρετε αυτά τα στολίδια που σημαίνουν ανδρεία,

θάρρος, γενναιότητα.

Καλά, τι ζήσατε εσείς μέχρι τα τριάντα τέσσερα χρόνια σας;

Μη στεναχωριέστε, όλοι αντέχουμε τη ζωή στη νεότητά μας.

Έχουμε δυνάμεις.

Μετά τι γίνεται;

Ένας κρεμάστηκε στη γειτονιά μου επειδή απέτυχε στο εμπόριο.

Μην επενδύετε συναισθηματικά ποτέ στη δουλειά σας.

Κάποτε τελειώνει.

Με την καρδιά σας τι θα κάνετε;

Έχετε και μια ευαισθησία.

Μικρή, όταν σας ρωτούσαν τι επάγγελμα θα ακολουθήσετε

απαντούσατε ΚΑΡΔΙΑΚΟΣ.

Χιούμορ ή το εννοούσατε;

Ας είναι.

Γράψτε, είναι φοβερό δεκανίκι για να ζει κανείς.

Ανέστιος

Έχω ανακαλύψει και την υπομονή,

κάτι καινούριο θα συμβεί.

Θ’ αλλάξει ο μήνας, θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι με τη νέα χρονιά.

Τα σπίτια θα είναι φιλόξενα, όχι γεμάτα πέτρες κι αγκάθια.

Θυμάμαι το ψέμα που σου είπα λίγο πριν φύγεις.

Όλα καλά μαμά κι εσύ έφυγες ήρεμη.

Γιατί έφυγες;

Ποιος σου είπε να φύγεις;

Φοράω μαύρα και κουβαλάω θλίψη.

Κάθομαι σ’ ένα παγκάκι στην παιδική χαρά κι ακούω τον άνεμο.

Άραγε τα σύννεφα θα πάρουν ποτέ τη λύπη μου;

Η οικογένεια, το άρρωστο αυτό μέλος πρέπει να φύγει.

Καράβια οι άνθρωποι που ταξιδεύουν

δίχως πατρίδα, δίχως λιμάνι ζηλευτό.

Κάποτε ονειρευόμουν ένα σπίτι. Είχα ένα σπίτι.

Τώρα το μόνο που έχω είναι τα δυο σου χέρια.

Η μητέρα

Το τέρας αυτό θα μας καταπιεί όλους.

Θα φάει πρώτα το ζευγάρι κι ύστερα το παιδί.

Και το μη μπροστά από τη φοβερή λέξη;

Είναι αποτρεπτικό, για να μη μεταμορφωθεί τη νύχτα

και βρυκολακιάσει.

Αγκαλιάζω και χτυπώ, μαλώνω και νανουρίζω,

στέκομαι και περπατώ.

Μητέρα έγινα κι εγώ σε χρόνο συντελεσμένο.

Και το άλλο; Να αυτό το τρομερό στοιχείο της ετερότητας

Mother and other!

Το έργο σου ξέρει πιο πολλά για σένα από σένα!

Και μου λείπει η μυρωδιά της, τα σκερτσόζικα αστεία της,

οι καβγάδες και οι προσευχές της.

Σε κουβαλάω πάνω μου, σφιχτά δεμένη στο στήθος,

κοντά στο μέρος της καρδιάς

Μία κόρη, μία μάνα.

Δεν κάνει για σένα. Εσύ είσαι πουλί με φτερούγες μεγάλες.

Πώς θα πετάξεις με την πλάτη στον τοίχο;

Δεν ακούς τη μάνα σου.

Κανένα δεν ακούω, πάντα του κεφαλιού μου κάνω.

Κι έχω εγώ το μαχαίρι και το καρπούζι.

Η δύναμή μου είναι τα φώτα πορείας

που ανάβουν από μόνα τους μέσα στο βαθύ σκοτάδι.

Την έξοδο θα την βρω

Καλή σου νύχτα μάνα μου,

απόψε ο ουρανός θα μας ανάψει τα αστέρια.

 

Η Πωλίνα Γουρδέα είναι σκηνοθέτις και ηθοποιός. Αποφοίτησε με άριστα από το τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων & Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές πολιτιστικής διαχείρισης στο ίδιο Πανεπιστήμιο, στο πλαίσιο των οποίων γύρισε την πρώτη της ταινία μικρού μήκους με τίτλο “Ο δαίμονας” (επίβλεψη: Γιάγκος Ανδρεάδης). Στη συνέχεια αποφοίτησε από τη Σχολή Θεάτρου “Δήλος”. Κριτικές και συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά.