Ο Γουίλκι Κόλλινς (1824-1889) γεννήθηκε στην Αγγλία στα χρόνια του Ντίκενς (1812-1870)και υπήρξε στενός του φίλος και συγγενής εξ αγχιστείας.
Αυτό,συχνά,είναι ένα από τα πρώτα που διαβάζει ο αναγνώστης όταν βρίσκει πληροφορίες για τον δημιουργό των τεσσάρων κλασικών, υπέροχων και άρτιων καλλιτεχνικών έργων“Η γυναίκα με τα άσπρα”(1860), “Χωρίς όνομα”(1863),“Armadale”(1866) και “Φεγγαρόπετρα” (1868).
Μήπως όμως αδικούμε άθελά μας την λογοτεχνική αυθεντία,το αυτόφωτο ενός ταλέντου,γνήσιου όπως κατά κοινή ομολογία ήταν ο Γουίλκι Κόλλινς,όταν τον συνδέουμε υπερβολικά με τον έξοχο Ντίκενς; Φοβάμαι πως ναι και,αν και δεν αμφισβητώ την ευνοϊκή επιρροή τού ενός στον άλλον, σήμερα που γράφω εντυπώσεις από το μυθιστόρημά του “Αρμαντέιλ” έχω πειστεί ότι ο Κόλλινς είναι επαρκής ο ίδιος και δεν χρειάζεται την λάμψη του φίλου του για να σταθεί όρθιο απέναντι στον σαρωτικό χρόνο το έργο του.
Η ελληνική έκδοση του “Αρμαντέιλ”,ένα ογκώδες βιβλίο 1200+ σελίδων, είναι ένα από τα διαμάντια της σειράς Orbis Litere του Gutenberg,την μετάφραση (πρόκειται περί άθλου ό,τι κι αν της βρουν οι πιο αυστηροί )έκανε η Σάντυ Παπαϊωάννου και δεν είναι εύκολο να περιγραφεί επαρκώς στον αναγνώστη η ραχοκοκαλιά της υπόθεσης και τα στάδια της πλοκής χωρίς να τον μπερδέψουν τα πολλά λόγια ή να τον αφήσουν με αναπάντητη απορία τα ελάχιστα.
Πρόσωπα πάνε κι έρχονται,οι καταστάσεις διαδέχονται καταιγιστικά και μακρόσυρτα η μια την άλλη και γαϊτανάκια ίντριγκας,φιλικά, ερωτικά και όχι μόνον αυτά πλέκονται και ξετυλίγονται συνεχώς. Πινελιές γερά και ευφυώς βουτηγμένες στο ρομάντζο,το αστυνομικό,το μελόδραμα κι ό,τι άλλο θα μπορούσε να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού της εποχής,καθώς μάλιστα δημοσιευόταν σε συνέχειες,δεν λείπουν αλλά γίνονται τελικά ιδανικό συγκολλητικό υλικό εκεί που όπως είναι αναμενόμενο εμφανίζονται τα πρώτα χαλαρώματα στους ιστούς της τόσο πυκνής ιστορίας.
Το παρελθόν με ένα μόνο καταλυτικό γεγονός,έναν φόνο,έχει ρίξει βαριά σκιά σε δυο νεαρούς άνδρες καθορίζοντας το παρόν που βιώνουν μαζί αλλά και το μέλλον τους χωρίς εκείνοι να μπορούν να κάνουν και πολλά για να παρέμβουν.Ο ένας εξάλλου αγνοεί το γεγονός κι ο άλλος θεωρεί την ευθύνη του πατέρα του τόσο βαρύ σακί στις δικές του πλάτες που δεν μπορεί να το αποκαλύψει.
Ποιο είναι το φοβερό μυστικό;Ο πατέρας το ενός έχει δολοφονήσει τον πατέρα του άλλου.
Η μοίρα έχει μοιράσει χαρτιά για ένα εξ αρχής σκοτεινό παιχνίδι και ο Άλαν Αρμαντέιλ (ο γιος του δολοφονημένου)δεν γνωρίζει ότι ο καλός φίλος που αποκτά την κατάλληλη στιγμή ,όταν πεθαίνει η νευρωτική και μυστήρια μητέρα του(κομβικό πρόσωπο στην ιστορία στο αρχικό υφάδι)και ο οποίος του συστήνεται ως Οζίας Μιντγουίτερ (στην πραγματικότητα ως μακρινοί συγγενείς έχουν το ίδιο όνομα αλλά δεν το αποκαλύπτει) είναι ο γιος του φονιά του δικού του πατέρα,που πεθαίνοντας κι ο ίδιος μετάνιωσε,έχει ομολογήσει γραπτώς κι έχει αφήσει την πράξη του κληρονομιά/σακί ,ευχή και κατάρα στον Μιντγουίτερ/Αρμαντέιλ που όμως δεν μπορεί ,φυσικά,να την διαχειριστεί χωρίς αυτή να τον τσακίσει.
Ο Οζίας είναι εμβληματική φιγούρα δουλεμένη σε βάθος από τον Κόλλινς.Η πένα του τον σμιλεύει προσεκτικά και επίμονα και του δίνει μέγιστες αρετές και στέρεα ηθική,γίνεται -μ΄αυτήν οδηγό- ένας πολύ πιστός φίλος για τον ρομαντικό,αδέξιο και εύπιστο Άλαν,γίνεται το κύριο στήριγμά του όταν εμφανίζεται η σατανική Λύντια Γκουίλτ,πρόσωπο κι αυτή από το παρελθόν(ήταν η καμαριέρα της μητέρας του Άλαν),ελκυστική γυναίκα λίγο μεγαλύτερή του στην ηλικία που με την βοήθεια μιας άλλης πανούργας γυναίκας τον εντοπίζει όταν μαθαίνει ότι είναι χωρίς κηδεμόνα και πλούσιος και καταφθάνει εκεί που ζει με τον Οζίας,ρίχνεται στο κατόπι του και προσπαθεί με κάθε τρόπο να πετύχει μ΄έναν σμπάρο δυο τρυγόνια,να εκδικηθεί την μάνα του και να παντρευτεί αυτόν,όχι γιατί ξαφνικά τον ερωτεύεται αλλά για την περιουσία του.
Στο ατελείωτο κουβάρι των προσώπων και των σαθρών σχέσεων που προκύπτουν εμπλέκονται πολύ ενεργά οι νοικάρηδες του Άλαν,ο συνταξιούχος συνταγματάρχης Μιλρόι που έχει χτίσει γύρω του ένα μικρόκοσμο που κλείνεται εντός του για να μην τρελαθεί και η δολοπλόκα αν και κατάκοιτη γυναίκα του,ένα φθονερό και μίζερο πλάσμα που τον έχει διαλύσει κι η κόρη τους που ερωτεύεται τον αφελή Άλαν αλλά δεν κατέχει την τέχνη του αντροτυλίγματος όπως η ξεσκολισμένη Λύντια Γκουίλτ που καταφτάνει ως γκουβερνάντα της.
Πρέπει να πω ότι χωρίς το εξαιρετικά καλά σκιαγραφημένο δίπολο Γκουίλτ-Οζίας η μυθιστορία θα έχασκε,ίσως,με την τόση της έκταση, δεν θα κατέληγε στο ίδιο δια ταύτα.Τα αρνητικά πρόσωπα, διαφορετικά το καθένα τους σ΄αυτήν την αρνητικότητα ή καλύτερα ας την πούμε αντι-ηρωική σύνθεση θα φέρουν την κάθαρση.Θείο δράμα εξάλλου δεν θα υπήρχε χωρίς τον Ιούδα και βεβαίως την Παναγία.Χωρίς η Γκουίλτ να είναι ακριβώς ο Ιούδας(γιατί κι ο Άλαν δεν είναι Ιησούς) και ο Οζίας η στωική μητέρα Του αυτοί οι δυο είναι τα πρόσωπα-κλειδιά για την δικαίωση του Καλού.
Ο Κόλλινς χρησιμοποιεί πότε πρωτοπρόσωπη πότε τριτοπρόσωπη αφήγηση,ξεκινά από το παρελθόν εξιστορώντας το με ορμή και υφαίνει την ιστορία στρωτά,χορταστικά,πότε γοργά πότε πιο αργά μα πάντα με μπόλικο μυστήριο και δεν διστάζει να σπάει την ροή της αφήγησης με διαλόγους εκτενείς, με μεγάλες σκηνές και φιλοσοφίζουσες αναζητήσεις που κάνει δια στόματος ή μάλλον σκέψεων των ηρώων του και επίσης δεν παραλείπει να επιστρατεύσει και την τεχνική των επιστολών που είναι πραγματικά τόσο λειτουργική ώστε να καταλήγει ανάσα για τον αναγνώστη που από το μεγάλο αυτό βικτωριανό κουβάρι κοντεύει αρκετές φορές να βγει νοκ άουτ.
Ο Κόλλινς ήταν ένα ανοιχτόμυαλο και απείθαρχο,ευφυές πνεύμα που δεν δίστασε να πάει κόντρα σε λογής κοινωνικούς κανόνες της εποχής που έζησε.Μαζεμένες λεπτομέρειες γι αυτόν (τις τσέκαρα, ναι, αληθεύουν) διάβασα πρώτη φορά σ΄ένα μπεστσέλερ που έπεσε στα χέρια μου και αποδείχτηκε πολύ καλύτερο απ΄ό,τι νόμιζα,το “Ντρουντ“ του Νταν Σίμμονς. Έγραφα τότε:
- ο Νταν Σίμμονς δεν διστάζει να παρουσιάσει επίσης γλαφυρά και μιαν ακόμα πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα,αυτή του Wilkie Collins,αληθινού προσώπου, στενού φίλου και συνεργάτη του Αμίμητου,που εκτελεί χρέη αφηγητή με περισσή ακρίβεια και λεπτομέρεια σε περιγραφές και που κινείται, ως χαρακτήρας, στον αντίποδα του μεγάλου συγγραφέα,ο οποίος -όπως μαθαίνουμε από τον Νταν Σίμμονς και διασταυρώνουμε από πολλές πηγές ότι ήταν όντως έτσι- υπήρξε και ηθοποιός και θεατρικός συγγραφέας και ερασιτέχνης υπνωτιστής και, και..κι αυτός και ο Κόλλινς
- η μυθιστορία του Σίμμονς με τα έντονα βικτωριανής επιρροής στοιχεία,την επαρκή και όχι φλύαρη σασπένς,την συνοχή στην πλοκή και ένα πλήθος μυθοπλαστικών προτερημάτων αφήνει για λίγο τον Ντίκενς από το στόχαστρό της και κάνει εκτενέστατο ζουμ στην προσωπική ζωή τού-τόσο διαφορετικού σαν χαρακτήρα-Γουίλκι Κόλλινς,ο οποίος πέφτει όλο και περισσότερο στο όπιο κι έτσι ο Σίμμονς βρίσκει μια βολικότατη αφορμή να περιγράψει ένα άλλο Λονδίνο,εκείνο το σκοτεινό Λονδίνο του (εξαιρετικού) Τόμας Ντε Κουίνσυ, να δώσει πληροφορίες για τις γειτονιές και τα σημεία που σύχναζαν οι οπιομανείς, που δεν ήταν πάντα μόνον αγράμματοι , λαϊκοί άνθρωποι αλλά και κύριοι του λεγόμενου καλού κόσμου,συχνά δε ενδιαφέροντες διανοούμενοι, που αναζητούσαν παρηγοριά για τους σωματικούς και ψυχικούς τους πόνους, κάτι που αξιοποιείται ως ευκαιρία κι αυτό για τον συγγραφέα, δια στόματος Γουίλκι Κόλλινς πάντα, να καγχάσει για τα καλά την υποκρισία της υποτιθέμενης καλής αστικής κοινωνίας της περιόδου στην οποία διαδραματίζονται τα εντυπωσιακά γεγονότα.Ο Κόλλινς είναι,τολμώ να πω,σχεδόν το alter ego του υπέροχου παντογνώστη, αρχηγικού,νάρκισσου, εγωίσταρου και οπωσδήποτε ανεπανάληπτου Ντίκενς.
- Ο Κόλλινς έχει τους δικούς του δαίμονες εκτός από το όπιο,έχει ερωμένες, λατρεύει την μητέρα του,θυμώνει,κάνει λάθη που τα παραδέχεται,δείχνει συχνά πυκνά μεταμέλεια, έχει ενοχές και μυστικά και παραβαίνει με τρόπο συνειδητό, με επιλογή,τους υποκριτικούς κοινωνικούς κανόνες της εποχής του,κινείται με έναν πιο άτσαλο τρόπο όμως, που ενώ σ΄αυτόν φέρνει μπελάδες, τον Ντίκενς από την άλλη,δεν τον ζημιώνει,παρόλο που είναι κι ο ίδιος μέγας παραβάτης αυτών των κανόνων.
Στο τέλος πια του “Αρμαντέιλ” ο Κόλλινς με εξαιρετική μαστοριά δίνει την ιδανική ανατροπή, την ανατροπή όλων των άλλων ανατροπών που έχουν προηγηθεί. Το Καλό θριαμβεύει.Ανηφόρι είναι και ψυχολογικός Γολγοθάς η επικράτησή του. Ο αναγνώστης συνεχώς χέρι χέρι με τους ήρωες του πολυσέλιδου βικτωριανού και σαν τρομακτικό παραμύθι μυθιστορήματος καθώς η εικονοπλαστική δύναμη του λόγου του Κόλλινς τον έχει κι αυτόν μεταφέρει στην Αγγλία του 19ου αιώνα,βγαίνει εξίσου κατάκοπος μα εξαγνισμένος (ταύτιση,ψευδεπίγραφη εφήμερη οικειοποίηση της ηθικής του Οζίας,συμπάθεια για τον απλοϊκό Άλαν,άραγε τι απ΄όλα έχει κρατήσει τον αναγνώστη ως το τέλος;) στο ξέφωτο του 21ου αιώνα,συνειδητοποιώντας ότι ο Κόλλινς έχει γράψει ένα μυθιστόρημα-σταθμό, βεντάλια ιδεών και συναισθημάτων και σαν φόρμα και σαν θέμα για το οποίο κάλλιστα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι διορατικά περιγράφει και ένα μεγάλο κομμάτι από το εδώ και τώρα ζοφερό δυτικό σήμερά μας.
