Αναζητώντας απεγνωσμένα το ‘σωστό’ μέσα στις προαιώνιες ανθρώπινες επιθυμίες

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

W. Somerset Maugham, “Βροχή”. Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου. Εκδόσεις Άγρα. 2017

Ένα από τα σημαντικά  έργα, μικρής σχετικά έκτασης, του Γουίλιαμ Σόμερσετ Μωμ (1874-1965), είναι και η ‘Βροχή’.  Αρκετά από τα έργα του μεγάλου Βρεττανού θεατρικού συγγραφέα, μυθιστοριογράφου και διηγηματογράφου έχουν κατά καιρούς προσαρμοστεί ή με κάποιο τρόπο έδωσαν ερέθισμα και γένεση σε άλλα είδη, όπως μουσικά, όπερα, μυθιστορήματα, για να μην αναφέρουμε βέβαια και τις πολυάριθμες προσαρμογές ταινιών οι οποίες βασίστηκαν πάνω σε ενδιαφέροντα κείμενά του. Η Ιστορία της σύντομης ‘Βροχής’, είναι αρκετά απλή αλλά ταυτόχρονα λίαν ενδιαφέρουσα, την οποία ο  Σόμερσετ Μωμ έγραψε ή τουλάχιστον εμπνεύστηκε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στις Νότιες Θάλασσες του απέραντου Ειρηνικού Ωκεανού. Κατά πάσα πιθανότητα, στη διάρκεια εκείνου του δύσκολου και απαιτητικού ταξιδιού φαίνεται πως μάλλον κράτησε μερικές σύντομες σημειώσεις στο σημειωματάριό του, οι οποίες βέβαια αργότερα ολοκληρώθηκαν  και διαμόρφωσαν την  γνωστή ιστορία της ‘Βροχής’.

Ο ιεραπόστολος Ντέιβιντσον, μετακινούταν σε μια μεγάλη περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού, με αντικειμενικό σκοπό τον εκπολιτισμό των ιθαγενών. Την περιφέρεια που κάλυπτε αποτελούσε ένα νησιωτικό σύμπλεγμα μικρών και απομονωμένων νησιών βόρεια των Σαμόα, τα οποία συνήθως επισκεπτόταν μοναχός, μετακινούμενος με τη βοήθεια μιας μικρής πιρόγας. Στο ταξίδι ετούτης της ιστορίας, ταξίδευε προς την Άπια, την πρωτεύουσα του ανεξάρτητου κράτους των Σαμόα στο νότιο Ειρηνικό,  μαζί με τη γυναίκα του και ακόμα ένα ενδιαφέρον ζευγάρι. Τον γιατρό Μακφαίηλ και τη σύζυγο του γιατρού.  Μεταξύ των δύο ζευγαριών είχε αναπτυχθεί κάποιας μορφής οικειότητα, η οποία ήταν μάλλον το αποτέλεσμα της εγγύτητας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, παρά η απόλυτη ταύτιση των γούστων τους. Άλλωστε από την αρχή-αρχή της ιστορίας, κάποια πράγματα φαίνεται πως ξεκαθαρίζουν. Έτσι όταν η σύζυγος του γιατρού λέει, πως ‘…δεν θα άρμοζε σε ανθρώπους σαν τους Ντέιβιντσον να υποχρεωθούν να συναναστραφούν τη χυδαία συντροφιά που συχνάζει στο καπνιστήριο…’, ο γιατρός της απαντά ξεκάθαρα με κάποια δόση υφέρπουσας ειρωνείας, ‘… ο θεμελιωτής της θρησκείας τους δεν ήταν τόσο εκλεκτικός’!  Ο ιεραπόστολος Ντέιβιντσον ήταν ψηλός, αδύνατος, κοκκινομάλλης, λεπτολόγος και σχολαστικός, με ήρεμη φωνή και σκωτσέζικη προφορά.  Είχε αναμφίβολα ισχυρό χαρακτήρα, ήταν ισχυρογνώμων και αποφασισμένος να επιβάλλει τη θέλησή του και τα δικά του πιστεύω στους πρωτόγονους ιθαγενείς και τη χυδαία κατά τη γνώμη του εμφάνιση και συμπεριφορά τους.  Η κυρία Ντέιβιντσον, η σύζυγός του, ήταν μια μικροσκοπική γυναίκα με τα μαλλιά της φτιαγμένα πολύ περίτεχνα, και με περίεργα μπλε μάτια πίσω απ’ τα γυαλιά της. Το πρόσωπό της ήταν μακρύ, αλλά ενώ έδινε την εντύπωση ανόητου ανθρώπου, φαινόταν ξεκάθαρα ότι επαγρυπνούσε σε συνεχή βάση και την χαρακτήριζαν οι γρήγορες κινήσεις στη συμπεριφορά της, η σκληρή μονότονη μεταλλική και άκρως ερεθιστική  φωνή της για όσους βρίσκονταν  γύρω της.

W. Somerset Maugham

Η θάλασσα ήταν συχνά τραχιά και οι πλόες μέσα σε αυτές  δεν ήταν άμοιροι κινδύνων, με αποτέλεσμα η γυναίκα του ιεραπόστολου να μένει στις περισσότερες των περιπτώσεων στα κεντρικά γραφεία  της έδρας της και να διαχειρίζεται τα διαδικαστικά της ιεραποστολής, παρά να συνοδεύει το σύζυγό της στις εξορμήσεις του. Ο ιεραπόστολος μιλούσε για την βαρβαρότητα των ντόπιων με φρίκη, περιγράφοντας τα έθιμα του γάμου τους, κι ακόμα για το περίεργο λάβα-λάβα, τουτέστιν το παρεό με το οποίο οι κάτοικοι των Σαμόα, άντρες και γυναίκες, καλύπτουν την περιοχή της λεκάνης και των βουβωνικών περιοχών τους, μια περιβολή ανάρμοστη από πάσης πλευράς για τον συντηρητικό ιεραπόστολο. ‘… Πως είναι δυνατόν να περιμένεις οι άνθρωποι να είναι ενάρετοι, όταν φορούν μονάχα ένα κομμάτι ύφασμα γύρω απ’ τα λαγόνια’, εξανίσταται σε μια εξομολόγηση εκ βαθέων ο ιεραπόστολος Ντέιβιντσον.

Σε αντίθεση με όλα αυτά, ο γιατρός είχε άλλη άποψη και παρατηρούσε περισσότερο τα εξανθήματα που παρουσίαζαν οι κάτοικοι των περιοχών καθώς και τις περιπτώσεις ελεφαντίασης, μια μορφή οιδήματος και παραμόρφωσης των κάτω άκρων. ‘Το επιβάλλει μέχρι ενός σημείου το κλίμα του τόπου’, προσπαθούσε να αντικρούσει ευγενικά τον αμετανόητο και άτεγκτο ιεραπόστολο. Ο τελευταίος όμως ανθίσταται σθεναρά. ‘… Ο πλήρης εκχριστιανισμός των κατοίκων των νησιών θα επιτευχθεί μόνον όταν όλοι οι άρρενες άνω των δέκα ετών υποχρεωθούν να φορέσουν παντελόνι’, ανταπαντά αυθόρμητα εκείνος!

Ανάμεσα στα δύο ζευγάρια  κατά την παραμονή τους στο μουσκεμένο νησί, στο οποίο αναγκάστηκαν αν μείνουν λόγω μιας επιδημίας ιλαράς που έκανε την εμφάνισή της σε προσωπικό του καραβιού, εμφιλοχωρεί η ερωτηματική, αρχικά, δεσποινίς Τόμσον. Ήταν γύρω στα εικοσιεπτά, μάλλον χοντρούλα, φορούσε ένα άσπρο φόρεμα και ένα ασορτί καπέλο, και τη χαρακτήριζε μια πρόστυχη ομορφιά, όπως πληροφορούμαστε από το κείμενο. Ο προορισμός της η Άπια όπου ήλπιζε να βρει δουλειά στο μπαρ ενός ξενοδοχείου. Την μετέφερε στον ίδιο ξενώνα, όπου βρίσκονταν τα δύο ζευγάρια, ένας εξαθλιωμένος, και απερίγραπτα βρώμικος άντρας. Ο ξενώνας, ήταν μια κατασκευή δίπατη, ξύλινη με μεγάλες βεράντες και στους δύο ορόφους, και μία λαμαρίνα ψηλά για στέγη, σε απόσταση μόλις πέντε λεπτών από την  αποβάθρα και με θέα στη θάλασσα. Τα δωμάτια που υποχρεώθηκαν αν μείνουν, ήταν σχεδόν χωρίς έπιπλα, ένα φτωχό σιδερένιο κρεβάτι με κουρτίνες, μια καρέκλα και ένα νιπτήρα. Κι από πάνω τους, η βροχή να κουδουνίζει σε συνεχή βάση.

Το σπίτι όπου διέμενε ο Γουίλιαμ Σόμερσετ Μωμ, για έξι εβδομάδες, το 1916-17, κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου ταξιδιού στα νησιά των Νότιων Θαλασσών, στη Σαμόα. Εδώ διαδραματίστηκε η υπόθεση της ‘Βροχής’.

Με τις λίγες αυτές σημειώσεις, που κράτησε ο Μωμ, έχτισε όπως αποκάλυψε αργότερα, την ιστορία της ‘Βροχής΄. Αρχικά δημοσιεύτηκε ως ‘Miss Thompson’, αλλά στη συνέχεια άλλαξε το τον τίτλο σε ‘Βροχή’ (Rain)  αφού ενσωματώθηκε στη συλλογή ‘The Trembling of a Leaf’. Στην ιστορία της ‘Βροχής’,  μια ομάδα ανθρώπων είχε αναγκαστεί να παραμείνει, χωρίς φυσικά να το επιθυμεί, στο Πάγκο-Πάγκο. Η αδιάκοπη βροχή της περιοχής, δραματοποιούσε τις καταστάσεις και ανέσυρε κρυμμένες ιδέες και οράματα από πολλά και διαφορετικά μέτωπα, όπως θρησκευτικά, πολιτιστικά και κοινωνικά. Η δεσποινίς Τόμσον υπήρξε ο καταλύτης σοβαρών διαταραχών, της ειρήνης και της αρμονίας των άλλων δύο προαναφερόμενων ζευγαριών τα οποία, τουλάχιστον αρχικά, την ανέχονταν αναγκαστικά με τις όποιες ιδιοτροπίες της. Ωστόσο, η κατάσταση γίνεται μη βιώσιμη όταν συνειδητοποιήσουν όλοι ότι η συγκεκριμένη δεσποινίς είναι στην πραγματικότητα πόρνη και ασκεί τη συνήθη δραστηριότητά της κάτω από την ίδια στέγη, στο ισόγειο διαμέρισμα του οικήματος όπου διαμένουν. Ο ιεραπόστολος Ντέιβιντσον όπως είναι ευνόητο, δεν μένει ατάραχος μπροστά και σε αυτή την πρόκληση και αναλαμβάνει τη συνηθισμένη του δράση. Άλλωστε είναι και δεν το κρύβει υπέρ των δραστικών μέτρων και στην προκειμένη περίπτωση, όπως φυσικά και στις άλλες φορές με τους ιθαγενείς.  ‘…Είναι προφανές ότι για να συνειδητοποιήσουν οι άνθρωποι πόσο έκλυτη είναι η διαγωγή τους δεν υπάρχει άλλος τρόπος από την τιμωρία…’, λέει στο γιατρό, αναλύοντας τον πρότερο βίο του και τα μέτρα που έλαβε παλιότερα προς αυτή την κατεύθυνση. Δυστυχώς, σε αυτό το σημείο, ο εκβιασμός, δηλαδή  η συνήθης στρατηγική του ιεραπόστολου δεν αρκεί πλέον, αλλά απαιτεί μεγαλύτερη τιμωρία.

Το παραπάνω σπίτι όπως είναι διατηρημένο σήμερα.

Η ιστορία αυτή παρά το γεγονός ότι πέρασαν κάπου εκατό χρόνια από την ημερομηνία που γράφτηκε, διατηρεί ακόμη την σοβαρότητα και τη βαρύτητά της, παρά το γεγονός  ότι κάποιες κριτικές διαφωνούν θεωρώντας την απλώς ξεπερασμένη από τον διαρρεύσαντα χρόνο. Δεν παύει όμως και στις μέρες μας, να αποτελεί  μια σκληρή ιστορία για την υποκρισία του αυτοσεβασμού, την υποκρισία να θεωρεί κάποιος τον εαυτό του δίκαιο και ενάρετο. Ο Μωμ επιτίθεται στην συγκεκριμένη άποψη από διάφορες μεριές και οπτικές γωνίες. Εξωραΐζει τον ιεραπόστολο, στην αρχή, ακόμα κι αν φαίνεται δυσάρεστος κι αισθάνεται μια κρυφή συμπάθεια γι’ αυτόν. Πιστεύει ότι είναι καθήκον του να προσηλυτίσει  τους ντόπιους, να αναγκάσει  όλους τους άλλους να υιοθετήσουν τις αξίες του. Είναι τύραννος στη συμπεριφορά, αλλά πιστεύει ότι τελικά είναι για το γενικότερο καλό του κόσμου. Οι αναγνώστες όμως είναι έτοιμοι να ‘συνεργαστούν’ περισσότερο με τον γιατρό Μακφαίηλ, ουσιαστικό και μοναδικό συνήθως μάρτυρα των εκδηλώσεων και όλων των γεγονότων  που εκτυλίσσονται στον αφιλόξενο ξενώνα, όπως αποδεικνύεται, του νησιού. Από την άλλη πλευρά, ο Μωμ δείχνει με τον καλύτερο τρόπο την καταστρεπτική δύναμη των ισχυρών στην κοινωνία πολιτών. Παρ’ όλα αυτά, η αίσθηση της ανικανότητας σε όλους τους πρωταγωνιστές  είναι συντριπτική. Όλοι βλέπουν την καταστροφή που αναπτύσσεται και έρχεται στο προσκήνιο βαθμιαία, μπροστά στα μάτια τους, αλλά είναι αδύνατο να σώσουν  ή έστω να περιορίσουν την κατάσταση. Ακόμα κι’ ο γιατρός Μακφαίηλ όσο και να προσπαθεί, εις μάτην! Οι εξελίξεις συνεχίζονται αμείωτες σε ένταση, όπως κι’ η ασταμάτητη και ερεθιστική βροχή που κατεβαίνει από εκεί ψηλά! Κι ακόμα όπως και η ανελαστικότητα στη γνώμη και τις απόψεις του ιεραπόστολου Ντέιβιντσον, όσο κι αν ο γιατρός προσπαθεί να του δείξει έναν άλλο τρόπο σκέψεως:    ‘… Ίσως όμως διαφέρουν οι απόψεις όσον αφορά το τι είναι το σωστό…’!

Το σπίτι ενός άλλου βρεττανού, του Robert Louis Stevenson, επίσης στη Σαμόα.

Αυτή η σύντομη ιστορία της ‘Βροχής’ από τον συγγραφέα του βιβλίου, Γουίλιαμ Σόμερσετ Μωμ, εμπεριέχει αρκετά  στοιχεία που αφορούν την  αποικιοκρατία της περιοχής, όπως  τις συνήθεις ιεραποστολικές εξορμήσεις και αποστολές στην περιοχή, τον επικεφαλής της συγκεκριμένης αποικίας και το ρόλο του στα τεκταινόμενα, την επιτήρηση, την αυτοκρατορική ηγεμονία, τον υβριδισμό, τον ιδεαλισμό, την μονόπλευρη κουλτούρα, την αποξένωση, την εξουσία, τη διαφορά φύλου και τόσα άλλα. Ο Γουίλιαμ Σόμερσετ Μωμ (William Somerset Maugham) γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1874 στη Βρετανική Πρεσβεία στο Παρίσι της Γαλλίας, όπου ο πατέρας του, Ρόμπερτ Μωμ, ήταν δικηγόρος.  Παρ’ όλο που ο Σόμερσετ Μωμ είχε ιατρικές ικανότητες, προτίμησε τελικά  να ακολουθήσει άλλο δρόμο και να εξελιχτεί σε επαγγελματία συγγραφέα, ο οποίος έγραψε περισσότερα από είκοσι μυθιστορήματα, τριάντα θεατρικά έργα, τρία ταξιδιωτικά βιβλία, μία σημαντική αυτοβιογραφία, ενενήντα δύο μικρές ιστορίες, και τέσσερις τόμους δοκίμων. Από τη μικρή  ‘Βροχή’ μόνο, είναι γνωστό ότι κέρδισε ένα εκατομμύριο δολάρια όταν δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1921. Το 1960-63, μερικές από τις ιστορίες του, μετατράπηκαν σε θεατρικά έργα  για να προβληθούν στην τηλεόραση για το βρεττανικό κοινό, ενώ κάποιες άλλες προσαρμόστηκαν για το γερμανικό και γαλλικό κοινό μετά από τις κατάλληλες βέβαια μεταφράσεις. Συνήθως στα έργα του αναφερόταν, τουλάχιστον αρχικά, στη θεατρική, λογοτεχνική και την ανώτερη τάξη του Λονδίνου, αλλά μετά τα ταξίδια του συμπεριλαμβανομένων εκείνων στις αποικίες, αναγκαστικά συνάντησε και συναναστράφηκε όλα τα είδη των ανθρώπων, γεγονός που εμπλούτισε το εύρος της γραφής και των έργων του. Πέθανε στη νότια Γαλλία το 1966, σε ηλικία ενενήντα δύο ετών, και οι στάχτες του μεταφέρθηκαν στο  King’s school του Καντέρμπουρι.

Ιθαγενείς της Σαμόα πάνω από έναν αιώνα πριν.

Στο έργο ετούτο, ο συγγραφέας τοποθετεί τον  ιεραπόστολο Ντέιβιντσον ο οποίος  προκαλεί ανοιχτά τους ντόπιους να υιοθετήσουν την χριστιανική θρησκεία, επιβάλλοντας βαριές κυρώσεις σε αυτούς, όπως αρχικά την απαγόρευση της χρήσης παραδοσιακής φορεσιάς λάβα-λάβα γύρω απ’ τη λεκάνη τους. Ωστόσο, είναι πολύ περίεργο το γεγονός ότι το σώμα του Ντέιβιντσον   βρέθηκε νεκρό το πρωί της αναχώρησης της νεαρής Τόμσον για το Σαν Φρανσίσκο. Ο γιατρός Μακφαίηλ, τα χάνει αρχικά, αλλά σύντομα αντιλαμβάνεται την όλη κατάσταση. Τα ερωτήματα βέβαια, οι εικασίες  και οι υποθέσεις,  παραμένουν μάλλον ανοιχτές!

Η ‘Βροχή’ του Μωμ, επικεντρώνεται κυρίως στις ιεραποστολικές δραστηριότητες των Ντέιβιντσον ώστε να εξαπλωθεί ο Χριστιανισμός στις  αποικίες   του Ειρηνικού Ωκεανού. Είναι πάντως γνωστό και καλά τεκμηριωμένο ότι ο ρόλος των ιεραποστόλων ήταν σημαντικός για την ανάπτυξη του αποικισμού και ότι οι χριστιανικές αποστολές ήταν πολύ αποτελεσματικές στην εξάπλωση της εν λόγω Αυτοκρατορίας. Ο ιεραπόστολος Ντέιβιντσον κατά τη συνομιλία του με τον γιατρό   Μακφαίηλ,  ισχυρίζεται ότι οι ντόπιοι αγνοούν τις δέκα εντολές της Βίβλου και δεν γνωρίζουν καθόλου την αίσθηση της αμαρτίας.  Συνεπώς, αυτός και η σύζυγός του σκοπεύουν να διδάξουν στους ανθρώπους αυτούς τα χριστιανικά δόγματα ως κύριο στοιχείο και παράμετρο της πολιτιστικής τους αποστολής. Οι ντόπιοι που υιοθετούν τον Χριστιανισμό αναγκάζονται να αποδεχθούν πλέον  τις απαιτήσεις της νέας θρησκείας. Από αυτή την άποψη, μπορεί να ειπωθεί ότι η Αγία Γραφή υπονοεί την παρουσία της αποικιακής αρχής ως σηματοδότη της αποικιοκρατικής επιθυμίας και πειθαρχίας. Ο ιεραπόστολος Ντέιβιντσον έχει τέτοια εμμονή, ώστε είναι πεπεισμένος ότι θα σώσει τους ιθαγενείς αυτής της αποικίας με τη βοήθεια του Θεού, κάτι που υπενθυμίζει τον ρατσισμό του ενός λευκού πάνω στον άλλο.  Οι ντόπιοι φορούσαν την παραδοσιακή λάβα-λάβα για να διατηρήσουν την  κουλτούρα τους, αλλά  η σύζυγος του ιεραπόστολου, κυρίως, για θρησκευτικούς σκοπούς, ισχυρίζεται ότι πρέπει να απαγορευθεί με νόμο, όταν λέει ότι ‘στα δικά μας νησιά καταργήθηκε’, φέρνοντας στο νου βεβαίως την  αυτοκρατορική ηγεμονία.  Ο μιμητισμός εμφανίζεται και στη ‘Βροχή’ ως μια από τις πιο σύνθετες και αποτελεσματικές στρατηγικές της αποικιακής εξουσίας και για να είναι αρκούντως αποτελεσματική, πρέπει να είναι σε θέση να παράγει τη διαφορά. Παρ’ όλα αυτά, σε κάποια σημεία υποσημαίνεται ο πεσιμισμός της κ.  Ντέιβιντσον ως αποτέλεσμα της εκτόπισης από την πατρίδα τους για να εκπληρώσουν τις ιεραποστολικές τους δραστηριότητες. Τόσο ο ιεραπόστολος, όσο και η σύζυγός του υπέφεραν από μοναξιά όταν μετανάστευσαν στην αποικία που ήταν μακριά από το δικό τους τόπο και λαό και κανείς δεν τους βοήθησε εκεί εκτός από τους εαυτούς τους, αφού το μόνο που έκαναν ήταν να διαβάζουν τη Βίβλο και να ηρεμούν το πνεύμα τους κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Στην τελευταία σελίδα της ‘Βροχής’, η νεαρή Τόμσον περιφρονεί ευθέως και ανοιχτά την ανδρική κοινωνία, λέγοντας δυνατά ‘Άντρες! Σιχαμερά, βρωμερά γουρούνια!  Όλοι ίδιοι είστε, όλοι.  Γουρούνια!  Γουρούνια’! Ο υπαινιγμός είναι μάλλον προφανής! Πιθανότατα, ο κατά τα άλλα αυστηρός ιεραπόστολος, είχε κάποια  σεξουαλική σχέση μαζί της ή ίσως να την βίασε, γεγονός που τον ώθησε να αυτοκτονήσει και κατά κάποιο τρόπο προδιαγράφει την έννοια του φεμινισμού, παραπέμποντας ταυτόχρονα στην αναπόφευκτη πτώση και της αποικιοκρατικής εξουσίας.