Βλάσσης Τρεχλής: «Τα σκουλήκια, λέει ο μυθιστορηματικός Κάλβος, μόνο σ’ αυτό τον κόσμο κάνουν κακό»

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη //

Ο Ανδρέας Κάλβος ήταν κοσμοπολίτης στο πνεύμα και στην αντίληψη. Επαναστάτης στην καρδιά. Καρμπονάρος. Έζησε στη Φλωρεντία, στη Ζυρίχη, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, και πάλι στη Φλωρεντία. Ύστερα Γενεύη, και πάλι Παρίσι, Ναύπλιο, Κέρκυρα, ξανά Λονδίνο, Έσσεξ και, τέλος, Λάουθ. Τις νύχτες τριγυρνούσε μ’ ένα βαρύ παλτό μέσα από δρόμους υπαρκτούς κι ανύπαρκτους. Ήταν γεμάτος έρωτα για τον τόπο του, για τη ζωή, για τη γνώση. Η σιωπή καλύπτει σαν πέπλο τη ζωή του από τη στιγμή που επιστρέφει στην Ελλάδα. Σιωπά και η ποίησή του. Μέσα στην αχλή του χρόνου χάνεται η εικόνα του. Μια μυθιστορηματική βιογραφία του Ανδρέα Κάλβου , γραμμένη από τον Βλάσση Τρεχλή , με τέτοιο τρόπο ώστε να ανασυνθέτει το χαμένο πορτραίτο του εθνικού ποιητή και να μας ταξιδεύει στον 19ο αιώνα, στην εποχή του ρομαντισμού, των επαναστάσεων και των μεγάλων κοινωνικών αλλαγών.

-Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου;

Από ένα άλλο βιβλίο. Από το άρθρο στα Ανοιχτά χαρτιά του Οδυσσέα Ελύτη: «Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου». Με οδήγησε ακόμα η προηγούμενη δουλειά μου σχετικά με τον Μάνο Χατζιδάκι. Πρέπει όμως να σας πω πως από καιρό με γοήτευε η προσωπικότητα του Ανδρέα Κάλβου, το γεγονός ότι έγραψε την ποίησή του σε μία από τις πιο σημαντικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, οι διαρκείς μετακινήσεις του, η επαναστατική του δράση, η αινιγματική σιωπή του.

-Συναντήσατε δυσκολίες για να συγκεντρώσετε πηγές αλλά και τη βιβλιογραφία; Πόσο χρόνο σας πήρε η συγγραφή του βιβλίου;

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχει ανανεωθεί το ενδιαφέρον για το έργο του Ανδρέα Κάλβου, με αποτέλεσμα μια αρκετά σημαντική σχετική εκδοτική παραγωγή. Το δύσκολο πολλές φορές είναι να βρει κανείς παλιά βιβλία και ξεχασμένα άρθρα σε περιοδικά. Εκεί χρειάζεται και λίγη τύχη. Για να γράψω το βιβλίο ξόδεψα γύρω στα τρία χρόνια.

-Αν και το μυθιστόρημα είναι ογκώδες από τις πρώτες σελίδες κερδίζετε τον αναγνώστη. Υπάρχει κάποια τεχνική που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;

Ένας συγγραφέας πρέπει να καλλιεργήσει την ικανότητα, όταν γράφει, να διαβάζει συγχρόνως το έργο του σαν αναγνώστης, και μάλιστα σαν αναγνώστης με πολλά πρόσωπα.

-Είναι αλήθεια ότι δεν γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για την προσωπικότητα του ποιητή. Η δική σας παρέμβαση πιστεύετε θα δώσει νέα στοιχεία για τον Ανδρέα Κάλβο;

Από την εποχή του Παλαμά μέχρι σήμερα, όσοι ασχολήθηκαν με τη ζωή και το έργο του Ανδρέα Κάλβου, προσέφεραν σπουδαίες υπηρεσίες. Όσο για τη δική μου δουλειά, θα ήμουν ευτυχής αν φώτισε κάποιες σκοτεινές πλευρές του ποιητή και γοήτευσε τον αναγνώστη.

-Δεν ισορροπείτε, στις σελίδες του βιβλίου, μεταξύ πραγματικότητας αλλά και φαντασίας;

Πραγματικότητα είναι τα ιστορικά στοιχεία που διαθέτουμε, ενώ η φαντασία μάς βοηθάει να δούμε πέρα από αυτά. Δηλαδή, για μένα, το ζητούμενο ήταν, με τις πληροφορίες που είχα συγκεντρώσει για τον Ανδρέα Κάλβο, να χτίσω με γοητευτικό τρόπο μια προσωπικότητα, τα ίχνη της οποίας βρίσκονται χαμένα μέσα στον χρόνο.

-Γιατί δεν υπάρχει κάποιο πορτραίτο για τον ποιητή;

Να ένα ερώτημα που δεν θα απαντηθεί ποτέ. Από την άλλη, είναι μια πρόκληση για όσους ασχολούνται με τον Κάλβο να τον φαντάζονται και να φιλοτεχνούν το πορτραίτο του, εικαστικά ή μυθιστορηματικά.

-Διαβάζοντας το μυθιστόρημα ενθουσιάστηκα από την δύναμη που είχε ο ποιητής για γνώση αλλά και για την ζωή. Πού έβρισκε αυτή την δύναμη ενώ αντιμετώπιζε τόσες δυσκολίες;

Ο Κάλβος ήταν ένας ευαίσθητος άνθρωπος με βαθιά εσωτερικότητα και τίμια ανωτερότητα που δεν του επέτρεπε να έχει πολλές συνάφειες με τους ανθρώπους και τα πράγματα γύρω του. Πολλοί ερευνητές, μελετώντας τη συμπεριφορά του, γράφουν πως ήταν ιδιότροπος και μοναχικός. Νομίζω πως δεν έκαναν τον κόπο να περάσουν από την πρώτη εντύπωση σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Είναι δυνατόν ένας τέτοιος άνθρωπος να είναι αυτό που δείχνει; Πόσοι από εμάς είμαστε αυτό που δείχνουμε; Υπάρχει μια εσωτερικότητα σε όλους τους ανθρώπους –σε άλλους πλουσιότερη και μεγαλύτερη και σε άλλους μικρότερη και φτωχή- από την οποία αντλούν δύναμη. Ο Κάλβος από αυτή την πλούσια εσωτερικότητα αντλούσε δύναμη, και αυτό προσπαθώ να αναδείξω στο βιβλίο μου.

-Ο Ανδρέας Κάλβος είχε εξαιρετική μόρφωση και μιλούσε πολλές γλώσσες. Ακόμη ήταν εξαιρετικός δάσκαλος. Ποιος είναι ο λόγος που του δημιουργούσαν εμπόδια αλλά και τον κατηγορούσαν;

Στην Κέρκυρα οι άνθρωποι της Αρμοστείας, οι κόντηδες και το περιβάλλον τους είχαν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σε όλα. Είχαν το εμπόριο στα χέρια τους, είχαν τις αυλές τους, είχαν τους ανθρώπους τους. Ο Κάλβος δεν είχε τίποτα. Όλοι αυτοί δεν μπορούσαν να δεχτούν κάποιον που εύρισκε περισσότερο ενδιαφέρον στον κόσμο των Μουσών παρά στους ίδιους και στις αυλές τους. Ακόμα και σήμερα η υπερηφάνεια είναι απωθητική. Απέναντι λοιπόν στους τίτλους ευγενείας και στο χρήμα αντέτασσε τη μόρφωσή του και την εντιμότητά του. Αυτά ήταν τα όπλα του. Και με αυτά τα όπλα προσπάθησε να βρει τους δικούς του συμμάχους.

-Οι σελίδες που γράφετε για την παραμονή του Ανδρέα Κάλβου στην Ελλάδα μου άρεσαν. Έκανε αγώνα με αξιοπρέπεια αλλά και πίστη στις δυνάμεις του. Σήμερα ένας επιστήμονας του δικού του βεληνεκούς με διακρίσεις στο εξωτερικό θα άντεχε σε αυτή την άρρωστη ατμόσφαιρα;

Τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε. Ένας πνευματικός άνθρωπος, αν είναι αληθινός και έντιμος, θα έχει και σήμερα τα ίδια ακριβώς προβλήματα.

-Πλάθετε και μερικές σκηνές με τον ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Συναντήθηκαν στην πραγματικότητα οι δύο ποιητές; Ποια ήταν η γνώμη τους για το έργο του άλλου;

Οι ερευνητές συμφωνούν ότι ο Σολωμός γνώριζε το έργο του Κάλβου πολύ καλά. Αυτήν την άποψη αξιοποιώ στο βιβλίο μου, δημιουργώντας κάποιες σκηνές με πρωταγωνιστές τον Μάντζαρο, τον Γκρασέτι και άλλους από τον σολωμικό κύκλο. Για το αν συναντήθηκαν όμως οι δύο ποιητές, για το αν είχαν μεταξύ τους κάποιου είδους επικοινωνία, υπάρχει διαφωνία. Μου φάνηκε βέβαια πολύ παράδοξο να ζουν για τόσο μεγάλο διάστημα και οι δυο στην Κέρκυρα και να μην έχουν πει έστω μια καλημέρα. Γι’ αυτό επινόησα μια σκηνή στην οποία ο Κάλβος και ο Σολωμός συναντιούνται και ανταλλάσσουν έναν χαιρετισμό, όμως από μακριά.

Βλάσσης Τρεχλής

-Στην πορεία προς την καταξίωση ο Ανδρέας Κάλβος βρήκε και δυνατούς συμμάχους. Άρα υπάρχει ελπίδα;

Πάντα υπάρχει ελπίδα, ακόμα και αν ο τελευταίος σύμμαχος είναι η ιστορία. Ο Ανδρέας Κάλβος ανήκει στην κατηγορία των Ελλήνων που πίστεψαν στην πατρίδα και όταν ήρθαν εδώ για να προσφέρουν διαψεύστηκαν. Τι είναι αυτό που τους έκανε να κλονιστεί η πίστη τους για την πατρίδα;
Στον πραγματικό πατριώτη η πίστη για την πατρίδα δεν κλονίζεται ποτέ. Αυτό ισχύει και για τον Κάλβο. Για παράδειγμα, όσο και αν απογοητεύτηκε, όταν οι προύχοντες της Ζακύνθου του αρνήθηκαν τη βοήθειά τους για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο, αυτό δεν τον εμπόδισε να υμνήσει το νησί του. Η φράση του Φόσκολο σε επιστολή του: Δεν γνωρίζουν όλοι να οργίζονται γενναιόψυχα. Η Μεγαλόψυχος μήνις είναι δώρο της Μητέρας Φύσης, θα πρέπει να τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή.

-Ο Κάλβος είναι ο Έλληνας που αυτοεξορίστηκε, στη Αγγλία, για να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του. Παράλληλα πέθανε χωρίς κανένας να τον αναφέρει ποτέ. Μήπως η πατρίδα ξεχνά μερικές φορές τα τέκνα της;

Η πατρίδα ποτέ δεν ξεχνά τα τέκνα της, γιατί δεν έχει χρονικούς περιορισμούς. Τα σκουλήκια, λέει ο μυθιστορηματικός ο Κάλβος, μόνο σ’ αυτόν τον κόσμο κάνουν κακό. Τον άλλο κόσμο, τον κόσμο των υψηλών ιδεών, τον κόσμο των Μουσών, δεν τον γνωρίζουν, ούτε μπορούν να τον αγγίξουν. Ο Κάλβος σήμερα βρίσκεται στο πάνθεον των μεγάλων δημιουργών, εμπνέοντας τους νέους και γονιμοποιώντας το πνεύμα των επίδοξων ποιητών.

-Ποια είναι η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού για το μυθιστόρημά σας;

Πάρα πολύ καλή, και αυτό με ευχαριστεί κυρίως επειδή βλέπω να υπάρχει αυτό το ζωηρό ενδιαφέρον από ανθρώπους κάθε ηλικίας για τη ζωή και το έργο του Ανδρέα Κάλβου.

-Η ενασχόληση με τον Ανδρέα Κάλβο δεν θα σας ανοίξει την δημιουργική περιέργεια να σκεφτείτε να κάνετε κάτι ανάλογο και με άλλους Έλληνες ποιητές ή πεζογράφους;

Μου βάζετε ιδέες.

-Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι σας αρέσει πολύ και η μουσική. Ποια μουσική θα μας προτείνατε να ακούσουμε για να ταξιδέψουμε αφού διαβάσουμε το μυθιστόρημά σας για τον Ανδρέα Κάλβο;

Πολύ ωραία ερώτηση, μόνο που δεν θα σας πρότεινα μόνο ένα μουσικό κομμάτι. Την περίοδο της Φλωρεντίας θα σας πρότεινα να την συνοδεύσετε με το πρελούδιο από τον Πάρσιφαλ του Βάγκνερ. Την περίοδο του Λονδίνου με τα 24 καπρίτσια του Παγκανίνι. Για τη Γενεύη θα πρότεινα το Κονσέρτο Νο 2 του Ραχμάνινοφ. Για τη συγκέντρωση του Φιλελληνικού κομιτάτου στο Παρίσι την Επαναστατική του Σοπέν. Για τις λίγες ημέρες στο Ναύπλιο θα διάλεγα την Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Στραβίνσκι. Για τα χρόνια της Κέρκυρας θα πρότεινα το Misa Tango tου Luis Bacalov και για την έξοδο του Κάλβου από την Κέρκυρα στο Λάουθ το Adios Nonino του Astor Piazzolla.