Βίος και πολιτεία του Μιχάλη Κόρακα

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης // *

«Ο Αιώνας του Καπετάνιου» (Μυθιστορηματική βιογραφία του Μιχάλη Κόρακα), Μιχάλης Τζανάκης

Το βιβλίο του καθηγητή φιλολογίας Μιχάλη Τζανάκη Ο Αιώνας του Καπετάνιου (Μυθιστορηματική Βιογραφία του Μιχάλη Κόρακα) είναι ένα χρέος τιμής του ίδιου του συγγραφέα με τρείς αποδέκτες: την ιδιαίτερη πατρίδα του την Πόμπια, η οποία είναι και ο τόπος καταγωγής του Μιχάλη Καρούζου ή Κόρακα, την Κρήτη και την Ελλάδα. Αυτή η αξιέπαινη προσπάθεια διάσωσης και διάδοσης της ιστορικής μνήμης πραγματοποιείται μέσα από ένα πρωτότυπο λογοτεχνικό έργο, καθώς είναι η πρώτη φορά που γράφεται ένα βιβλίο για αυτή την σημαντική ιστορική προσωπικότητα. Το εγχείρημα είναι δύσκολο καθώς, όπως είναι γνωστό, οι πηγές είναι ελάχιστες, πολλές πληροφορίες βρίσκονται στη λήθη ή έχουν χαθεί και οι προφορικές μαρτυρίες πολλές φορές αποδεικνύονται ανακριβείς. Εντούτοις, ο συγγραφέας πετυχαίνει τους στόχους, τους οποίους έχει θέσει, δηλαδή τον σεβασμό στην ιστορική αλήθεια, την ολοκληρωμένη και πολυδιάστατη παρουσίαση της προσωπικότητας του Μιχάλη Κόρακα, την διδαχή μεγάλου μέρους της κρητικής ιστορίας κατά τον 19^ο αιώνα, καθώς και την τέρψη του αναγνώστη. Αυτό οφείλεται στην σωστή επιλογή της τεχνικής αφήγησης, καθώς και στην ολοκληρωμένη δομή του μυθιστορήματος.

Η τεχνική της αφήγησης είναι η κλασική της μυθιστορηματικής γραφής, η οποία δημιουργείται στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία του 19^ου αιώνα και καθιερώνεται στην Ελλάδα με τους πεζογράφους της Γενιάς του ’30. Αυτή χαρακτηρίζεται από την τριτοπρόσωπη αφήγηση και την παρουσία του παντογνώστη αφηγητή, δηλαδή την αόριστη έννοια του αφηγητή, ο οποίος γνωρίζει από πριν όλα τα γεγονότα. Επίσης, ο χρόνος της ιστορίας είναι διαφορετικός από τον χρόνο αφήγησης γι’ αυτό και ο συγγραφέας, για να βοηθήσει τον αναγνώστη, χρησιμοποιεί στις επικεφαλίδες των επιμέρους κεφαλαίων χρονολογίες, καθώς και ένα χρονολόγιο στην αρχή του συγγράμματος. Οι εκφραστικοί τρόποι, οι οποίοι συνθέτουν τη ρητορική του κειμένου, είναι ποικίλοι και αφορούν τις μεταφορές, τις μετωνυμίες, και τις παρομοιώσεις. Το ύφος του γραπτού λόγου είναι γλαφυρό, χωρίς ρητορικές υπερβολές.

Η δομή του μυθιστορήματος, σύμφωνα με τον Γιώργο Λεονάρδο, στηρίζεται σε τρία βασικά συστατικά: τον μύθο, την πλοκή και τους  χαρακτήρες. Σε αυτό το έργο το σημαντικό στοιχείο είναι ότι και τα τρία στοιχεία είναι πραγματικά, ενώ η μυθοπλασία, όπου υπάρχει, χρησιμοποιείται για να καλύψει την έλλειψη πληροφοριών, καθώς και για να προσδώσει περισσότερο ενδιαφέρον στην αφήγηση.

Ο μύθος, δηλαδή το θέμα του βιβλίου, αφορά μια συγκεκριμένη ιστορική προσωπικότητα, η οποία ταυτίζεται ουσιαστικά με την ιστορία της Κρήτης κατά τον 19^ο αιώνα· αιώνα των επαναστάσεων και των μαχών ενάντια στους Τούρκους κατακτητές. Σε αυτό προσιδιάζει ο τίτλος του πονήματος με την επεξήγηση, Ο Αιώνας του Καπετάνιου (Μυθιστορηματική Βιογραφία του Μιχάλη Κόρακα), ο οποίος περιέχει τόσο τον απαραίτητο χρονικό προσδιορισμό όσο και το όνομα της προσωπικότητας. Με άλλα λόγια, παρουσιάζεται μια βιογραφία, η οποία αφορά έναν πραγματικό άνθρωπο κι όχι ένα μυθικό πρόσωπο.

Η πλοκή, η οποία αναφέρεται στις σχέσεις των προσώπων και τη δράση τους έχει το απαραίτητο στοιχείο της μυθοπλασίας· μυθοπλασία, η οποία, όμως, έχει πολλά αληθινά στοιχεία. Αυτή είναι η αιτία που ο συγγραφέας είναι προσεκτικός στις αναφορές τυχόν προβλημάτων της οικογενειακής ζωής του πρωταγωνιστή, καθώς και στις σχέσεις μεταξύ των συναγωνιστών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η σχέση πατέρα-κόρης και η περιγραφή των γεγονότων του Πλατάνου το 1878. Ειδικά το δεύτερο, το οποίο είναι ένα δυσάρεστο ιστορικό γεγονός, ο συγγραφέας το χειρίζεται διακριτικά, καθώς εστιάζεται στην συνετή στάση του Κόρακα, ο οποίος με ψυχραιμία παραμερίζει το συναίσθημα και βάζει πάνω απ’ όλα την κοινή λογική με απώτερο σκοπό την λευτεριά της Κρήτης. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγει την παρουσίαση των προσωπικών συγκρούσεων, ενώ ταυτόχρονα αμβλύνει τις αρνητικές συναισθηματικές εντυπώσεις, οι οποίες δημιουργούνται στον αναγνώστη. Όλα αυτά γίνονται από τον συγγραφέα χωρίς την αποσιώπηση της ιστορικής αλήθειας.

Μιχάλης Τζανάκης

Οι  χαρακτήρες, το τρίτο βασικό συστατικό του μυθιστορήματος, είναι δυο ειδών: ο βασικός χαρακτήρας, ο οποίος δεσπόζει στο κείμενο, δηλαδή ο καπετάν Κόρακας και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, οι οποίοι τον συνοδεύουν. Η περιγραφή του χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα από τον συγγραφέα ξεκινάει με την φωτογραφία στο εξώφυλλο. Η φωτογραφία δείχνει έναν μεσήλικα μυστακοφόρο Κρητικό, ο οποίος φέρει σπαστό φέσι, σαλβάρια, μεϊτανογέλεκο, είναι ζωσμένος με δυο πιστόλες και δυο μεγάλα μαχαίρια, ενώ μπροστά του υπάρχει ένα καριοφύλι. Επίσης, φαίνονται το ολοζώντανο σπινθηροβόλο βλέμμα, η αγέρωχη στάση του σώματος και το ελαφρό μειδίαμα. Εδώ είναι φανερό ότι ο αναγνώστης μπορεί να κάνει τον συνειρμό με τη καζαντζακική μορφή του καπετάν Μιχάλη με τη διαφορά ότι ο Μιχάλης Κόρακας είναι υπαρκτό πρόσωπο, άνθρωπος με σάρκα και οστά. Παρόλα αυτά, τα πολεμικά του κατορθώματα έχουν διαστάσεις εξωπραγματικές για τα δεδομένα οποιουδήποτε ανθρώπου. Αυτό το αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, καθώς έρχεται σε επαφή με την πολεμική εμπειρία του πρωταγωνιστή· εμπειρία, η οποία σφυρηλατείται μέσα από τις μάχες στις οποίες λαμβάνει μέρος. Από το 1821 μέχρι το 1878 ο Καπετάν Κόρακας συμμετέχει σε όλες τις επαναστάσεις, δηλαδή το 1821-1830, όταν πολεμά στη Μεσαρά τόσο στη θάλασσα όσο και στη στεριά και στην Αθήνα στην μάχη του Φαλήρου,  το 1841, το 1858 στην επανάσταση του Μαυρογένη, στην επανάσταση του 1866 με το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου και τελειώνει το 1878 όταν είναι πλέον 81 ετών. Συνολικά συμμετέχει σε πέντε επαναστάσεις και δεκάδες μάχες, στις οποίες πολεμά συνολικά για 16 περίπου χρόνια και αν σε αυτές προστεθεί και ο χαΐνικος βίος κατά το χρονικό διάστημα 1815-1821 τότε φτάνουμε στα 21 χρόνια. Με άλλα λόγια, ο κρητικός ήρωας, ο οποίος ζει 85 χρόνια, αναλώνει το ένα τέταρτο του βίου του στα πεδία των μαχών. Η πολεμική πορεία ξεκινά από τα 17 έτη (ηλικία που σκοτώνει τον αγά Αλήκο) όταν γίνεται χαΐνης με μοναχική ζωή, ακολουθεί η πολεμική εκπαίδευση μέσω της συμμετοχής στο αντάρτικο σώμα του Κουρμούλη και κλείνει με την ανάληψη της αρχηγίας του αντάρτικου σώματος στις Ανατολικές Επαρχίες του νησιού το 1830 μετά το θάνατο του Μαλικούτη. Μέσα από αυτή την πορεία ο 17χρονος κουζουλός, νεαρός χαϊνης μετατρέπεται σε συνεπή στρατιώτη για να καταλήξει αρχηγός με αναμφισβήτητα ηγετικά προσόντα, σωφροσύνη και ορθή κρίση. Η σωφροσύνη και η ορθή κρίση φαίνονται τόσο από την στάση που τηρεί στο εκκλησιαστικό ζήτημα του 1834 με τις έριδες για τις μοναστηριακές περιουσίες όσο και από τα γεγονότα του Πλατάνου το 1878 όταν απειλείται εμφύλια σύρραξη μεταξύ των καπεταναίων και των αδελφοχτών. Εκτός από πολεμιστής, όμως, ο καπετάν Κόρακας είναι και οικογενειάρχης με έξι παιδιά, αλλά και σ’ αυτό τον τομέα η ζωή του είναι δύσκολη, καθώς χηρεύει μετά από 16 χρόνια γάμου. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η ίδια η πραγματική ζωή του καπετάνιου είναι ένα μυθιστόρημα γεμάτο πολεμικούς και οικογενειακούς αγώνες, με περισσότερες πίκρες παρά χαρές, καθώς δεν προλαβαίνει να δει ελεύθερη την Κρήτη. Παρόλα αυτά η αντρειοσύνη, η μεγαλοψυχία, ο άδολος πατριωτισμός και το ήθος του τον κάνουν να ξεχωρίζει στο πάνθεον των Ελλήνων ηρώων. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, οι οποίοι παραθέτονται σκόπιμα από τον συγγραφέα, έχουν συγκεκριμένο ρόλο στην αφήγηση, καθώς με αυτό τον τρόπο ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται το ιστορικό ανάστημα και την πολεμική αξία του Καπετάν Μιχάλη Κόρακα. Επίσης, φαίνονται οι σχέσεις του ήρωα με τους συναγωνιστές του, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει και ο απαραίτητος χρονικός προσανατολισμός. Αυτοί οι κορυφαίοι ήρωες είναι: o Δασκαλογιάννης (Μιχαήλ Βλάχος), o Ξωπατέρας (Ιωάννης Μαρκάκης), ο κρυπτοχριστιανός Μιχάλης Κουρμούλης και ο Νικόλαος Μαλικούτης.

Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι ο Μιχάλης Τζανάκης με το παρόν πόνημα εκπληρώνει μια ηθική υποχρέωση απέναντι στον συντοπίτη του, ενώ ταυτόχρονα μέσα από την περιγραφή της ζωής του προβάλει τις διαχρονικές πανανθρώπινες αξίες που είναι: η φιλοπατρία, η τιμιότητα, το ήθος, η γενναιοψυχία και η πίστη. Με άλλα λόγια, παρουσιάζει ένα ανθρώπινο πρότυπο που σέβεται και υπηρετεί αυτές τις αξίες, οι οποίες οδηγούν στην προσωπική πρόοδο, στην αγαστή κοινωνική συμβίωση και στην εθνική ευημερία. Ταυτόχρονα, με τις ιστορικές γνώσεις, τις οποίες παραθέτει μας υπενθυμίζει τη ρήση του Κικέρωνα, ότι: «Η ιστορία είναι ο θεματοφύλακας των μεγάλων πράξεων, η ζωή της μνήμης, ο αγγελιοφόρος της αρχαιότητας, παράδειγμα και δάσκαλος για το παρόν και μεγάλος σύμβουλος για το μέλλον».

* Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός και πολιτισμολόγος. Κατάγεται από τα Χανιά και εργάζεται στο ιατρείο του στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι συγγραφέας πέντε ερευνητικών βιβλίων για την μουσικοχορευτική παράδοση της Κρήτης και χορευτής ελληνικών παραδοσιακών χορών για 36 χρόνια.