Σύντομο εγχειρίδιο για αλαφροϊσκιωτους

Γράφει η Βερίνα Χωρεάνθη //

Στη γιαγιά μου τη Μαρία, που ήξερε πολλά για τις αγεραγίες

Αν περάσεις ποτέ σου από τη Χίο, να ξέρεις ότι είναι ένα νησί με νερά διάφανα και κρυστάλλινα, με καταπράσινους κήπους και πεδιάδες που μοσχοβολάνε μαστίχα και μανταρίνι, αλλά και μυστηριώδη, απότομα βουνά. Κάπου εκεί, μέσα στα χωράφια με τους σκίνους, κοντά σε πηγάδια, ανάμεσα στα κλαδιά των δέντρων, πλάι σε πηγές, συχνάζουν οι αγεραγίες, οι αγγελούδες, οι αναγριαλούδες, οι μελιγάνες, ασπροφόρες ή μαυροφόρες, κι ίσως δεν είναι και τόσο απίθανο τελικά να τις δεις.

Νεράιδες είναι όλες αυτές, και μάλιστα πολύ ξεχωριστές. Για να σου δώσω να καταλάβεις, είναι για παράδειγμα της Κόρης το Γεφύρι, στο δρόμο από τον Δαφνώνα προς τη Χώρα, που είναι στοιχειωμένο. Αν τύχει και καθώς περνάς από κει συναντήσεις μια κοπέλα ντυμένη στα λευκά, μην σταματήσεις να της μιλήσεις. Εκείνη θα προσπαθήσει να σου πιάσει την κουβέντα για να σε κάνει αν χορέψεις μαζί της, κι αν το κάνεις, θα σου πάρει τη μιλιά και μετά θα χρειαστείς εξορκισμό για να συνέρθεις.

Αν περάσεις λοιπόν από τα Καρδάμυλα, τα Σπήλια, τα Μεστά, τα Θυμιανά, το Χαλκειός, έχε το νου σου. Ειδικά στα Σπήλια, γιατί εκεί είναι το μέρος όπου γεννιούνται, και είναι πάντα πάρα πολλές. Δεν είναι δύσκολο να τις εντοπίσεις, γιατί είναι συνήθως πολύ όμορφες και ντυμένες στα λευκά. Αυτές είναι που τις λένε αγγελούδες, γιατί μοιάζουν πραγματικά με αγγέλους. Ορισμένες ωστόσο είναι μαυροφόρες, και σε κάποια μέρη δεν είναι και τόσο εμφανίσιμες – τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών τους, αλλά και οι παλάμες και τα πέλματά τους είναι αναποδογυρισμένα εντελώς, μπρος-πίσω. Και δεν είναι πάντα νεαρές – μπορεί να είναι και μεγάλες, κι αυτές έχουν μεγάλα μάτια λαμπερά και χρυσά μαλλιά, καλυμμένα με λευκά πέπλα. Επίσης θα τις καταλάβεις γιατί όταν μιλάνε μεταξύ τους, μιλάνε στη δική τους γλώσσα που πάει κάπως έτσι:

“Γλου γλου γλου αγλού, γλου γλου αγλού.”

Μπορεί να σου ακούγεται αστεία η γλώσσα τους, αλλά ούτε να διανοηθείς να τις κοροϊδέψεις έτσι και τις ακούσεις να μιλάνε! Θα σε βάλουν στο μάτι και ποιος ξέρει τι έχεις μετά να τραβήξεις απ’ αυτές!

Είναι βέβαια και οι γεράγιδοι, οι άντρες τους, που τους λένε και μελιγάνους γιατί τους αρέσει το μέλι, κι αυτοί πάλι είναι άλλοτε πολύ όμορφοι και καλοί με τους ανθρώπους κι άλλοτε πονηροί και εκδικητικοί.

Οι αγεραγίες εμφανίζονται συνήθως πολλές μαζί, παίζουν μουσική, χορεύουν και τραγουδάνε. Άλλοτε πάλι κουβαλάνε νερό, καμιά φορά καβουρδίζουν και καφέ, κρύβουν θησαυρούς και τους φυλάνε σαν τα μάτια τους κι αλλοίμονο σ’ αυτόν που προσπαθήσει να τους τον πάρει!

Το πιο πιθανό είναι να συναντήσεις τις αγεραγίες τα μεσημέρια και τα μεσάνυχτα, κι αν για κακή σου τύχη πέσεις πάνω σε κακό πνεύμα, μπορεί να σου πάρει τη μιλιά ή να σε τυφλώσει, ακόμα και να σε τρελάνει. Αν δεις να σηκώνεται ξαφνικός ανεμοστρόβιλος, φύγε μακριά γιατί μάλλον πρόκειται για αγεραγία που ή κάτι της έκανες και τη θύμωσες, ή είναι κακό πνεύμα από μόνη της.

Αν είσαι εφταμηνίτης, μη φοβάσαι γιατί δεν πρόκειται να σε πειράξουν. Επίσης αν τους κάνεις κάτι καλό, δε θα σε αφήσουν έτσι. Γι’ αυτό αν τις συναντήσεις τυχαία και σου ζητήσουν να τις ακολουθήσεις για να βοηθήσεις κάποια δικιά τους να γεννήσει, να πας. Θα σου δώσουν φλούδες από κρεμμύδια για να σε ευχαριστήσουν – μην σου κακοφανεί όμως και κυρίως μην τους το δείξεις.

Ευχαρίστησέ τες και φύγε, κι όταν πας σπίτι σου θα δεις ότι οι φλούδες θα έχουν γίνει χρυσά φλουριά.

Δεν θα έχεις την ίδια μεταχείριση όμως αν είσαι μουσικός – έτσι και τύχει να περάσεις από μέρος όπου έχουν στήσει γλέντι, μπορεί να σε καλέσουν να παίξεις μουσική (εννοείται πως δεν είναι φρόνιμο να τους αρνηθείς) κι αν τους αρέσει το παίξιμό σου, θα σου δώσουν φλουριά για ανταμοιβή. Όταν γυρίσεις σπίτι σου όμως θα έχουν μεταμορφωθεί σε κάρβουνα.

Αν είσαι άντρας νέος και ανύπαντρος κι αρπάξεις το μαντίλι μιας αγεραγίας, τότε εκείνη θα εγκαταλείψει τις άλλες νεράιδες και θα σε ακολουθήσει. Θα γίνει γυναίκα σου, και να ξέρεις ότι αυτό είναι πολύ μεγάλη τύχη, φτάνει να μη σε πειράζει που δεν πρόκειται να μιλήσει ποτέ της. Και μην προσπαθήσεις με κανέναν τρόπο να την ξεγελάσεις, γιατί έτσι και την κάνεις να μιλήσει, θα χαλάσεις και τη δική σου τύχη και τη δική της. Ή θα σηκωθεί να φύγει, ή θα χάσει την προίκα που θα έπαιρνε από τους δικούς της αν δεν ξαναμιλούσε ποτέ.

Κοίτα μην τυχόν κι αφήσεις το παιδί σου μόνο του σε μέρη που συχνάζουν οι αγεραγίες ή τις ώρες που βγαίνουν και κάνουν βόλτα, γιατί θα το κλέψουν και θα βάλουν στη θέση του ένα δικό τους – αλλά αυτό το παιδί θα είναι νεραϊδόπαιδο μόνο στο όνομα και όχι στην όψη, αφού τα παιδιά τους είναι άσχημα, στραβομούτσουνα και με στριγγιά φωνή. Τώρα, αν τύχει και καταλάβουν ότι κάποιο παιδί είναι αλλαξιμιό – δηλαδή παιδί νεράιδας που το άλλαξαν με παιδί ανθρώπου – ή παιδί που γεννήθηκε από νεράιδα και άνθρωπο (γιατί συμβαίνουν κι αυτά, μη νομίζεις), μπορεί να προσπαθήσουν να το πάρουν πίσω, καλοπιάνοντας την οικογένεια που το έχει, και δίνοντας υποσχέσεις ότι δε θα προξενήσουν κακό κι ότι θα κάνουν διάφορες δουλειές για αντάλλαγμα. Και δε μένουν στα λόγια, όντως κρατούν τις υποσχέσεις τους και συνήθως χτίζουν πηγάδια ή φυτεύουν αμπέλια ολόκληρα. Αν πάλι περάσεις από καμιά στέρνα, καλύτερα να μην κοιταχτείς μέσα. Πολλές φορές όταν οι αγεραγίες έχουν γάμο, το γλέντι τους μπορεί να μη φαίνεται στον φυσικό κόσμο αλλά καθρεφτίζεται μέσα στο νερό. Έτσι λοιπόν και σε δούνε οι αγεραγίες να κοιτάς μέσα, θα νομίσουν ότι θέλεις να πειράξεις τη νύφη και μπορεί να σου πετάξουν κανέναν αχινό στα μούτρα.

Αν δεις καμιά απ’ αυτές να βγάζει νερό από πηγάδι και να το χύνει κάτω, απλά προσπέρασέ την. Έτσι και την ενοχλήσεις, θα βρεις μεγάλο μπελά. Θα σε πάρει κυνήγι με ό,τι βρει μπροστά της, πέτρες, ξύλα, άμμο, ακόμα και ανεμοστρόβιλο μπορεί να σηκώσει.

Ωστόσο μη νομίζεις ότι επειδή είναι νεράιδες δεν έχουν προβλήματα. Έχουν κι αυτές τα δικά τους. Είναι βλέπεις από τη μια οι ντόπιες κάθε περιοχής, που είναι καλές και βοηθάνε τους ανθρώπους που ζουν μαζί τους, κι από την άλλη είναι οι ξένες, που τις περισσότερες φορές είναι πολύ επικίνδυνες. Οι ντόπιες προσπαθούν να προειδοποιούν και να προφυλάσσουν τους ανθρώπους από τις ξενικές, όπως τις λένε, και κάθε φορά που κάποια ξένη εμφανίζεται, κάνουν ό,τι μπορούν για να την εξουδετερώσουν.

Μην τρομάξεις τώρα μ’ αυτό που θα σου πω, αλλά πρέπει να ξέρεις ότι οι αγεραγίες – και ιδιαίτερα αυτές οι ξενικές – πλησιάζουν και τα σπίτια και καμιά φορά μπαίνουν μέσα. Κάποιες έρχονται με κακό σκοπό κι άλλες με καλό. Εσύ καλού κακού φρόντισε να έχεις βάλει φρούτα, γλυκά και ψωμί σε διάφορες μεριές του σπιτιού – ιδιαίτερα αν είναι Πρωτοχρονιά. Οι καλές νεράιδες θα μπουν μέσα, κι επειδή τους αρέσουν οι λιχουδιές, θα ευχαριστηθούν μ’ αυτά που θα βρουν και θα ευλογήσουν το σπίτι σου. Τις κακές θα τις καταλάβεις γιατί τριγυρίζουν στις αυλές κάνοντας φασαρία με διάφορους τρόπους, για να σου τραβήξουν την προσοχή και να σε κάνουν να βγεις έξω. Κάποια απ’ αυτές μάλιστα, η Γελλού, έτσι και μυριστεί ότι υπάρχει στο σπίτι γυναίκα λεχώνα, θα κάνει ό,τι μπορεί για να καταφέρει να μπει μέσα και να κάνει κακό και στη γυναίκα αλλά και στο νεογέννητο παιδί.

Τώρα, άμα τύχει και περνάς κοντά από την εκκλησία του Άη Στράτη, τα μάτια σου δεκατέσσερα. Είναι εκεί μια πηγούλα, που δε φαίνεται από το δρόμο. Είναι μικρή και ρηχή, αλλά από τα μικρά της τοιχώματα κάτω απ’ το νερό ξεκινάνε περάσματα και σπηλιές που δεν τα βάζει ο νους σου. Εκεί μέσα λοιπόν ζει ένα αγριεμένο πνεύμα, και τα μεσάνυχτα πετάγεται από μέσα με τη μορφή ενός ωραίου καβαλάρη πάνω σ’ ένα άγριο άλογο. Μην πιεις λοιπόν νερό από την πηγή αυτή, όσο κι αν διψάς, γιατί μπορεί να σου στρίψει. Αν δεις τον καβαλάρη, μείνε εκεί που είσαι, και προσπάθησε να μην του τραβήξεις την προσοχή. Ακόμα κι αν σε δει, αν καταλάβει ότι δεν θέλεις να του κάνεις κακό, θα καλπάσει με το άλογό του στα μονοπάτια τριγύρω και θα ξαναγυρίσει στην πηγή.

Για να αντιμετωπίσεις μια αγεραγία, υπάρχουν αρκετοί τρόποι. Κατ’ αρχάς κάνε το σταυρό σου και πες μια προσευχή, κι αν δεν καταφέρεις τίποτα, πες τη φράση “Μέλι και γάλα στη στράτα τους” ή “Μέλι και γάλα στα νυχάκια τους”. Μπορεί να φύγουν χωρίς να σε πειράξουν. Αν έχεις παιδί, καλό είναι να του φοράς χάντρα για φυλαχτό. Οι ίδιες οι αγεραγίες μάλιστα το συστήνουν αυτό, γιατί έτσι μπορούν και ξεχωρίζουν τα δικά τους παιδιά από τα παιδιά των ανθρώπων. Αν σου κάνουν κακό – αν σου πάρουν τη μιλιά, ας πούμε – δοκίμασε να τις καλοπιάσεις προσφέροντάς τους κουρκουμπίνια, κουλουράκια με πετιμέζι, ή ακόμα κι ένα πιάτο μέλι γιατί, όπως είπαμε, τους αρέσουν πολύ τα γλυκά. Αν τις γλυκάνεις έτσι, μπορεί και να σου δώσουν πίσω τη φωνή σου, τα λογικά σου ή ό,τι άλλο σου έχουν πάρει. Και την επόμενη φορά που θα συναντήσεις καμιά Παγώνα, καμιά Σμαραγδή, καμιά Διαμάντω ή κανέναν Ανέστο, εξέτασέ το καλά, γιατί έτσι λένε συνήθως τις αγεραγίες και τους γεράγιδους.

Αν πάλι δεν πιστεύεις ότι όλα αυτά μπορεί στ’ αλήθεια να συμβούν, έχω ένα περιστατικό να σου αφηγηθώ. Μια φορά η γιαγιά μου, θα ήταν δε θα ήταν είκοσι χρονών, είχε πάει στους σκίνους για να κεντήσει τα μαστιχόδεντρα όπως κάθε μέρα. Το μεσημέρι λοιπόν που γύριζε πίσω, κατακαλόκαιρο με τον ήλιο ακόμα πολύ ψηλά, ένιωσε να κουράστηκε καθώς περπατούσε και κάθισε κάτω από ένα δέντρο για να ξαποστάσει. Εκεί που καθότανε, σα να της ήρθε νύστα κι έκλεισε για λίγο τα μάτια της. Ξαφνικά άκουσε ένα θόρυβο, σαν κάτι να κινούνταν ανάμεσα στα χόρτα, και από φόβο μήπως ήταν κανένα φίδι, πετάχτηκε πάνω για να φύγει. Και τότε είδε σε μιαν απόσταση απέναντί της μια γυναίκα, ξανθιά και πολύ ψηλή, μ’ ένα άσπρο φόρεμα, να κατευθύνεται προς το μέρος της, προτού την πλησιάσει ωστόσο εξαφανίστηκε μ’ ένα φύσημα του αέρα. Η γιαγιά μου κατάλαβε πως ήταν αγεραγία, και είχε να το λέει πολλά χρόνια αργότερα, για κείνη τη συνάντηση που είχε τότε στους σκίνους.

ΠΗΓΕΣ:

Στυλιανός Βίος: Χιακαί Παραδόσεις

John L. Tomkinson: Haunted Greece – Nymphs, Vampires and other Exotica

*Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους 2012 των Εκδόσεων Φιλιππότη.