✔ Βάσος Η. Βογιατζόγλου: «Δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Μπορούμε ν’ αλλάξουμε μόνο τη στάση μας απέναντι στον κόσμο»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Γνωστός και αγαπητός ιατρός, φιλόσοφος, δοκιμιογράφος και σπουδαίος ποιητής ο Βάσος Η. Βογιατζόγλου συγκέντρωσε προσφάτως τα ποιητικά του υπάρχοντα σε έναν τόμο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιωλκός. «Ιχνηλασία» ο τίτλος του. Περιεχόμενά του, η πενηντάχρονη διαδρομή του στην Ποίηση, προς το Φως. Με αφορμή την έκδοση μιλήσαμε για τον σύγχρονο άνθρωπο, την εποχή, την ποίηση, τον φιλοσοφικό «Κύκλο» και την πορεία του ανθρώπου στον Χρόνο.

«Η αληθινή, η μεγάλη ποίηση επιλέγει τους δημιουργούς της. Το πιστεύω ακράδαντα αυτό. Η αληθινή Ποίηση έχει τους αποστόλους της.»

Ας τον ακούσουμε, λοιπόν.

-Κύριε Βογιατζόγλου, εντέλει, ἡ ποίηση είναι καταφύγιο που φθονούμε» ή η πορεία μας προς το Φως;

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως, ναι, είναι το καταφύγιό μας και πολλά άλλα, αλλά θαρρώ πως εκείνο που καταξιώνει την μεγάλη, την αληθινή Ποίηση είναι η πορεία της προς το Φως. Έχω γράψει σε προηγούμενη μελέτη μου για την Τέχνη (Κάλλος Αμήχανον, Εκδόσεις του Αυγούστου, 2012) πως ένα έργο Τέχνης, οποιασδήποτε Τέχνης, καταξιώνεται στο πέρασμα των αιώνων και αντέχει στη φθορά τους στο μέτρο που συνδέεται ή, πολύ περισσότερο, εμπεριέχει την Αλήθεια. Με την έννοια αυτή ταυτίζω την έννοια του φωτός με την  Αλήθεια. Η μεγάλη, η αιώνια ποίηση ζει, επιζεί θα πω καλύτερα, επειδή ακριβώς εμπεριέχει, συνδέεται ή συνάπτεται με την Αλήθεια. Γι αυτό δεν πεθαίνει ποτέ. Θα πεθάνει ποτέ ο Όμηρος, ο Ησίοδος, οι τραγικοί μας ποιητές, ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε Αναρωτιέται κανείς γιατί; Και ακόμη, οι δικοί μας, ο Σολωμός, ο Καβάφης, ο Σεφέρης; Θ’ αναρωτηθείτε ίσως, τι εννοώ με τον όρο Αλήθεια. Δεν είναι εύκολο να οριστεί. Θα μπορούσε κανείς να πει απλά είναι ο Θεός. Ή, ακόμη, ό,τι δεν αλλάζει.

Που ουσιαστικά, είναι το ίδιο. Ο ίδιος ο Ιησούς στη σύντομη συνομιλία του με τον Πιλάτο αποφεύγει να δώσει απάντηση στο ανάλογο ερώτημα του ρωμαίου έπαρχου. Νομίζω πως η Αλήθεια είναι κάτι που δεν ορίζεται αλλά βιώνεται. Όπως, άλλωστε, ο Θεός. Δεν είναι θέμα ορισμού. Δεν είναι ζήτημα ανακάλυψης. Είναι ευλογία αποκάλυψης. Η αληθινή Ποίηση είναι πορεία προς το Φως.

-Μας επιλέγει η ποίηση ή την επιλέγουμε;

Η αληθινή, η μεγάλη ποίηση επιλέγει τους δημιουργούς της. Το πιστεύω ακράδαντα αυτό. Η αληθινή Ποίηση έχει τους αποστόλους της. Είναι οι μεταδότες, οι φορείς, οι απόστολοι στον κόσμο που θα αποτελέσουν τους «σηματωρούς και κήρυκες» του Λόγου στην ανθρωπότητα. Του λόγου που είναι η δωρεά του θεού στον άνθρωπο στην τελειότερη έκφρασή του. Αυτό έκαναν, αυτό δίδαξαν, αυτό παγίωσαν στους αιώνες οι μεγάλοι ποιητές σε όλον τον κόσμο. Όσο για τους άλλους, τους ήσσονες, τους ανώνυμους, είναι και αυτοί «κλητοί» και ας μην  είναι «εκλεκτοί».

-Τι έχει να μας πει η ποίηση σε αντιποιητικούς καιρούς;

Ακούω πολύ συχνά, κυρία Γκίκα, να μιλούν πολλοί και πολύ, να γράφουν και να σχολιάζουν με πικρία ή δυσφορία τους λεγόμενους «αντιποιητικούς καιρούς». Δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς εννοούν. Γιατί αν ρίξουν μια ματιά στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν θα δυσκολευτούν να διαπιστώσουν πως οι «καιροί» ήταν πάντα «αντιποιητικοί». Δείτε ποια εποχή έδρασε ο Όμηρος; δεν ήταν τα χρόνια της σύγκρουσης ανατολικού και δυτικού πολιτισμού; οι τραγικοί μας; στην εποχή των ελληνοπερσικών πολέμων; Μήπως ο μεσαίωνας που μέσα του λειτούργησε ο Δάντης δεν ήταν «αντιποιητική εποχή»; Το Αγαθό και το μη-αγαθό, υπήρχαν ανέκαθεν, υπάρχουν τώρα και πιθανότατα θα υπάρξουν και στο μέλλον. Άμεσο και απώτερο. Η ενότητα του σύμπαντος κόσμου ανέκαθεν περιέλαβε στους κόλπους της μεγάλους στρατηλάτες και φιλοσόφους, δήμιους, εκτελεστές και ποιητές και ζωγράφους και γλύπτες και σφαγείς και λεηλάτες και μεγάλους αρχιτέκτονες και λήσταρχους και ιδρυτές θρησκειών κλπ κλπ. Αυτή ήταν, είναι και θα είναι η παράξενη μαγεία της που υπακούει μάλλον σε ένα σχέδιο προκαθορισμένο. Τώρα, εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια, είναι αλήθεια, διανύουμε την εποχή που πολλές ανατολικές παραδόσεις ονομάζουν «σιδηρά εποχή». Ο δικός μας, ο μεγάλος λυρικός ποιητής Ησίοδος  αναφέρεται στο «σιδήρεον γένος» (Έργα και Ημέραι). Όλα συνυπάρχουν εδώ, τώρα, στο παρόν. Το αγαθό και το μη-αγαθό. Η ομορφιά και η ασχήμια. Η αλήθεια και η αναλήθεια. Η τάξη και η αταξία. Ο ποιητής, ο αληθινός ποιητής, πίσω από τα γεγονότα, τα φαινόμενα, τις αλλαγές του κόσμου, αναζητεί τα κίνητρα, τις αιτίες, τους νόμους και τις αιώνιες Αρχές που τα καθορίζουν και τα εκδηλώνουν στο παρόν. Στο μέτρο που τα συναντά είναι αληθινός ποιητής. Στο μέτρο που μπορεί και τα μορφοποιεί σε υψηλή ποίηση, είναι μεγάλος.

-Τι είναι για σας η «Ιχνηλασία»;

Αυτό ακριβώς που ανέφερα παραπάνω επιδιώκει η «Ιχνηλασία» μου. Την αναζήτηση αυτής της «κεκρυμμένης αλήθειας». Ιχνηλατώντας τον ελληνικό λόγο, τον μεγάλο έρωτα της ζωής μου.  Δεν ξέρω τι κατάφερα. Αυτό θα κριθεί από τους αναγνώστες. Εκείνο όμως που προσωπικά μπορώ να πω είναι ότι προσπάθησα πάντα και μέχρι τώρα επιχειρώ να προσεγγίσω την Αλήθεια. Ο ακαταμάχητος, ο ασύγκριτος ελληνικός λόγος είναι ανέκαθεν η μεγάλη πρόκληση που ορθώνεται μπροστά μου από τα πρώτα παιδικά χρόνια μου ακόμη, μέχρι και σήμερα. Μια πρόκληση για την έρευνα και τη δημιουργία πάντα στον ιερό ίσκιο των μεγάλων δημιουργών του λόγου που καθαγίασαν με το έργο τους την ιστορία όχι μόνο του έθνους μας αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Η «Ιχνηλασία» είναι, επιχειρεί να είναι, η κατάθεση αυτού του αγώνα μέσα από τα αισθήματα, τους στοχασμούς, τις συγκινήσεις, τα βιώματα που αναπόφευκτα σημάδεψαν ή καθοδήγησαν το προσωπικό μου βίο από την πρώτη χαραυγή της ζωής που μου δωρήθηκε μέχρι και σήμερα. Αναπόφευκτο αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης υπήρξε και η παράλληλη έρευνα των μορφών του ποιητικού λόγου, από τον ίαμβο, τον ελεύθερο στίχο, βεβαίως τον δεκαπεντασύλλαβο, το σονέτο έως και την ποιητική πρόζα. Έτσι, περιεχόμενο και μορφές της «Ιχνηλασίας» πορεύονται μαζί δρόμους παράλληλους ολοκληρώνοντας μια προσπάθεια πενήντα, περίπου χρόνων.

-Θα ήταν διαφορετική η ποίησή σας εάν δεν είχατε γίνει γιατρός;

Πολύ πιθανόν. Η ιατρική είναι η μόνη επιστήμη που σχετίζεται , ερευνά, μελετά και υπηρετεί τον  άνθρωπο τόσο άμεσα. Όλες οι επιστήμες τον υπηρετούν. Όμως η ιατρική ανοίγει αχανείς ορίζοντες μελέτης για τον ποιητή αν, φυσικά, θελήσει να τους ιχνηλατήσει. Συνηθίζω, χαριτολογώντας, να λέω πως η Ιατρική είναι η επίσημη σύζυγός μου εδώ και περίπου εξήντα χρόνια. Η ποίηση είναι ανέκαθεν η μυστική ερωμένη μου.

-Εν τέλει η ποίηση είναι χρησμική, κύριε Βογιατζόγλου;

Δεν μπορώ, κυρία Γκίκα, να μη συνδέσω την απάντηση μου στο ερώτημά σας αυτό με όσα προηγουμένως κατέθεσα για την Αλήθεια. Ναι, λοιπόν, διατηρώ την άποψη πως η μεγάλη, η αληθινή Ποίηση είναι και χρησμική. Λέω «και» γιατί πιστεύω πως είναι και πολλά άλλα. Οι μεγάλοι ποιητές του παρελθόντος προέβλεψαν, χρησμοδότησαν, υπαινίχθηκαν, οραματίστηκαν, δίδαξαν. Καταδύθηκαν στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής, διέγνωσαν, ανέλυσαν την ανθρώπινη μοίρα, την παντοδυναμία και την παντογνωσία μιας Υπέρτατης Αρχής που την διέπει, την εποπτεύει και την κατευθύνει. Αυτά δεν έκαναν ο Δαυίδ, ο Όμηρος, ο Λάο Τσε, οι τραγικοί μας ποιητές, ο Δάντης και ακόμη ο Καβάφης;

Η ποίηση, η μεγάλη Ποίηση, ναι, είναι χρησμική. Είναι ένας ύμνος ομορφιάς στο Απόλυτο επειδή αναγνωρίζει, πιστεύει, δοξολογεί τους Νόμους του σύμπαντος κόσμου. Όταν ο ποιητής μπορεί να καταθέτει έντεχνα το προσωπικό του βίωμα τότε είναι καλός ποιητής. Όταν αυτό το βίωμα μπορεί και το ανάγει στο παγκόσμιο, τότε είναι μεγάλος.

-Τι είναι ο «Κύκλος»;

Ο «Κύκλος» είναι μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που διακατέχονται από την επίμονη  ανάγκη να βρουν απαντήσεις στα προαιώνια ερωτηματικά  που απασχολούν κάθε φιλέρευνο αναζητητή της αλήθειας. Ερωτήματα, αναφορικά με την ύπαρξη του ανθρώπου, την καταγωγή του, τις σχέσεις του με το θεό, με το σύμπαν, με τους βαθύτερους νόμους που το διέπουν, με τον ρόλο που οφείλει να ερμηνεύει μέσα σε αυτό, τη σκοπιμότητα και τον τρόπο που οφείλει να ακολουθεί για αυτή την ερμηνεία. Είναι μια σχολή πρακτικής φιλοσοφίας που βασίζει τις έρευνές της σε δύο μεγάλες βασικές παραμέτρους, την αρχαία , κυρίως, ελληνική νοησιαρχία και την χριστιανική παράδοση. Με αυτή την έννοια θα πω πως είναι μια σχολή καθαρά ελληνική χωρίς όμως αυτό να εμποδίζει τις αναζητήσεις μας σε κάθε πηγή που θα βοηθούσε, θα φώτιζε και θα διεύρυνε τους ορίζοντες των ερευνών μας. Επειδή τιμάμε και σεβόμαστε όλες τις παραδόσεις των λαών από οπουδήποτε και αν προέρχονται. Η διδασκαλία μας άλλωστε, βασίζεται καθαρά στην εμπειρική γνώση που και αυτή με τη σειρά της προέρχεται μέσα από την εφαρμογή πρακτικών ασκήσεων μέσα στον κόσμο. Όχι έξω από αυτόν.

Ο Βάσος Βογιατζόγλου με την Ελένη Γκίκα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κορωπίου

-«Προσευχήσου/να έρθουν/εκείνα που δεν προσδοκάς», τελικά κύριε Βογιατζόγλου, εκείνα είναι τα αληθινά δικά μας; Και πώς προσεγγίζονται από μας;

Η απάντηση μου είναι ανεπιφύλακτα ναι. Δεν είναι δύσκολο για μένα να σας παραπέμψω σε όλους τους μεγάλους μύστες, σοφούς, φιλοσόφους, ποιητές που ενισχύουν την άποψη αυτή. Οι αρχαίοι μας μίλησαν για το «πεπρωμένο» αυτό που δωρίζεται από την μοίρα του σε κάθε άνθρωπο. Τι άλλωστε, είναι η μοίρα, αυτό, δηλαδή, που αναλογεί στον καθένα; τί είναι το «κισμέτ» στην παράδοση του Ισλάμ, τι είναι ο Sanskara στη Βεδική, την Ινδουιστική παράδοση; Γιατί ο Ιησούς αναφέρεται τόσο συχνά σ’ αυτούς που ο Πατέρας του (μας) τους εμπιστεύτηκε; (Ιωαν XVII  παρ. 9) γιατί ο απόστολος Παύλος αναφέρεται στους προορισμένους; (Ρωμ. VIII παρ. 30)

Ποιοι είναι οι προορισμένοι; γιατί; μήπως όλα αυτά, και άλλα πολλά για να μη σας κουράζω, δεν αναφέρονται σε κάποια μοίρα του Ανθρώπου; και μάλιστα όχι μόνο του καθένα από μας αλλά και κάθε έθνους και, εν τέλει, ολόκληρης της ανθρωπότητας; το θέμα, κυρία Γκίκα, είναι, βέβαια, τεράστιο. Και, μάλλον δεν μπορεί να εξαντληθεί στα περιορισμένα όρια μιας συνέντευξης. Δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Μπορούμε ν’ αλλάξουμε μόνο τη στάση μας απέναντι στον κόσμο. Αυτό επιχειρεί κάθε θρησκεία, κάθε γνήσιο φιλοσοφικό σύστημα και κάθε παράδοση, σχολή, ατομική ή συλλογική προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτό επιχειρεί και η σχολή του «Κύκλου» που, αθόρυβα, χωρίς διαφημίσεις και τυμπανοκρουσίες λειτουργεί αποτελεσματικά στη Νέα Ιωνία εδώ και δεκατέσσερα χρόνια. Τα γεγονότα, τα πράγματα, οι καταστάσεις, οι αλλαγές της Δημιουργίας θα μας βρουν έτσι και αλλιώς, αφού, καθώς λέει ο Χριστός «ούτε ένα γιώτα ή μια υπογεγραμμένη δεν πρόκειται να παραλειφθούν από το Νόμο μέχρι να συντελεστούν τα πάντα». (Ματθ V  παρ. 18). Το πρόβλημα εντοπίζεται στο κατά πόσο θα μας βρουν εμάς άγρυπνους, νηφάλιους αλλά και ετοιμοπόλεμους. Είναι και αυτά μια επιδίωξη του «Κύκλου».

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο