✔ Θανάσης Βαλτινός: «Η τέχνη προσπαθεί να υπερβεί τη μίζερη, την ανυπόφορη πραγματικότητα» // Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή (Ιούλιος 2008)

 

 

Η σειρά παλαιότερων συνεντεύξεων του Γιώργου Δουατζή με ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, τις οποίες δημοσιεύει το Fractal, έχουν στόχο την καταγραφή της ζωής και των απόψεων προσωπικοτήτων που σημάδεψαν με το έργο τους το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Η επαναδημοσίευσή τους σε ηλεκτρονική μορφή κάνει ευκολότερη την πρόσβαση σε ένα ενδιαφέρον υλικό με διαχρονική αξία.

 

«Ο συγγραφέας έχει μέσα του δαίμονες, πιέσεις, είδωλα, όνειρα, φαντάσματα. Όλα αυτά θέλει να τα βγάλει δίνοντάς τους σχήμα, μορφή που θα διαρκέσει όσο γίνεται περισσότερο. Αυτή είναι και η μόνη επιδίωξη αθανασίας που βλέπω στη συγγραφική διαδικασία»

Λόγια κατασταλαγμένα του συγγραφέα και πρόσφατα ακαδημαϊκού Θανάση Βαλτινού. Λόγια που φανερώνουν ένα δημιουργό ο οποίος αντιμετωπίζει σαν έναν ατέλειωτο τρύγο τη ζωή, αισιόδοξα: «Παρά τα όσα γίνονται, η ζωή πάει μπροστά έτσι ή αλλιώς. Και η φάση των δυσκολιών είναι επίσης κομμάτι της αισιοδοξίας, η οποία δεν είναι κάτι στάσιμο. Διότι έτσι θα φτάναμε σε μια ακινησία, σε μια πληθωριστική ικανοποίηση αναγκών. Αισιοδοξία είναι να αγωνίζεσαι, να σε ξεγελάνε, να κερδίζεις, να χάνεις, να ζεις».

 

 

Η είσοδος σας στην Ακαδημία…

Είναι μια υψηλή διάκριση.

 

Πιστεύετε ότι θα παράγετε έργο εκεί;

Είμαι διατεθειμένος να κάνω πράγματα που αφορούν την λογοτεχνία.

 

Οι διακρίσεις σας δίνουν χαρά; 

Είναι μία αναγνώριση της δουλειάς μου. Στη χώρα μας πάρα πολλοί έχουν αγνοηθεί για σειρά ετών. Οι δημιουργοί πρέπει να παλέψουν, πρέπει να ξεπεράσουν ακόμα και κοινωνικούς αποκλεισμούς και εμπόδια μέχρι να αρχίσουν να κατακτάνε ένα έδαφος αναγνωρισιμότητας. Και βρίσκουν ικανοποίηση όταν το έργο τους μπορεί να απασχολεί την κοινωνία, να σημαδεύει.

 

Οι ήρωες των βιβλίων ζουν ερήμην σας;

Ελπίζω να γίνει έτσι. Θα ζουν μετά από μένα ή θα σκονίζονται σε τίποτα ράφια; Σκληρό το ερώτημα. Δεν είναι όμως αυτό το ουσιαστικό. Είναι μια αίσθηση περίεργη, να ξέρεις ότι μετά πάρα πολλά χρόνια, κάποιοι θα διαβάζουν αυτά που έγραψες εσύ κάποτε συνεπαρμένος, και θα νιώθουν περίπου το ίδιο με σένα. Ο αλεξανδρινός γέρος το διατύπωσε αυτό ανεπανάληπτα.

 

 

Γράφετε πειθαρχημένα;

Πειθαρχία έχω, αλλά όχι πρόγραμμα, να σηκώνομαι στις τρεις και να γράφω μέχρι τις έξι κλπ. Διαδικασία υπάρχει σταθερή, αναγκαστική ως ένα σημείο, είναι το βάσανο και η γοητεία της ζωής. Κάθε μέρα γίνεται δουλειά. Δεν είναι μόνο η δουλειά που κάνεις όταν κάθεσαι στο γραφείο. Είναι επίσης δουλειά όταν έχεις αγρύπνιες, για συγκεκριμένους λόγους. Όταν δαιμονίζεσαι με πράγματα που δεν μπορείς να τα φέρεις ακόμα πάνω, όταν ψάχνεις να τα βρεις.

 

Για την κριτική τι λέτε;

Είναι απαραίτητη σε όλες τις τέχνες. Είναι ένα θέμα ευρύτερα πνευματικό, με ζυμώσεις, απόψεις, που μπορεί να είναι ωφέλιμες. Είναι ένας διάλογος απαραίτητος. Το έργο απευθύνεται στους αναγνώστες, οι οποίοι κάνουν την άλλη μισή δουλειά. Κάθε αναγνώστης βάζει τα δικά του πράγματα μέσα. Ο κριτικός είναι πιο εξειδικευμένος αναγνώστης. Συχνά είναι εμπαθής και ανεπαρκής. Καμιά φορά μπορεί ο διάλογος να είναι λειψός, μέτριος, κακόπιστος, αλλά είναι διάλογος. Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς την κριτική.

 

Τι λέτε για την παραλογοτεχνία;

Υπήρχε ανέκαθεν, αλλά παλαιότερα ήταν ξεκαθαρισμένα τα πράγματα με βιβλία τύπου Νόρα, Άρλεκιν και άλλα. Τώρα για λόγους εμπορικότητας, οικονομικούς, η παραλογοτεχνία μπήκε και σε σοβαρούς εκδοτικούς οίκους. Τα λένε ευπώλητα και τα προωθούν με τα λογοτεχνικά βιβλία μαζί. Τι να πει κανείς…

 

Πιστεύετε στο πεπρωμένο;

Πιστεύω σε αυτόν τον ανεξήγητο δρόμο που ακολουθούμε, στις εκπλήξεις που κουβαλάει. Δεν πιστεύω ότι η πορεία μας είναι προδιαγεγραμμένη, αλλά υπάρχει ένα πεπρωμένο για τον καθένα – δεν ξέρω αν έχει δοθεί από τις Μοίρες, από τους Θεούς – και θεωρώ ότι είναι ένα κομμάτι της ζωής μας.

 

Δανείζεστε στοιχεία πραγματικού για την ανάπτυξη του μύθου;

Λειτουργεί κανείς καλύτερα, όταν δανείζεται στοιχεία πραγματικά για να γράψει. Χρειάζομαι ένα πλαίσιο πραγματικότητας με ανθρώπους, παλεύοντας να ξεπεράσω το πραγματικό. Η τέχνη προσπαθεί να υπερβεί τη μίζερη, την ανυπόφορη πραγματικότητα.

 

Τόσο ανεπαρκής η πραγματικότητα;

Οι συναισθηματικές και πνευματικές ανάγκες, μας πάνε πολύ πιο πέρα από αυτό που μπορούμε. Για αυτό έχουμε μύθους συλλογικούς, εθνικούς, προσωπικούς, ερωτικούς, οικονομικούς. Δεν μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος χωρίς μύθους.

 

 

Οι ήρωές σας αυτονομούνται;

Καμιά φορά και την ώρα που φτιάχνονται ακολουθούν το δικό τους δρόμο. Συχνά νιώθω ότι αυτοί με πάνε. Αυτή είναι μια σύνθετη ιστορία. Βγαίνουν πράγματα που δεν τα έχεις ποτέ σκεφτεί, υποθέσει. Κι αυτός είναι ο αποκαλυπτικός χαρακτήρας της γραφής. Συχνότατα ξεκινάς με ένα σχέδιο αόριστο, αλλά στην εξέλιξή του, επειδή οι ήρωες είναι απροσδόκητοι, βρίσκεσαι σε άλλες άκρες.

 

Προδιαγράφετε το έργο σας;

Γενικά υπάρχει ένας κόσμος ή τον κατασκευάζω και εκεί μέσα κινούμαι. Ορίζω μια γενική θεματολογία η οποία καθορίζει σε μεγάλο βαθμό πως θα ελιχθώ. Ακολουθώ μάλλον τις διαδρομές των ηρώων μου, οι οποίοι συχνά εκτρέπονται. .Ξεκινάς για να τους πας εκεί και αυτοί βρίσκονται αλλού.

 

Υπάρχει ο αναγνώστης όταν γράφετε;

Παρόλο που αυτή η δουλειά είναι εγωκεντρική, προσωπική, ο αναγνώστης είναι απαραίτητος. Αν ήξερα ότι αυτό που γράφω δεν θα το δει κανένα ανθρώπινο μάτι, δεν θα το μοιραζόμουν με κανέναν, μάλλον θα σταματούσα να γράφω. Η δημοσιοποίηση είναι όρος απαραίτητος για την τέχνη. Η μοιρασιά του έργου με έναν άλλο, γίνεται εμπειρία κοινή που αφαιρεί το στοιχείο του εγωκεντρισμού του καλλιτέχνη. Η μοιρασιά με τον αναγνώστη που θα κάνει την άλλη μισή δουλειά είναι σημαντική. ‘Όσο σπουδαιότερος είναι ο συγγραφέας τόσο περισσότερη δουλειά έχει ο αναγνώστης.

 

Πότε ένα έργο είναι λογοτεχνικό;

Όταν μου δημιουργεί αίσθηση ελευθερίας, πληρότητας, ικανοποίησης και αυτής της αλαφράδας που νιώθουμε όπως όταν ακούμε ένα καλό κομμάτι μουσικής, βλέπουμε έναν όμορφο πίνακα ή διαβάζουμε ένα ποίημα. Αυτό είναι το κριτήριο και συνήθως η καλή τέχνη φαίνεται τόσο εύκολα φτιαγμένη, ανεξάρτητα από τον κόπο που έχει καταβληθεί.

 

Τι συμβαίνει την ώρα της γραφής;

Η διαδικασία του γραψίματος είναι ενσυνείδητη λειτουργία. Έχω συνείδηση του τι θέλω να γράψω, το μυαλό είναι πάντοτε εν εγρηγόρσει. Υπάρχουν πράγματα στα οποία το μυαλό παρεμβαίνει αποφασιστικά. Υπάρχουν και στιγμές που έρχονται εξ αποκαλύψεως πράγματα. Και απορείς. Αλλά πάντοτε το μυαλό είναι παρόν στη διάρκεια της δημιουργίας.

 

 

Έχετε γράψει ποιήματα;

Θεωρώ ότι ποίηση δεν είναι μόνο ότι γράφεται σε στίχους. Υπάρχουν πεζά που έχουν άπειρη ποίηση μέσα. Αλλά έχω γράψει και τέτοια ποιήματα. Ως πάρεργο καμιά φορά γράφω και ίσως κάποτε να τα εκδώσω.

 

Πότε αποφασίσατε να γίνετε συγγραφέας;  

Από πολύ νωρίς. Δεν ήθελα ποτέ να γίνω ένας καλός γιατρός, ένας καλός επιστήμονας, ένας καλός υπάλληλος. Ήθελα να έχω το χρόνο δικό μου. Δεν κατάφεραν να με αγκιστρώσουν πλασματικές ανάγκες. Πλήρωσα το τίμημα βέβαια. Έχεις την πολυτέλεια να έχεις το δικό σου χρόνο και όταν κάνεις μια επιτυχία σου λένε όλοι μπράβο, όταν αποτύχεις, βρίσκεσαι στο περιθώριο, υφίστασαι ταπεινώσεις. Ήταν ένα στοίχημα.

 

Το κερδίσατε;

Δεν ξέρω, αλλά το σίγουρο είναι ότι δεν μετάνιωσα για τις επιλογές μου. Δεν χαράμισα τη ζωή μου κάνοντας πράγματα που δεν ήθελα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν στερείσαι και ζεις σε ένα συνεχή παράδεισο. Στερήθηκα αφάνταστα πολλά πράγματα και κέρδισα αντίστοιχα άλλα. Δεν είναι το έργο που έφτιαξα με τις επιλογές αυτές, είναι η ζωή η ίδια.

 

Συγγραφή και καθημερινότητα;

Είναι ένα αξεχώριστο πράγμα. Είναι η ζωή μου. Πέρα από επιτυχίες, η ζωή αυτή δεν είναι εύκολη. Έχει πολλές αγρύπνιες για πράγματα που άλλοι δεν τα έχουν. Κι αποφεύγω να τα λέω, διότι κάποιοι δεν τα καταλαβαίνουν.

 

 

Όταν δεν καταλαβαίνει ο άλλος;

Τον αποφεύγω. Δεν παραπονιέμαι ποτέ, παρά καμιά φορά μόνο στον εαυτό μου. Ποτέ δεν το έκανα αίτημα. Είναι ένας αφορισμός αυτός. Είσαι ή δεν είσαι, ακολουθείς ή δεν ακολουθείς. Αλλά δεν μπορείς να με ακυρώνεις.

 

Τελειώνει ένα έργο…

Ξέρετε, ποτέ δεν τελειώνει ένα έργο. Πάντοτε διατηρείς επιφυλάξεις. Ποτέ δεν ξεμπλέκει κανείς από το έργο του. Πάντοτε κάτι θέλεις να βελτιώσεις. Τα βιβλία μου δεν βγαίνουν όταν τα τελειώνω. Περιμένουν ορισμένες φορές ως και τριάντα χρόνια.

 

Γιατί εκδίδετε βιβλία;

Έτσι υπάρχω. Πρέπει να φτάσουν στους άλλους, έστω κι αν είναι δύο, ένας. Φανταστείτε ένα  χειρουργό στον οποίο δεν πάει κανείς να χειρουργηθεί. Δεν νιώθει ακυρωμένος; Επέλεξα να είμαι συγγραφέας διότι αυτό με ολοκληρώνει ως  προσωπικότητα, ως άνθρωπο. Η δημοσιοποίηση του έργου στην τέχνη είναι απόλυτος όρος για μένα. Δεν γράφω για την αιωνιότητα γράφω για κάποιους ανθρώπους που τους περιμένω και δεν τους ξέρω καν.

 

Τι σημαίνουν οι όροι Δεξιά, Αριστερά;

Η Αλέκα, ο Αλέκος και ο Αλέξης. Και το άρθρο 16. Θα καγχάσω. Μερικοί έχουν ακόμα στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους την έφοδο στα χειμερινά ανάκτορα. Δυστυχώς η Αριστερά δεν μπορεί να αποκολληθεί από το παρελθόν της. Η Δεξιά δεν με αφορά.

 

Τι λέτε στους νέους;

Θα τους έλεγα να σκέφτονται μόνοι τους, να αποφασίζουν μόνοι τους, να φυλάγουν σταθερές αξίες, να μην δέχονται περιορισμούς στην ελευθερία τους. Κυρίως θα τους έλεγα να σέβονται και να εκτιμούν το καινούργιο μυαλό τους.

 

 

Τέλος των ιδεολογιών;

Όχι. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να πιστεύει, χρειάζεται τις ιδεολογίες. Πρέπει να ξεπερνάει τον εαυτό του. Είμαστε σε φάση παρακμής. Αλλά έχουμε μεγάλη ανάγκη να γέρνουμε προς τον χώρο των ανθρώπων που υποτίθεται ότι κουβαλάνε φρέσκα πράγματα. Είναι ανάγκη, όσο ποτέ τόσο αισθητή.

 

Έχετε χρέος;

Όχι. Τα χρέη μου τα έχω εξοφλήσει. Δεν χρωστάω σε κάποια ιδεολογία, σε κάποια παράταξη. Έχω χρέος στον εαυτό μου και είμαι ταγμένος στη δουλειά μου, στη λογοτεχνία. Ως ασκητής που δεν αποκλείω τις χαρές, τις οποίες πολύ εκτιμάω.

 

Η γυναίκα στο έργο σας;

Παίζει όχι πάντα εμφανή, αλλά μεγάλο ρόλο. Είναι το θηλυκό που ο άντρας κυνηγάει ή περιμένει ή ονειρεύεται…

 

Ο συγγραφέας πρέπει…

Να είναι έντιμος, ειλικρινής, με αυστηρότατες ηθικές αρχές. Κανείς δεν μπορεί να είναι μεγάλος συγγραφέας αν δεν είναι ενταγμένος μέσα σε ένα αξιακό σύστημα, που ενδεχομένως είναι δύσκολο να οριστεί, αλλά είναι απαραίτητο. Είναι όρος δημιουργίας αυτός. Ο καλλιτέχνης είναι ηθική προσωπικότητα, πέραν των κοινωνικών κατατάξεων.

 

 

Τα προσόντα ενός συγγραφέα;

Να έχει βαθύ αίσθημα της γλώσσας και του χάους που υπάρχει μέσα του και πρέπει να βάλει σε τάξη. Να γνωρίζει ότι λογοτεχνία δεν είναι ιστορίες που γράφονται για να διασκεδάζουν οι αναγνώστες.

 

Γιατί συν-γράφω και όχι γράφω;

Ίσως διότι συν-γράφουμε με τον αναγνώστη .

 

 

Βιογραφικό: http://www.biblionet.gr/author/19183/Βαλτινός,_Θανάσης,_1932-

 

Λέξεις…

 

Έρωτας;

Ένα μεγάλο κεφάλαιο ζωής. Λίγο παρανοημένο. Ο έρωτας, η τέχνη, η ανάγκη για πίστη,  έχουν κοινά στοιχεία. Σε ολοκληρώνουν.

 

Μεγαλύτερος φόβος;

Η αποτυχία της ζωής γενικότερα.

 

Τι θα ήταν επιτυχία;

Το να μην κάνεις αυτό το ερώτημα.

 

Συγγραφικός φόβος;

Μήπως δεν προλάβω να κάνω πράγματα που έχω στο μυαλό μου.

 

 

Ενοχές;

Για όσα δεν έκανα. Για την οκνηρία μου. Παρ’ ότι υπάρχει η δημιουργική οκνηρία.

 

Μεγαλύτερο όνειρο;

Όνειρα. Αυτά της εφηβείας μου. Τα απόμακρα δηλαδή.

 

Ύψιστη αξία ζωής;

Η εντιμότητα.

 

Μοναξιά;

Ορισμένες φορές είναι αφόρητη, αλλά απαραίτητη, τη χρειάζομαι.

 

Απώλεια;

Τρικυμίες. Χάνεις φίλους, τα μαλλιά, τα δόντια, τις φιλενάδες, την ικμάδα σου

 

 

Στις δύσκολες στιγμές…

Λειτουργούν συναίσθημα, λογική και κυρίως το ένστικτο το οποίο συνήθως δεν με γελάει.

 

Μεγαλύτερη απόλαυση;

Η ζωή η ίδια.

 

Ποιους εμπιστεύεστε;

Όσους δεν προσπαθούν να δείξουν ένα πρόσωπο καλό, αγγελικό. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται οι γυναίκες που κατά καιρούς αγάπησα.

 

Το μεγαλύτερο μάθημα;

Να είμαι απόλυτος μετριοπαθής.

 

Τι είναι ο μύθος για σας;

Ανθρώπινη ανάγκη, γι αυτό και τον κατασκευάζουμε.

 

 

 

* Ο Γιώργος Δουατζής  (www.douatzis.gr) γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε κοινωνιολογία-οικονομία, βιοπορίστηκε ως δημοσιογράφος, ασχολείται κυρίως με την Ποίηση. Έχει εκδώσει είκοσι τέσσερα βιβλία και μετείχε σε τέσσερα συλλογικά. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, τσεχικά.