Για την ποίηση της Τζούτζη Μαντζουράνη

Γράφει ο Δημήτρης Βαρβαρήγος //

Νομίζω πως όλοι θα έχουμε νιώσει ότι υπάρχουν φορές που νομίζουμε πως τα μεγάλα ζητήματα και οι σημαντικοί σταθμοί της ζωής παρέρχονται, όμως αρκεί το πέταγμα μιας πεταλούδας να ταράξει το σύμπαν με τα απαλά φτερά της…

Γι’ αυτά τα απαλά φτερά της ποιήτριας Τζούτζη Μαντζουράνη φτιαγμένα από φίλντισι θα μιλήσουμε απόψε.

Είχα διαβάσει τα έργα της, πριν δύο χρόνια περίπου, όταν γνωριστήκαμε και μου τα είχε προσφέρει. Ομολογώ ότι ως απλός αναγνώστης μου άφησε η τεχνική της γραφής της μόνο θετικές, πολύ θετικές εντυπώσεις με τον ελκτικό τρόπο απόδοσης των ποιημάτων της. Ο απλά τρυφερός και έντονα ρεαλιστικός λόγος της μου χάρισε την αίγλη της ανάγνωσης. Έτσι απλά συνέβησαν όλα μέχρι τη στιγμή που μου ζήτησε να παρουσιάσω το έργο της, εκτός από την τιμή που μου έκανε παράλληλα γέμισα με ένα αίσθημα ανησυχίας, και βέβαια δικαιολογημένη και απόλυτα φυσική καθώς δεν είναι εύκολη υπόθεση να μιλήσεις για την υπέρτατη πνευματική στιγμή σύλληψης ενός δημιουργού.

Διαβάζοντας από την αρχή τα βιβλία, με μεγαλύτερη προσήλωση, αναγνώρισα πόσο στερεή είναι η γραφή της καθώς μου κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον και το συμπέρασμα που μου έμενε ήταν ολοφάνερο πως μέσα στα ποιήματα της συναντούσα το ίδιο θετικό κέντρισμα της περιέργειας, με την ίδια κι απαράλλαχτη έκπληξη που μου είχαν χαρίσει την πρώτη φορά. Όπως ήταν φυσικό η αρχική αγωνία μου έσβηνε καθώς όλο και πιο πολύ αντιλαμβανόμουν τις συναισθηματικές πνευματικές κορυφώσεις της που προέρχονταν από βιωματικές και όχι μόνο εμπειρίες της ποιήτριας.

Κι εδώ είμαι απόλυτος ως προς το βίωμα. Δεν μπορείς να γράψεις, να συνθέσεις λέξεις για τα πλέον κορυφαία στοιχεία στη ζωή μας, τον έρωτα και την αγάπη, αν δεν τα έχουν νιώσει η ψυχή και η σάρκα.

Από τον καφέ και τσιγάρα, γράφει το ποίημα οι Δυο εραστές.

Δυο εραστές/ κάνουν έρωτα με τις λέξεις/ φτάνουν σε οργασμό με τα σημεία στίξης/ έπειτα, κοιμούνται αγκαλιά/ και το πρωί πίνουν καφέ/ καπνίζουν τσιγάρα/ και γράφουν ποιήματα.

Οι δοκιμασίες του έρωτα διαπερνούν το είναι του ανθρώπου λες και στη σάρκα του υπάρχει μια ανοιχτή πληγή. Τούτο διαφαίνεται στην τρυφερά θλιμμένη ποιητική έκφραση της Μαντζουράνη που καταγράφει τη ψυχική αίσθηση του ενός για σύνδεση με τον Άλλον και την καθιστά κεντρικό σημείο του ενδιαφέροντος και της ύπαρξης του, σαν ένα απόλυτο κομμάτι του εαυτού του… και μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο ερωτευμένος άνθρωπος, γίνεται αφάνταστα ευαίσθητος στην έλλειψη του Άλλου.

Έρωτας και αγάπη… όμως δεν είναι μόνο τα ευ της ζωής. Φέρουν μαζί τους: πόνο, λύπη, οδύνη, καημό, έλλειψη συναισθήματα που μας κάνουν περισσότερο ώριμους. Ο πόνος όσο περίεργος κι αν φαίνεται μας κάνει να νιώθουμε ότι υπάρχουμε… είναι το μοναδικό μέσο που διαθέτουμε για να αποκτήσουμε συνείδηση της ύπαρξης μας.

Όποιος δεν έχει γνωρίσει την απόρριψη, όποιος δεν έχει προδοθεί δε μπορεί να βιώσει την αναγέννηση μέσα από τις στάχτες που ενδεχομένως θα τον οδηγήσει σε καινούρια μονοπάτια αυτοπροσδιορισμού κι αυτογνωσίας. Αν και πολλοί θεωρούν ταμπού να μιλήσουν γι’ αυτά που νιώθουν υπάρχει μια αλήθεια πρωτόλεια που αποτελεί κοινή συνισταμένη για όλους μας. Ερωτεύομαι σημαίνει ΖΩ.

Παρατήρησα στη γραφή της πως εξωτερικεύει ότι συμβαίνει στη ψυχή της κι όσα από αυτά αισθάνεται. Χρησιμοποιεί τις λέξεις σαν ψηφίδες και φτιάχνει ένα σύνολο με πλήθος φαινομενικών και μεταφορικών εννοιών, επιχειρώντας να αποκαλύψει τις αλήθειες της πραγματικότητας, κάνοντας τον αναγνώστη να ακούει, να αισθάνεται, να βυθίζεται στο όνειρο…

Λες να θέλγεται η ποιήτρια από την ομορφιά του έρωτα, εμπνέεται από αυτόν και δημιουργεί και καθώς κορυφώνεται ο λόγος της διατυπώνει ξεκάθαρα τους προβληματισμούς που καταθέτει με ευθύτητα, ειλικρίνεια και σαφήνεια φωτίζοντας τις κρυφές σκοτεινές ρωγμές του.

Κι η Τζούτζη Μαντζουράνη μιλάει για τον έρωτα με ανοιχτά χαρτιά. Χωρίς να κρύβεται πίσω από τις λέξεις, χωρίς αναστολές και προκαταλήψεις εξισώνοντας τη γυναικεία της φύση με κείνη του άνδρα που αποφασίζει εξίσου δυναμικά για τη θέση του στα πράγματα.

Ακόμα κι όταν σωπαίνει η ποιήτρια το κάνει δίχως ν’ αλλοιώνει την αλήθεια. Πόσες λέξεις άλλωστε δε φυλακίζονται στη σιωπή;

Από το βιβλίο καφές και τσιγάρα.

Σιωπή. Σςςςςςς….. Μη λες τίποτα πια/ ό,τι και να πεις/ χωρίς να είναι ψέμα/ αλλοιώνει την αλήθεια/ αυτή που ποτέ δεν μάθαμε τελικά/ αφού, σ’ ένα ψέμα ζήσαμε όλη μας την αγάπη/ γιατί δεν ξέραμε/ πως στην αλήθεια/ η αγάπη δεν ζει ποτέ.

Και είναι άραγε η σιωπή τεκμήριο αμάθειας και υποκρισίας; Ή αγνοούμαι τη βαθιά σημασία του έρωτα ή τη φοβόμαστε;

Από τις μέχρι τώρα ποιητικές συλλογές της Τζούτζη Μαντζουράνη: 24 γράμματα. Καφές και τσιγάρο. Μ’ ακούς, γράμματα σε έναν φανταστικό εραστή… Τα αδέσποτα ποιήματα.  και το τελευταίο της «29 ολονυκτίες ενός δίσεκτου Φεβρουαρίου», την αναδεικνύουν σε μια από τις σημαντικές εκπροσώπους της σύγχρονης ελληνικής ερωτικής ποίησης, καθώς οι θεματικές των συλλογών, μικρά πεζά και ποιήματα, βρίθουν από το ισχυρό αίσθημα του ερωτισμού αποτελώντας την πιο ευγενική έκφραση, όσον αφορά τη ψυχική και σωματική πληρότητα του, μέχρι την εκστατική κορύφωση του.

Το ύφος απόδοσης της ποιήτριας μέσω μιας παθητικής αναπόλησης για τις χαμένες ευφρόσυνες στιγμές πάθους και στοργής, σου χαρίζει το αίσθημα πως όλα αυτά ξεκινούν από τη ψυχής της, που όταν συνδεθείς μαζί της, αντιλαμβάνεσαι πως είναι μια πραγματικότητα, την οποία κατανοείς απόλυτα και συμφωνείς μαζί της αφού αυτές, οι αναμνήσεις των βασάνων του παρελθόντος είναι απολύτως αναγκαίες γιατί μας κάνουν να αποκτούμε εκτός από την εμπειρία και μια βεβαιότητα για τη συνέχεια της ταυτότητας μας…

Αυτή η τόλμη, να πει τα πράγματα ως έχουν είναι και η επιτυχία των γραφομένων της Μαντζουράνη.

Κι αν όλα τούτα που μοιάζουν με συμπτώματα της σχέσης, που τελικά δεν είναι και που μακάρι να φθάναμε οι άνθρωποι στη βαθιά επίγνωσή τους, γιατί η σχέση είναι ζωή, είναι μια πραγματικότητα που όταν αφυπνιστεί μας φέρνει σε απόλυτη επαφή με τον εσώτερο εαυτό μας και με τον Άλλον διαμέσου της αλήθειας.

Μ’ ακούς, γράμματα σ’ έναν φανταστικό εραστή:

Τρύπωσες πάλι στην ταλαίπωρη καθημερινότητα μου και με παρακολουθείς από τη χαραμάδα που άφησε στη ψυχή μου η αποχώρηση σου.

Αν στο ενδιάμεσο μετείχαμε στο γίγνεσθαι δεν θα υφίστατο το παρελθόν ούτε το μέλλον, αλλά ένα διαρκές παρόν σχετικό με την αιωνιότητα.

Ο έρωτας, αυτός ο μεγάλος έρωτας μάς εισάγει σε αυτό το μυστήριο, και βέβαια εννοώ τον έρωτα εκείνο τον απόλυτο που κατατίθεται κάποιος σε αυτόν, ολοκληρωτικά.

Κανείς δεν αποδέχεται αληθινά μέσα του τα αισθήματα τού Άλλου, να τον νιώσει, να κατανοήσει, να του χαρίσει πνοές, να τον ανυψώσει, να του προσφέρει εμπιστοσύνη και σεβασμό… όλοι ορκίζονται την πίστη, μα πάντα η προδοσία προκύπτει όταν πιστεύουν ότι δεν προδίδουν. Κατόπιν όλα γίνονται μνήμες, εμπειρία, αναπόληση, γεύση, και πάντα μα πάντα η απόσταση είναι τρομακτική και επώδυνη.

Ένα ποίημα από τις 29 ολονυκτίες ενός δίσεκτου Φεβρουαρίου

19. ΕΙΠΕΣ…

Είπες πως θα ‘ρθεις,
μα δεν ήρθες!
Είπες,
να περιμένω.
Πως “θ’ αλλάξεις”,

“όλα θ’ αλλάξουν”,
είπες, “θα το δεις”…
Είπες,
ούτε θυμάμαι πια
τι είπες…
Τώρα που κάθομαι
μόνη μου εδώ,
κι αφού,
κανέναν πια δεν περιμένω,
προσπαθώ να θυμηθώ
τα όσα μου ‘χες πει…

Και μετά η σιωπή ως πέπλο λήθης καλύπτει το χρόνο.

Τα ποιήματα της Μαντζουράνη συντρέχονται από πλήθος εικόνων που ανήκουν στο χώρο της ερωτικής ποίησης και δείχνουν ότι η ποιήτρια με το ύφος και το ρυθμό που τους δίνει, ακολουθεί το δικό της μοναδικό αυτόνομο και πρωτοποριακό κόσμο της ρεαλιστικής περιγραφής.

Λόγος ευθύς, λιτός, περιγραφικός, ανυπόκριτος, απελευθερωμένος από την αμηχανία της μικροαστικής προσέγγισης. Μια ιδιότυπη ποιητική φωνή που υπαγορεύει το ψυχικό σθένος της γυναίκας που παίρνει κουράγιο απ’ τον εαυτό της για να αγαπήσει και πάλι γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως στην αλήθεια η αγάπη δε ζει ποτέ.

Στα μικρά εύληπτα κείμενα του βιβλίου «Γράμματα σ’ ένα φανταστικό εραστή» ο λόγος της ποιήτριας εμφανίζεται ως ένας απολογητικός μονόλογος γεμάτος απ’ όλα τα συναισθήματα των τρυφερών ανθρώπων, εκείνων που στις φλέβες τους δεν τρέχει το αίμα, αλλά τραγουδάει, προβάλλοντας έναν δραματικό τόνο λες και η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που διαπνέει όλο το βιβλίο να αποτελεί και το κύριο στίγμα του απολεσθέντος έρωτα.

Κείμενα πεζά με μέτρο και ρυθμό ποιητικό. Ύφος, λιτό κι απέριττο δίχως επιτήδευση απόδοσης, αλλά με αυθόρμητη ικανότητα αποδίδει ένα άψογο σύνολο που μπορεί ν’ ανταποκρίνεται σε κάθε περίσταση στη δράση της αφήγησης της.

Στο βιβλίο «Καφές και τσιγάρα» η Τζούτζη εξακολουθεί να είναι κατανοητή και να λέει τα πράγματα ξεκάθαρα με λόγο άμεσο και αφαιρετικό, να δίνει νόημα και ένταση με λιγοστές λέξεις αποδεικνύοντας την αμεσότητα ενός καλού χειριστή της γλώσσας.

Όσο για το πρόσφατο βιβλίο της που μόλις πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε

29 ολονυκτίες ενός δίσεκτου Φεβρουαρίου

Έχω να συμπληρώσω πως κι εδώ ο λόγος της επιβεβαιώνει και εδραιώνει τη θέση που κατέχει, να την κατατάσσει ως μία δυνατή κι απαράμιλλη φωνή στην ελληνική σύγχρονη ερωτική ποίηση. Μέσα στα ποιήματα της υπάρχουν αναφορές για τις κορυφώσεις του έρωτα και πολλές απαντήσεις για τις ανθρώπινες συναισθηματικές ελλείψεις.

Αυτά εισέπραξα ως αναγνώστης, υποβλήθηκα στο κλίμα και τις εντάσεις που έχει δημιουργήσει η ποιήτρια, έτσι που η συναισθηματική μου φόρτιση να παραλληλίζεται με τη δική της, με μια γραφή που εκφράζει τις απόκρυφες αισθήσεις της ειμαρμένης κάθε ανθρώπου.

Και θα τελειώσω με τα αδέσποτα ποιήματα, που μόνο αδέσποτα δεν είναι καθώς η ουσιαστική περιγραφική απεικόνιση των νοημάτων τους, είναι τόσο συγκεκριμένη, σαφής, και λεπτομερής που σε παρασύρουν στον δικό τους ολοκληρωμένο κόσμο. Κι αφού διαβάσεις το βιβλίο και περιπλανηθείς στους δικούς του κόσμους, η ποιήτρια το κλείνει με ένα λιτό όσο και περιεκτικό επίλογο.

Και όταν μας τελείωσαν, επιτέλους, οι λέξεις

Αγαπηθήκαμε για αυτό που είμαστε.

Άνθρωποι

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: 

 

Η Τζούτζη Μαντζουράνη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Η Τζούτζη Μαντζουράνη έχει σπουδάσει Business Administration στο Deree College και στη συνέχεια στο Pepperdine University, California USA, BA, κυρίως French Literature and language, αλλά και French Cinema.
Εργάστηκε στα περιοδικά ‘Επίκαιρα’ και ‘Μία’ και στην εφημερίδα ‘Μετρο’ ως δημοσιογράφος.
Το 1993-4 οργάνωσε εκθέσεις στη Ζυρίχη σε συνεργασία με την ελβετική εταιρία Travilia G. με θέμα την Ελλάδα και τον ελληνικό Πολιτισμό. Συμμετείχε στην οργάνωση και παρουσίαση αντιγράφων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, στη Ζυρίχη. Οργάνωσε εκθέσεις στη Γενεύη με θέμα την Ελλάδα και τα ελληνικά προϊόντα.
Το 2000-1 ήταν υπεύθυνη στον τομέα Διεύρυνσης Εργασιών και Δημοσίων Σχέσεων της εταιρίας Mediterranean Insurance Brokers.
Το 2006-7 συνεργάστηκε στους 15ους Πανασιατικούς αγώνες Ντόχα Κατάρ.
Το 2006-8 εργάστηκε ως Επιμορφώτρια στο πρόγραμμα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, ΕΠΕΑΕΚ. “Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών και Στελεχών Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης”.
Το 2009-10 συνεργάστηκε με το Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής και Επικοινωνίας του Τμήματος Περιβάλλοντος, του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Έγραψε:

29 ολονυκτίες ενός δίσεκτου Φεβρουαρίου

24 γράμματα. Καφές και τσιγάρο.

Μ’ ακούς, γράμματα σε έναν φανταστικό εραστή…

Τα αδέσποτα ποιήματα

ο αετός του Πάρνωνα

όλα από τις εκδόσεις Φίλντισι