Fractal

Τρεις ασκήσεις μικρής φόρμας

Γράφει ο Δημήτρης Καρύδας //

 

 

Λίνα Αλικάκου-Σόρογκα [Μαυσωλείο παιχνιδιών], Κώστας Κατσουλάρης [Νυχτερινό ρεύμα], Γιώργος Σκαμπαρδώνης [Ντεπό]

 

Η μικρή φόρμα με τη μορφή διηγημάτων ή νουβέλας κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή. Και πέρα από καταξιωμένους δημιουργούς που αποτελούν σταθερές αξίες στα διηγήματα εμφανίζονται και καινούργια πρόσωπα άξια αναφοράς. Τρία διαφορετικά βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια είναι ενδεικτικά των νέων τάσεων.

Με την ευκαιρία του καινούργιου βιβλίου της Λίνας-Αλικάκου Σόρογκα βρήκα την ευκαιρία να διαβάσω με μεγάλη χρονική καθυστέρηση το αμέσως προηγούμενο. Το «Μαυσωλείο παιχνιδιών» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πλέθρον το 2012. Είναι ουσιαστικά το δεύτερο βιβλίο της Αλικάκου αλλά το πρώτο που δοκιμάσθηκε λογοτεχνικά. Περιλαμβάνει 18 διηγήματα που ακουμπάνε διάφορα θέματα όλα πάντως κοντινά με τις ανθρώπινες σχέσεις. Τα περισσότερα βγάζουν μια πίκρα αφού αφορούν την μοναξιά ή ανθρώπινες αδυναμίες και ορισμένα από αυτά φλερτάρουν ακόμη και με την επιστημονική φαντασία. Στα περισσότερα κεντρικά πρόσωπα είναι παιδιά, παιδιά ξεχωριστά και ασυνήθιστα. Από το πρώτο κιόλας δείγμα «Η κούκλα που μιλάει» με κεντρικό πρόσωπο ένα κοριτσάκι με ειδικές ανάγκες η Αλικάκου δίνει με πολύ όμορφο τρόπο το στίγμα της. Στο αμέσως επόμενο με τίτλο Imago πέντε κλώνοι εκδικούνται τον πατέρα τους, ενώ το ίδιο θα συμβεί αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο και στις «Άγραφες σελίδες» με τον παραμελημένο γιο ενός ευπώλητου συγγραφέα να εκδικείται τον πατέρα του. Το θέμα της παιδικής εκμετάλλευσης είναι στο επίκεντρο του «Όταν οι καλαμιές λυγίζουν» ή στο πικρό «Το ποτάμι που κυλούσε ανάποδα». Γενικά και πάνω σε πολύ συγκεκριμένους άξονες η Αλικάκου-Σόρογκα στο συγκεκριμένο βιβλίο ασχολείται εκτενώς με το ανθρώπινο στοιχείο, χωρίς όμως αισιόδοξες νότες, αφήνοντας ένα γλυκόπικρο συναίσθημα στον αναγνώστη της.

 

Ο Κώστας Κατσουλάρης κατέθεσε πριν από αρκετά χρόνια μια πολύ απαιτητική δουλειά. Στο μυθιστόρημα «Ο αντίπαλος» που κυκλοφόρησε πριν από 12 χρόνια από τις εκδόσεις Πόλις πέτυχε να διαχειριστεί ένα τολμηρό θέμα με σκληρή γλώσσα, μπόλικες δόσεις ρεαλισμού και κυρίως ένα βιβλίο γραμμένο στο δύσκολο και όχι συνηθισμένο δεύτερο πρόσωπο κάτι που έκανε ακόμη πιο ξεχωριστή την προσπάθεια του. Παρότι η σύγκριση είναι αδόκιμη και ενδεχόμενα άδικη διαβάζοντας τη συλλογή διηγημάτων «Νυχτερινό ρεύμα» που κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις Πόλις έμεινα με την εντύπωση ότι ο Κατσουλάρης «κυνηγάει» την αντιπαράθεση με τον άρτιο «Αντίπαλο» δοκιμάζοντας τις δυνάμεις του στη μικρή φόρμα πλέον με τέσσερα διηγήματα. Δύο από αυτά είχαν δημοσιευθεί ξανά «σε μια πρώτη γραφή» όπως αναφέρει το σημείωμα του συγγραφέα σε παλαιότερες συλλογικές δουλειές. Το εναρκτήριο με τίτλο «Άβερελ» νομίζω ότι είναι το πιο δυνατό από τα τέσσερα αφού ασχολείται με τον διαταραγμένο ψυχισμό ενός πράκτορα της ασφάλειας που έχει διεισδύσει στον μικρόκοσμο των Εξαρχείων, των παρακρατικών και των αντεξουσιαστών. Το δεύτερο διήγημα με τίτλο «Θα το κρατήσω» είναι στην ουσία η παράθεση ενός παράξενου ερωτικού τριγώνου με περίπου κινηματογραφικούς όρους και λογική. Υπό την έννοια ότι ανάλογα ή παρεμφερή θέματα έχουμε δει στο παρελθόν σε αρκετές κινηματογραφικές ταινίες. Ο «Νεκρός σκύλος τα μεσάνυχτα» είναι μια πολύ πετυχημένη αλληγορία για τις σχέσεις των ανθρώπων με τα ζώα και τη φύση και βασίζεται σε μια ευρηματική ιδέα την οποία ο Κατσουλάρης δουλεύει εξαιρετικά. Το διήγημα που κλείνει τη μικρή συλλογή και δανείζει τον τίτλο του σε όλο το βιβλίο νομίζω ότι είναι το πλέον αδύναμο των τεσσάρων. Αφορά τη σχέση ενός άνεργου γιου με τη μητέρα του στον καιρό της κρίσης. Γενικά, πάντως, το «Νυχτερινό ρεύμα» στο σύνολο του είναι μια πολύ καλή δουλειά βασισμένη στη μικρή φόρμα και θα ικανοποιήσει τους λάτρεις του είδους.

 

 

Για τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη έχουν γραφτεί εκατοντάδες αναφορές και άρθρα όσον αφορά στην ικανότητα του στο διήγημα. Καταθέτοντας μια προσωπική υποκειμενική άποψη νομίζω ότι αποτελεί τον κορυφαίο Έλληνα στο συγκεκριμένο είδος και κάθε νέα του δουλειά αποτελεί ένα μικρό λογοτεχνικό κομψοτέχνημα. Δεν μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση το «Ντεπό» που κυκλοφόρησε το 2017 και περιλαμβάνει 27 διηγήματα. Διηγήματα όπου ο Σκαμπαρδώνης με τη μοναδική ικανότητα του στον χειρισμό των λέξεων και στη δημιουργία μοναδικών πρωτότυπων εικόνων αφήνει απόλυτα ικανοποιημένο και τον πλέον απαιτητικό αναγνώστη. Ο συνδυασμός του Θεσσαλονικιού συγγραφέα μετατρέπει ακόμη και μερικά από τα 27 διηγήματα που είναι θεματικά πιο αδύναμα σε μικρά αριστουργήματα όπως το εναρκτήριο της συλλογής με τίτλο «Ένα κοπαδάκι αθερίνες». Στη συνέχεια υπάρχουν ορισμένα υπέροχα δείγματα γραφής του Σκαμπαρδώνη όπως  το ερωτικά νοσταλγικό «Αρώματα αερολιμένος», το μελαγχολικό «Τα απογεύματα των πολυελαίων», το χρυσοσκάνδαλο «Saint Etienne” (από τα διηγήματα της συλλογής που γεννάνε τα πιο έντονα συναισθήματα), το ευφυέστατο «Ολόγραμμα τράγου», το συγκινητικό «Μονόβολο» ή το ξεκαρδιστικό σουρεαλιστικό «Με Καβασάκι και φουστανέλα» που περιγράφει τη νυχτερινή συνύπαρξη και από κοινού διασκέδαση μιας παρέας μηχανόβιων και ενός «φουστανελά» χορευτή παραδοσιακών χορών. Ο Σκαμπαρδώνης διατηρεί την ικανότητα από διήγημα σε διήγημα να αλλάζει τη θεματολογία, τους χαρακτήρες του και τη σεναριακή δομή αλλά το αποτέλεσμα δεν αλλάζει είτε αναφέρεται σε κυνηγούς, είτε σε μεθυσμένες πέστροφες και αθερίνες-γίγαντες, είτε στην άγρια φύση και τους λύκους, είτε σε ματαιωμένους έρωτες και ζωές. Παρότι σε ορισμένες φάσεις της λογοτεχνικής του ενασχόλησης ο Σκαμπαρδώνης έχει δώσει εξαιρετικά δείγματα μυθιστοριογράφου (Ουζερί Τσιτσάνης, Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου) νομίζω ότι η ικανότητα του στη μικρή φόρμα γραφής τον ξεχωρίζει και με διαφορά από τους υπόλοιπους Έλληνες.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top