Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Αγγίζοντας την ελπίδα
18/01/2017, 11:01 πμ

Αγγίζοντας την ελπίδα

Γράφει ο Γιώργος Δελιόπουλος // *

 

tou-kairou-gyrismataΓια τη συλλογή διηγημάτων της Τίνας Κουτσουμπού «Του καιρού γυρίσματα» (εκδ. Διάνυσμα, 2016)

 

Το μικρό μέγεθος αποτελεί μια πρώτης τάξεως πρόκληση για έναν συγγραφέα διηγημάτων, καθώς καλείται να συμπυκνώσει μέσα σε λίγες μόνο σελίδες όλη την πλοκή με τις ανατροπές της, τις ιδέες και τα χαρακτηριστικά των ηρώων του. Απ’ αυτή την άποψη η δεύτερη συλλογή διηγημάτων της Τίνας Κουτσουμπού Του καιρού γυρίσματα από τις εκδόσεις Διάνυσμα αποτελεί μια ενδιαφέρουσα και αξιόλογη συγγραφική πρόταση. Σ’ αυτή τη δεύτερη συλλογή η συγγραφέας πιάνει το νήμα της συνέχειας από την πρώτη της συλλογή διηγημάτων (Ο Καινούριος, εκδόσεις Γαβριηλίδης) και επανέρχεται με οκτώ νέα διηγήματα.

Όπως έχω ξαναγράψει, ο τίτλος σ’ ένα λογοτεχνικό έργο αποτελεί το κλειδί, για να το προσεγγίσουμε και να το κατανοήσουμε. Ο τίτλος της συλλογής Του καιρού γυρίσματα μας παραπέμπει αυθόρμητα στη λαϊκή παροιμία «Έχει ο καιρός γυρίσματα», την οποία και χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε την αλλαγή μιας κατάστασης προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Είναι επόμενο, λοιπόν, στα οκτώ διηγήματα της συλλογής να κυριαρχούν τα περίεργα παιχνίδια της μοίρας, οι ξαφνικές μεταπτώσεις της τύχης, οι αντιθέσεις, ο εχθρός που γίνεται φίλος και η αλληλεγγύη που γεννιέται για να αντιπαλέψει το ευμετάβλητο της ζωής. Παράλληλα, η έννοια του καιρού προσδίδει ένα βάθος χρόνου στις ιστορίες της συλλογής, ενώ η διαχείριση των τριών βαθμίδων (παρόν, παρελθόν, μέλλον) από τους χαρακτήρες διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο. Ας εξετάσουμε, όμως, με τη σειρά έναν-έναν τους βασικούς άξονες της συλλογής.

Καταρχάς, τα διηγήματα εκτυλίσσονται στα πλαίσια του σύγχρονου ιστορικού γίγνεσθαι, το οποίο όμως φωτίζεται μέσα από προσωπικές ιστορίες και στιγμές. Το φόντο είναι η Ελλάδα και η Κύπρος του σήμερα, με τη βαθιά οικονομική κρίση, την ανεργία, τους πρόσφυγες και τα φαντάσματα του παρελθόντος να βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Μόνο το διήγημα Ο ένοικος κινείται με πολύ εύστοχο και ενδιαφέροντα τρόπο μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου, μεταξύ συνειδητού και υποσυνείδητου.

Οι χαρακτήρες ζουν στο παρόν τους, χωρίς όμως να έχει κοπεί εντελώς ο ομφάλιος λώρος που τους συνδέει με το παρελθόν. Το παρελθόν, συλλογικό ή προσωπικό, προβάλλεται μέσα από εύστοχες αναδρομές των πρωταγωνιστών και ανακαλείται μέσα από απλά καθημερινά αντικείμενα. Λίγο χώμα ή ένα σκουριασμένο πόμολο από το παλιό του σπίτι στα Κατεχόμενα είναι αρκετά για τον Μιχάλη, για να κρατήσει ζωντανές τις παιδικές του αναμνήσεις στο διήγημα Για μια χούφτα χώμα της πατρίδας. Σε άλλες ιστορίες το ρόλο του συνδετικού κρίκου με το παρελθόν κι αυτούς που έφυγαν αναλαμβάνουν ένα πακέτο χαρτομάντιλα, ένα φυλακτό, μια μαντίλα ή το μενού του χριστουγεννιάτικου ρεβεγιόν, ενώ στο διήγημα Της μάνας τα στερνά η Αντιγόνη κρατά από τη μητέρα της που πεθαίνει τις ενοχές και μια καθυστερημένη συγγνώμη.

Αυτοί, λοιπόν, οι χαρακτήρες, που ζουν συνάμα στο παρόν και στο παρελθόν, κινούνται και δρουν κυρίως μέσα στο γκρίζο αστικό τοπίο με την ανθρωπογεωγραφία της ελληνικής μεγαλούπολης. Σε ορισμένα μόνο διηγήματα η συγγραφέας δραπετεύει από την αστική καθημερινότητα και μας μεταφέρει με πολύ ζωντανές περιγραφές στα Κατεχόμενα της Κύπρου, στο απέραντο γαλάζιο των νησιών της άγονης γραμμής και στις γραφικές γωνιές του Ηρακλείου.

Οι χαρακτήρες των ιστοριών είναι απλοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας: άνεργοι, ζητιάνοι, πρόσφυγες, ένας γιατρός στην άγονη γραμμή, πετυχημένοι μεσήλικες, ηλικιωμένοι, μια καρκινοπαθής που πολεμά τον θάνατο, νέοι φορτωμένοι με όνειρα, παιδιά με αθώο βλέμμα. Αν και το μικρό μέγεθος δεν επιτρέπει τη βαθιά ψυχογράφησή τους, ωστόσο κινούνται άνετα και με ανεπιτήδευτο τρόπο ανάμεσα στο αντιθετικό δίπολο τραγικότητας και ελπίδας. Από τη μια οι μικρές και μεγάλες δοκιμασίες (αρρώστια, πόλεμος, προσφυγιά, ανεργία, φτώχια, θάνατος) κι από την άλλη οι χαρές της ζωής (οικογενειακές στιγμές, επιβίωση, επαγγελματικές επιτυχίες).

 

Τίνα Κουτσουμπού

Τίνα Κουτσουμπού

 

Σ’ αυτή λοιπόν τη συνεχή ταλάντωση μεταξύ χαράς και πόνου οι χαρακτήρες των οκτώ διηγημάτων στέκονται ως ήρωες, επιστρατεύοντας την ελπίδα, το όνειρο, το πείσμα για ζωή και πάνω απ’ όλα την αλληλεγγύη. Η συντροφικότητα και ο σημαντικός Άλλος είναι βασικά στοιχεία των ιστοριών. Ο άγνωστος γίνεται γνωστός, ο ζητιάνος που προσπερνούσαν αδιάφοροι μέχρι χθες αποκτά πρόσωπο κι ο ανώνυμος των δελτίων ειδήσεων γίνεται φίλος. Οι ήρωες των ιστοριών ζουν στο εμείς, μοιράζονται αγωνίες και βάσανα, καθώς όπως σημειώνει ο νέος φίλος του Μιχάλη, άστεγος κι εκείνος, στο πρώτο διήγημα: «Μια αλληλεγγύη μας σώζει φίλε, απλά μια αλληλεγγύη».

Η Τίνα Κουτσουμπού μας εισάγει στο σύμπαν των ηρώων της με μια ευαίσθητη, λυρική και ποιητική γραφή, η οποία κουβαλά την ευχάριστη πατίνα ενός διαχρονικού ρομαντισμού. «Θα γλιστρήσει μαζί της στα ατέρμονα σκοτάδια της λήθης», γράφει αναφερόμενη στον θάνατο. Αυτός ο λυρισμός δεν καταντά γλυκερός, κούφιος και κουραστικός συναισθηματισμός, καθώς εξισορροπείται από έναν μετρημένο ρεαλισμό, που θέλει να παρουσιάσει την πραγματικότητα, χωρίς να εκτραπεί σε υπερβολές εντυπωσιασμού. «Αποτσίγαρα, σακουλάκια, σχισμένα πακέτα, χαρτάκια αποδείξεων, ακαθαρσίες σκύλων», γράφει για τη διασταύρωση, όπου σύχναζε ο πρόσφυγας Χασάν πουλώντας χαρτομάντιλα.

Η χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης σε ορισμένα διηγήματα προσδίδει τη δύναμη της προσωπικής εξομολόγησης στις συγκεκριμένες ιστορίες. Επιπλέον, η ισορροπημένη και εύστοχη χρήση ποικίλων αφηγηματικών τρόπων (δυνατές αφηγήσεις, παραστατικές περιγραφές, σχόλια που φωτίζουν τους χαρακτήρες και τα βιώματά τους), η χρήση εικόνων που κινητοποιούν πολλές διαφορετικές αισθήσεις και η λιτότητα των εκφραστικών μέσων καταδεικνύουν τη συγγραφική επιδεξιότητα της Τίνας Κουτσουμπού. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι λείπουν οι ανατροπές. Ωστόσο, νομίζω ότι αυτός δεν είναι ο στόχος των ιστοριών της, να εντυπωσιάσει δηλαδή μπερδεύοντας τον αναγνώστη.

Όπως αναφέρει και στο οπισθόφυλλο, τα διηγήματά της μιλούν για τις «αδιαπραγμάτευτες ανθρώπινες αξίες όπως η φιλία, η αλληλεγγύη, η ανθρωπιά αλλά και η αγάπη για τη μάνα και τη γενέθλια γη, σταλάζοντας μες στην ψυχή μας άφθονες σταγόνες αισιοδοξίας για το μέλλον». Τελειώνοντας το βιβλίο, τα οκτώ διηγήματα από τη συλλογή Του καιρού γυρίσματα αφήνουν στον αναγνώστη μια αίσθηση ανάτασης, λες κι αγγίζει την ελπίδα.

 

 

* Ο Γιώργος Δελιόπουλος είναι ποιητής – Δρ. Φιλόλογος

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top