Η ελαφρότητα της συμπύκνωσης

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης // *

Κριτικό σχόλιο για την ποιητική συλλογή «Τοπία Καθέτως» του Σωτήρη Γεραλή, εκδ. Γαβριηλίδης

«…Ξεχερσώνει κήπους / Για τον άγριο τόπο της.»

Αναρριχώμαι  σε «Τοπία Καθέτως»  του  Σωτήρη Γεραλή, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα, Απρίλιος 2017. Μονάχα Απρίλιο αρμόζει να βγει στο φως μια  εξαιρετική ποιητική συλλογή. Γραφή σαν συσπειρωμένο ελατήριο. Ό, τι επιβιώνει μετά την μεγάλη έκρηξη.  Κι ύστερα ο καλός αλιεύς, κατά τις Γραφές,  συγκεντρώνει τα πολύτιμα θραύσματα . Ποίηση από αιθέρια έλαια. Ουσία καθήκοντος και άρωμα παλαιών ελπίδων όπου η Αφαίρεση,  η Ελλειπτικότητα, ο Συμβολισμός και η Μεταφορά στηρίζουν το κατανοητό. Δυναμική παρέα. Θαυμάσια συνταγή. Ευφυές παιχνίδι  ελληνικής γλώσσας.  Με σεβασμό κι έρωτα. Μ’  αγάπη και λογισμό. Με πολιτική και κοινωνική ευαισθησία που σέβεται το αναπόφευκτα διαφορετικό. Με  διαλεκτική συνέπεια εντέλει.

ΠΑΙΓΝΙΟΝ, σελίς 63. «Σώμα· / Στη μέση καρδιά. / Παιχνίδι του θεού / Σε ρίζα βραχίονα. / Ύψιστε / Έγινα πέτρα, για να σε κτίσω.»

Συχνά νομίζεις πως κάποιος μιλάει μ΄  εξισώσεις. Και μήπως τα μαθηματικά δεν είναι κάτι σπουδαίο στην ποίηση της Δημιουργίας;

ΚΥΚΛΟΙ, σελίς 38. «Η γνώση δεν είναι η πέτρα. / Είναι οι κύκλοι στο νερό. / Φτάνουν στην επικράτεια άλλων / Από διαφορετικές.»

Κm, σελίς 41. «Άναβε τη μηχανή των ημερών /Ένα ρολόι κι ένα κάτοπτρο. / Τις αποστάσεις διέτρεξε η νύχτα του.»

Οι απλές κι  εύκολες λέξεις αποδεικνύονται  ορυκτά  αβύσσου καθώς πλάθονται  σώμα με οικονομία και σύνεση. Αποδοχή, οδύνη και ιερότητα της απώλειας. Αλλά με ψίθυρο.  Διακριτικά. Εν σιωπή σχεδόν. Να μην επιβαρύνει ο ποιητής. Όταν η έπαρση  μειώνει το κύρος ακόμη και των châteaux fort του λογοτεχνικού γίγνεσθαι.  Είμαι βέβαιος ότι ο Σωτήρης Γεραλής παλεύει την αλαζονεία του δημιουργού κυρίως με τη γνώση. Γι  αυτό διαθέτει ύφος  με ήθος. Ήθος και στην ποίηση και στην καλημέρα του.

Παρατηρεί σπαράγματα  καθώς  τα επεξεργάζεται αδιάκοπα η κίνηση. Ό, τι καταλήγει βότσαλο από την ακτή της αβύσσου στο λευκό χαρτί. Ακόμη και ο θάνατος εδώ στρογγυλεμένος πλησιάζεται, όπως απαιτεί το θαύμα της ζωής. Όλα φέρουν την προσωπική σφραγίδα ενός Ευγενή απ΄ το μέλλον.  Δεν απαντά με πρόκληση. Δεν έχει ανάγκη την υπερβολή για να ορίσει την ουσία του δράματος. Η ισχύς εδώ χαρακτηρίζεται από αιδημοσύνη.  Ο άνθρωπος, ο πολίτης, ο ποιητής Σωτήρης Γεραλής, δεν καμαρώνει για την  ικανότητα καθώς ορίζει τη δύναμη του θνητού επί  του θανάτου, την έννοια της συνέχειας δηλαδή.  Αντίθετα λυγίζει απ΄ το βάρος  λέξη προς λέξη, έννοια προς έννοια, όταν μεταγράφει συμπυκνώνοντας το αυτοκαταστροφικό, το απάνθρωπο, την συνεχή αμέλεια , με ουμανιστική ενάργεια.

ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΠΟΣ, σελίς 70. «Τέλος κακό, όλα καλά· / Πείθει το σενάριο. / Ξεχερσώνει κήπους / Για τον άγριο τόπο της.»   

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, σελίς 17. «Κοιτάζω αχόρταγα ανθρώπους. / Τρώνε, ήσυχοι σχετικά. / Πολιτισμένοι  θα ΄λεγες. / Σχεδόν πιστευτό· το φίδι.»

ΤΡΑΜ, σελίς 56. «…Τι ανθοδέσμες σε πέδιλα χρυσόχαρτα / Με αρραβωνιασμένα δάκτυλα / Και στήμονες καλωδιωμένους / Σε ύπερους χρήστες και παρόχους./Τι κόσμος! Τι αμίλητο νερό!»

Η γραφή του Γεραλή με την οικονομία, τη διακριτικότητα, την ακρίβεια,   και την ευγένεια που συχνά υποκρύπτει ειρωνική ματιά, κερδίζει οξυγόνο για να κατέβει βαθύτερα, όλο βαθύτερα.

Η ΠΑΤΡΙΔΑ, σελίς 48. «Μες το   σύμπαν / Υπάρχει Πατρίδα. Κάτω εκεί,/ Στα πεύκα της, αρχή. / Σε κυπαρίσσι βέλος. / Κυπαρισσόμηλα πέφτουν· / Αργά, χωρίς ήχο.»

ΧΑΡΤΑΕΤΟΙ, σελίς 49. «Σκοτάδι. / Ουρές με χάρτινα φαναράκια. /Ψηλότερα, αστέρια./ Δεν έχει φεγγάρι. / Η Δευτέρα που ΄ρχεται / Θα ΄ναι, λέει Καθαρή. / Ξυράφια δε βάλαμε απόψε. / Και φυσάει· όσο πρέπει.»

Τελικά απαγγέλλοντας  ή διαβάζοντας με τα μάτια, νοιώθεις πως τρέχεις ασταμάτητα. Ούτε ανάσα. Θα πρέπει να κάνεις διάλειμμα. Να χωνέψεις ρυθμό κι έννοιες. Το πολύτιμο έχει βάρος και πρέπει να ξαποστάσει ο καλός αναγνώστης.

Ο άπειρος αναγνώστης έχει την ευκαιρία του να κουραστεί επιτέλους. Να φτάσει κάπου, καταρχήν, από «διαφορετικές»· όπως θα έλεγε και ο ίδιος ο ποιητής με κείνη την λοξή μαθηματική έκρηξη του λόγου του.

Σωτήρης Γεραλής

Να μια κατάσταση στάσης-ανάπαυσης.  Μπροστά  σου  ο ουρανός, η θάλασσα κι  ένας βράχος. Σχεδόν κατακόρυφος γκρεμός με κυπαρίσσια, κυπαρισσόκεδρα  και λιόδεντρα να κατηφορίζουν. Οι αποστάσεις ελάχιστες κι ο ορίζοντας μια νομοτέλεια κάπου πίσω από εμπόδια ορατά και αόρατα. Ναι, αυτό είναι, σκέπτεσαι επηρεασμένος απ΄   τα «Τοπία Καθέτως», και αρχίζεις να κρίνεις διαφορετικά τις ταπεινές φόρμες του τοπίου. Η εικόνα γίνεται πότε ενιαίο μετάξι να ρυτιδώνει στην αύρα, πότε κουκούλια πολύτιμα σε αρμαθιές ζωής, πότε γροθιές εννοιών με φτερά.

Κίνηση και στάση. Τάξη κινηματογραφική. Αποτύπωμα χρόνου. Τοπίο σε σύνθεση, όσο και να το αναλύεις, όσο και να το κομματιάζεις. Ξαφνικά μια σταγόνα πέφτει στο χέρι σου. Τα χάνεις. Δεν υπήρχε τέτοια πιθανότητα εκτός, εκτός ίσως απ΄ το θαλασσοπούλι που πέταξε αγγίζοντας λες τα βλέφαρα. Λίγο ήθελε η άκρη του φτερού να σχίσει το μάτι σαν ξυράφι. Σχεδόν σουρεαλιστικό σενάριο. Κατανοείς πλέον πως εδώ ξεπετάγονται  ποιήματα σκόπελοι  κριτικής σε ωκεανό απώλειας.  Και τα σημεία στίξης, ικανός συνεργάτης του λόγου, με μια αρχαιοελληνική οικονομία. Τρίγλυφα, μετώπες, κανόνες, γείσα και σταγόνες, κομματιάζουν τον Θριγκό. Κι όμως οι αυτόνομες λεπτομέρειες του ρυθμού τιθασεύονται και καταλήγουν σε ενιαίο σώμα.

Ο ΜΑΝΩΛΗΣ, σελίς 66. «Έρχονται ξαφνικά στη μνήμη εικόνες πεθαμένων / – Ο Μανόλης αίφνης, που έχτισε το πατρικό / Μ΄ έναν τενεκέ στον ώμο, ανεβαίνοντας ένα μαδέρι. / Έτσι τον θυμάμαι, σαν άγαλμα με παντελόνι· γυάλιζε. / Πέθανε νωρίς· όπως τ΄ αγάλματα, έζησε.», σελίδα 66.

Αποτυπώνονται, καρέ καρέ, στίχο τον στίχο, οι αλληλουχίες. Η κίνηση αεικίνητο. Από στάση σε στάση. Αλλεπάλληλες και επάλληλες φωτογραφίσεις. Τεχνική, μάτι, φωνή, χάδι, συναίσθημα.  Το συνεχές. Μονάδες διαφορετικών ουσιών σε μια ταξιαρχία. Συναφείς οντότητες οι  λέξεις συνδεδεμένες με ισχυρό δίκαιο και πειθαρχία. Ο Γεραλής είναι γητευτής των απλών, καθημερινών λέξεων.  Τεθλασμένη κίνηση Ίριδος. Αστραπιαίο γαλάζιο. Το αόρατο πλήρες  κατορθώνεται σώμα όπως οι σταγόνες  συνθέτουν  ποτάμι. Το ποίημα δεν είναι παρά  ο θόρυβος των λέξεων. Όπως τα δισύλλαβα υποκοριστικά υπέροχων κοριτσιών. Όπως οι τεμνόμενες  καλημέρες στα πλατύσκαλα των κλιμακοστασίων πλάι στα ασανσέρ. Στα κάθετα στοιχεία κυκλοφορίας των πόλεων ή σε κάθε είδους «Τοπία Καθέτως» ακούγονται καλημέρες. Η ωριμότητα του κόσμου φαίνεται στην κατίσχυση της βαρύτητας. Επιβεβαιώνεται στις ευχές που ακολουθούν τον φόβο και τον αντιπαλεύουν.

ΣΤΟΧΟΣ, σελίς 15. «Δεν μας πειράζει / Που έχουν όλα ειπωθεί. / Εμείς θα επιμείνουμε. /

Για δικούς μας λόγους.»

ΑΙΩΝΕΣ, σελίς 14. «Χώνεψες τον εικοστό /Μασώντας τώρα τον επόμενο / Με ίνες σκληρές. / Μεσ΄ απ΄ το λύχνο μιας οθόνης / Που καίγεται πια, ακαταπαύστως.»     

Και διάλογος ή μήπως μονόλογος ήθους να κρατάει το πένθος ζεστό  και την ανάγκη του Άλλου κατανοητή. Το Άλλο που προσπαθεί να μας το κρύψει άλλοτε το πλήθος, άλλοτε η μοναξιά, ή και τα δυο μαζί.

ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ, σελίς 81.  «- Ακούγεται κάτι· σαν ‘’τρίξιμο πόρτας’’· ακούς; / – Είναι τα δέντρα που ‘’αγγίζονται’’ /  Τι εννοείς; / Μη βάλεις λάδι στις πόρτες·  που ήθελες.»

Είναι θλιμμένη η ποίηση του Σωτήρη Γεραλή. Μα δεν πρόκειται για θρήνο αλλά για τραγούδι κατανόησης και αποδοχής. Ένας εξάψαλμος για  την απώλεια και τη δόξα του αναπόφευκτου. Ζωή είναι το καθημερινό. Η απόσταξη του  καθημερινού είναι το ποίημα. Τελικά τα «Τοπία Καθέτως»  συνεπικουρούν αποφασιστικά την επιβίωση ανάμεσα στα εγκλήματα  που την πολιορκούν.

Έτσι μάλιστα. Τώρα μπορώ να κατανοήσω τι εξυπηρετεί το στέκι «Ποιήματα κι εγκλήματα» της οδού Αγίας Ειρήνης 17 των Αθηνών. Πρόκειται για τόπο ευγενών πνευμάτων και οινοπνευμάτων, καθώς γύρω-γύρω η σημαδεμένη Πόλη απ΄ την αμέλεια, την αδιαφορία, την ψυχρότητα, τον εγωισμό και τους εκβιασμούς, συνθλίβει τον χρόνο μας ταΐζοντας κάποια εξέλιξη γριφώδη των συρράξεων. Όμως πλήγμα προς πλήγμα σφίγγουμε την γενναιότητα της πράξης και φεύγουμε πέρα τραγουδάει ο Σωτήρης Γεραλής.  Έτσι, κλείνω με το «ακροτελεύτιο» ποίημα της συλλογής. Μια γραφή, που στάζει γνώση και κουράγιο, σαν έμπειρος ουραγός μιας συντεταγμένης οπισθοχώρησης ή σαν  το μέλλον που βυθίζεται στην αιωνιότητα.

ΛΟΓΙΑ, σελίς 93. «Λόγια – λόγια. / Δεν θα πω χώμα. / Παλιώνει γρήγορα / Στο πράσινο».

Με την αιωνιότητα, «ακαταπαύστως…», συνομιλεί ο ποιητής.

Σταύρος Σ. Σταμπόγλης

Αντίκυρα Αύγουστος 2017

* Ο Σταύρος Σταμπόγλης είναι Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946  στην Αθήνα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά  το 2007. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές και δυο συλλογές διηγημάτων. Τελευταία ποιητική συλλογή «Διηγήσεις πόλεων» Κέδρος 2016. Είναι μέλος του «Κύκλου Ποιητών».