Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Από την αυτοκρατορία στο χάος
01/02/2017, 12:36 μμ

Από την αυτοκρατορία στο χάος

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

totelos«Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου» της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, μτφ: Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου, σελ. 682, Εκδ. Πατάκη

 

Ο άνθρωπος με το περίεργο σημάδι στο κεφάλι (διαβολικό σύμβολο για πολλούς) που το 1985 πήρε στα χέρια του τα ηνία του ΚΚΣΕ από τον αποθανόντα Τσερνιένκο, ο Σεργκέι Γκορμπατσόφ, έμελλε να είναι ο άνθρωπος που άλλαξε τις παγκόσμιες σταθερές με την κατάργηση της Σοβιετικής Ένωσης. Έκτοτε, τίποτα δεν θα ήταν (και δεν ήταν) το ίδιο. Η μακρά περίοδος του Ψυχρού Πολέμου έλαβε τέλος, το Σιδηρούν Παραπέτασμα κατέπεσε σαν χάρτινος πύργος, αίφνης επιβλήθηκε η μονοκρατορία των ΗΠΑ στην παγκόσμια κονίστρα, ενώ στα ενδότερα της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ οι αναταράξεις απέκτησαν τη δύναμη και την ισχύ μιας κολοσσιαίας σεισμικής δόνησης. Το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν πλέον δεδομένο. Κι όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, ο γίγαντας ψυχορράγησε επώδυνα και με αργό τρόπο. Ακολούθησε το πραξικόπημα του 1991 υπό τον αντιπολιτευόμενο Γιανάγιεφ, η κατάπνιξή του από την αντίδραση των δημοκρατικών πολιτών που ζητούσαν επιμόνως την Περεστρόικα και ακολούθως την έλευση του Γιέλτσιν στα πράγματα. Τυπικά, η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε με την αποχώρηση της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας και την ίδρυση από αυτές της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών. Αυτά μαρτυρεί η επίσημη Ιστορία, όμως, κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων κείται η μεγάλη μάζα των πολιτών που από τη μια στιγμή στην άλλη έπαψαν να είναι Σοβιετικοί και άρχισαν να αναζητούν την ταυτότητά τους. Μόνο; Όχι, διότι οι υποθήκες που ενέγραψε ο Γκορμπατσόφ αποδείχθηκαν κενές περιεχομένου. Για έναν λαό που είχε μάθει να ζει κάτω από τη δυναστευτική εξουσία του κόμματος, που είχε βιώσει το φόβο, τις εκτοπίσεις, τα Γκουλάγκ, τις εκκαθαρίσεις (άρα και το θάνατο) και φυσικά τη δικτατορία του Στάλιν, η μετάβαση σε μια μορφή δημοκρατίας δεν θα μπορούσε να είναι ομαλή. Διόλου παράδοξο ότι αυτή η αλλαγή ήταν ολότελα ασύμβατη με τα όνειρα των απλών πολιτών. Η έλλειψη αγαθών και η πλήρης αποτυχία του Γκορμπατσόφ στο οικονομικό πεδίο, διέλυσαν όλες τις ψευδαισθήσεις. Από την άλλη, προφανώς, και οι πρώην Σοβιετικοί δεν ήταν έτοιμοι να δεχθούν αυτή τη νέα συνθήκη. Το φάσμα της ελευθερίας ευτελίστησε σχεδόν αμέσως. Η Περεστρόικα έγινε συνώνυμη με το… σαλάμι και τα τζιν που έλειπαν από τα ράφια των καταστημάτων. Το αίτημα για πολιτική και κοινωνική αυταξία μετατράπηκε σε ένα ευτελές κυνήγι για κατανάλωση, κέρδος με κάθε τρόπο, άλογη βία και συγκρούσεις εντός του ρωσικού εδάφους. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις δεν περιορίστηκαν στη μεγάλη εικόνα, αλλά είχαν αντανάκλαση και στη ψυχοσύνθεση των ανθρώπων. Από τη μια στιγμή στην άλλη, ο μετεωρισμός ενός εκάστου ήταν αποτέλεσμα αυτής της ανώμαλης μετάβασης από τον πατερούλη Στάλιν σε μια καπιταλιστική κοινωνία… ρωσικού ρυθμού. Αυτούς τους κραδασμούς κατέγραψε η νομπελίστρια Σβετλάνα Αλεξίεβιτς με τον απαράμιλλο τρόπο που κάνει σε όλα τα βιβλία της. Με τη βοήθεια ενός μαγνητοφώνου, με την ψυχραιμία ενός ρέκτη-παρατηρητή και με την εμβρίθεια που της προσφέρει η συγγραφική σκευή της, κατέγραψε πάμπολλες ιστορίες ανθρώπων. Μέσα από αυτές τις σπαραχτικές διηγήσεις καταγράφεται η… άλλη ιστορία της πρώην ΕΣΣΔ. Ανεξάρτητα από τι κατέγραψε η επίσημη Ιστορία, η ατομική συνθήκη ήταν αυτή που κινητοποίησε τις καταστάσεις. Γενικότερα: όσο και αν το άτομο εμφανίζεται ως μια κουκκίδα στη μεγάλη πορεία της ανθρώπινης περιπέτειας, στην ουσία είναι αυτό που δρα και υφίσταται τις μεγάλες αλλαγές. Από το βιβλίο «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου» περνούν όλες οι κατηγορίες και οι υποκατηγορίες των ανθρώπων που έζησαν και συνεχίζουν να ζουν στη Ρωσία του Πούτιν.

 

Svetlana Alexievich

Svetlana Alexievich

 

Αμετανόητοι σταλινικοί, πρώην στελέχη του ΚΚΣΕ που είχαν λόγο στις εκκαθαρίσεις ή ανήκαν στην κομματική νομενκλατούρα, απλοί άνθρωποι που η ζωή τους στην ουσία δεν άλλαξε καθόλου, καθώς φτωχοί ήταν και φτωχοί έμειναν, τυχοκυνηγοί που βρήκαν την ευκαιρία να πλουτίσουν πατώντας επί πτωμάτων, άνθρωποι που πνίγηκαν από τις ενοχές τους, που τρόμαξαν με τα αντίποινα που έρχονταν ή άλλοι που δεν άντεξαν τις νέες συνθήκες και αυτοκτόνησαν. Η αυτοχειρία, άλλωστε, αποτέλεσε για πολύ κόσμο μια ύστατη λύση για να διαφύγουν από το αδιέξοδο. Υπήρξαν άλλοι που αναγκάστηκαν να φύγουν από τη Ρωσία και να αναζητήσουν τη τύχη τους σε άλλες χώρες και κάποιοι που αναγκάστηκαν να γίνουν μετανάστες. Η βία, η παρανομία, τα γκέτο και οι συμμορίες που προέκυψαν στη χώρα είναι γνωστά φαινόμενα, ενώ ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να λειτουργούν ως παράλληλη κρατική υπόσταση. Από τις διηγήσεις αναδύεται η περιβόητη ρωσική ψυχή που αναζητεί πάντα ένα μεγάλο ιδανικό, που θέλει να υποτάσσεται σε μια ιδέα και σε έναν Τσάρο, που δεν μπορεί να ζει για τα τρέχοντα, αλλά πιστεύει ακράδαντα ότι ανήκει στη σφαίρα κάποιου υψηλού ιδεώδους. Από την άλλη, η νέα γενιά απαλλαγμένη από τα βάρη του παρελθόντος είτε είδε τον Λένιν και τον Στάλιν με μια φολκλορική διάσταση (ακόμη και ως pop εκδοχή τυπωμένη σε μπλουζάκια), είτε δεν ενδιαφέρθηκε καν να μάθει ποιοι ήταν και τι ακριβώς έκαναν στη χώρα. Δεν υπάρχει μια ιστορία, αλλά πολλές. Δεν υπάρχει μια ζωή, αλλά χιλιάδες. Η Αλεξίεβιτς καταγράφει, υποσημειώνει και μεταφέρει αυτές τις ιστορίες, πολλές από τις οποίες, επειδή ακριβώς έχουν έντονη δραματική χροιά, θα μπορούσαν από μόνες τους να αποτελέσουν το πρόπλασμα για αυτόνομα μυθιστορήματα. Η Αλεξίεβιτς δεν κάνει μυθοπλασία, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με έναν επινοητικό συγγραφέα που μιλάει εξ ονόματος κάποιου ήρωα. Τα βιβλία της επέχουν τη θέση ντοκουμέντου, δημοσιογραφικής καταγραφής, ανοιχτού βιβλίου ιστορίας, χρονικού που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η δική της παρέμβαση έγκειται στο πώς μεταφέρονται όλα αυτά στο χαρτί, αλλά όχι τι μεταφέρεται. Η λογοκρισία δεν υφίσταται στα βιβλία της, ειδικά σε αυτό, καθώς εκτίθενται όλες οι απόψεις. Εκείνων που κάνουν λόγο για σοσιαλιστικό παράδεισο και των άλλων που αναφέρονται σε κόλαση. Η ωμότητα και η σκληρή βία δεν λείπουν. Όπως επίσης το κύμα μετανάστευσης που ενέσκηψε στη Μόσχα από τα όμορα κράτη. Δεν λείπει η τρομοκρατία, ο ρατσισμός, τα τυφλά πάθη ένθεν κακείθεν, οι εξανδραποδισμοί των Ρώσων, του Ουκρανών, των Τσετσένων και των Λευκορώσων. Τίποτα δεν αποσιωπάται και όλα βγαίνουν στο φως. Η πρώην ΕΣΣΔ μετατράπηκε σε ηφαίστειο και η λάβα κατέκαψε πολλές σάρκες. Η περιβόητη αλλαγή που περίμεναν οι απλοί άνθρωποι, ειδικά εκείνοι που βρίσκονταν μακριά από τα μοσχοβίτικα τείχη, ήταν μια ακόμη δυναστευτική συνθήκη. Μπορεί πλέον να μην υπήρχε από πάνω τους η ατσάλινη θωριά του Στάλιν, μπορεί να μην χρειαζόταν  να συνομιλούν συνωμοτικά στις κουζίνες τους, υπό το φόβο του καταδότη, εντούτοις ο επιθετικός καπιταλισμός που τους επιβλήθηκε τούς μετέτρεψε σε αθύρματα και σκουριασμένα γρανάζια ενός μηχανισμού που υπάρχει για να αλέθει τις ανθρώπινες ζωές. Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στην Αλεξάνδρα Ιωαννίδου.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top