Δοκίμιο: “Το σπίτι της σκιάς…”

Γράφει η Ευαγγελία Τυμπλαλέξη // *

Να περπατάς μεσάνυχτα στα καλντερίμια της παλιάς πόλης στην Ξάνθη, είναι το λιγότερο ευλογία. Οι ελευθερίες που κερδίζεις είναι ικανές να σε ακυρώσουν, όχι σαν παράγωγο των ιδεών σου αλλά σαν ενοποιητική θεώρησή του. Όλες οι μορφές τυραννίας θρυμματίζονται σε δεκάδες εκφάνσεις υπό το σκοτάδι απονέμοντας την ύστατη συμβολή των κεκτημένων καταστάσεων στο φως.

Στον βραδινό μου περίπατο λοιπόν, κι ενώ περνούσα με απαράβλητη συνέπεια απ’ το εν λόγω στενό, Ορφέως 33, ξαφνικά σηκώνοντας το βλέμμα δίπλα σ’ ένα μικρό μπαλκονάκι είδα δύο ανδρικές σιλουέτες, πάνινες τεράστιες κούκλες, να κάθονται αμέριμνες παρατηρώντας με υπέρκοσμο ύφος  το μοναχικό πλήθος που περιδιάβαινε τη συνάφειά του.

«-Θα παραγγείλω πίτσα. Είναι κάτι που δεν τρως;  -Το  κουτί!»

Η στιχομυθία κρεμασμένη σε χάρτινες ταμπελίτσες πάνω απ’ την κάθε ηρωοποιημένη φιγούρα. Και τα λόγια τους μου θύμισαν το συνωμοτικό του Ρίτσου «Αυτά τα λόγια μην τα πεις στους άλλους…» απ’ το ποίημα «Διάδρομος και Σκάλα». Η επιγραφή στην είσοδο «The house of shadow». Η πολυδιάστατη κατανόηση των σκιών στο πλαίσιο της αποκατάστασης των αισθητών δημιουργεί ενίοτε γενικότερα εσφαλμένες αντιπαραθέσεις, και ειδικότερα όσον με αφορά εξεζητημένη γοητεία απ΄ το ακτινοβόλο τους πρόσωπο.

Όλα στον Ήλιο, εκτός απ’ τη σκιά μου…

Αν ο όρος «ισορροπία της ισχύος» χρησιμοποιείται στη σκηνή των Διεθνών Σχέσεων για να προσδέσει την εξάρτηση των αδύναμων στο άρμα της υποκριτικής ασάφειας των ισχυρών Δυνάμεων, ο Edmond Rostand, Γάλλος θεατρικός συγγραφέας, με την ως άνω ρήση του αρνείται την αρετή και τις καλές προθέσεις των προστατίδων.

Στην είσοδο ένα παλιό ραδιόφωνο, πάνω στο οποίο υπήρχε αναρτημένο το αντίτιμο της επισκέψεως. Δύο ευρώ αλλά κατά την έξοδο, αν κι εφόσον ο επισκέπτης «ευφράνθηκε» απ’ το θέαμα, κατά την παραίνεση του ιδιοκτήτη. Ένας οιονεί λόγος να επιβάλλει την απαισιοδοξία ή την αισιοδοξία, και να εξακοντίζει στην γνωστή τοις πάσι περιέργειά μου βέλη κρουστικά!

Στην υποδοχή ο κύριος Τριαντάφυλλος Βαΐτσης, ένας ωραίος τύπος της μέσης ηλικίας με αμφίεση αθλητική κι ένα περίεργο μουσάκι να απελευθερώνει παλιούς μύθους της δικής του σκιάς κάθε που κινούταν. Με τρόπο άκρως ευγενικό μου εξήγησε πως σπούδασε στην Πολυτεχνική Σχολή  στην πόλη της Ξάνθης στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος, αλλά η διακαή του επιθυμία ήταν να εξελίξει το αντικείμενό του περιπλέκοντάς το με την Τέχνη. Συνακόλουθα ρίχνεται σε αναζήτηση διαφόρων υλικών, τα οποία ανιχνεύει σε κάδους σκουπιδιών ή στη φύση, ώστε να τα «ανακυκλώσει» τίνι τρόπω και να μετουσιώσει την ενικότητα-ιδιαιτερότητά τους.

«Είστε έτοιμη για την ξενάγηση;»

Τα φώτα έσβησαν και ο εκφραστικός σχετισμός ανάμεσα στην οντότητα και τα ομοιώματά της άρχισε να ξεδιπλώνεται πέρα από χάραξη ορίων ή γκρίζας μονοτονίας των καθολικών προτύπων…

Η Αρχή του τέλους και το Τέλος της αρχής…

«Ό, τι ξεκινάει έχει και τέλος. Ή μήπως όχι; Μήπως θα πρέπει να σκεφτούμε πως κάθε τέλος μπορεί να είναι μια νέα αρχή; Στο έργο η εικόνα του τέλους εμφανίζεται αριστερά ενώ της αρχής δεξιά (αντίστροφα δηλαδή από την ορισμένη ως συνήθη φορά των πραγμάτων…).», εξηγεί ο ίδιος ο Δημιουργός με αταραξία.

Στην κρατούσα θεμελίωση του ιουδαίο-χριστιανισμού, ο βίος συνιστά μία επίγεια δοκιμασία για την μετά θάνατον κρίση. Ο Βουδισμός τον προσδιορίζει σαν ένα εμπόδιο, το οποίο οφείλουμε να υπερφαλαγγίσουμε. Ποιο το Τέλος μας και ποια η Αρχή μας, αδυνατούμε να αποφανθούμε. Ο θάνατος πάντα ρίχνει τη σκιά του στην προσπάθεια να διαχειριστούμε τη θνητή ζωή μας. Όσο κι αν επαίρεται το ανθρώπινο ον πως δεν ενσωματώνει τη θνητότητα στην καθημερινότητα, αφού έχει ξεφύγει απ’ την εμμεσότητα επί της οποίας δεν θα υπερτερήσει ποτέ και παραδίδεται στο carpe  diem, η επίγνωση του περατού υφέρπει στην κάθε άμεση απειλή. Η Μεταφυσική έρχεται να απαλύνει τον πόνο διανοίγοντας νέους ορίζοντες δια μέσω της θεωρίας περί μη εξαφάνισης της ενέργειας. Το σώμα μας θα αποσυντεθεί αλλά το άπεφθον της ουσίας μας θα συνεχίσει να ταξιδεύει, μία παρηγοριά, η οποία αμβλύνει τους πανικούς μας. Κι εδώ ας θυμηθούμε τη ρήση του Albert Camus «ο άνθρωπος οφείλει να έχει έναν μεγάλο έρωτα, για να έχει άλλοθι όταν τον πιάνουν οι μεγάλες απελπισίες του». Η μεγαλύτερη λοιπόν απελπισία είναι το ερωτηματικό που μας ταλανίζει: ποια η Αρχή και ποιο το Τέλος…

Πρώιμος κύκλος…

«Μεγάλη η χαρά του ανθρώπου / που κάνει κούνια / σε δυο χοντρά σκοινιά /που κρέμονται απ’ το κλαρί ενός δέντρου. / Μεγάλη η δυστυχία του ανθρώπου / που κάνει κούνια / σε ένα χοντρό σκοινί / που κρέμεται απ’ το κλαρί ενός δέντρου», στίχοι του κυρίου Βαΐτση, οι οποίοι συνοδεύουν το έργο αυτό.

Και βέλτιστη διατύπωση είναι του κυρίου Στάμου στο έργο του «Λόγος ανθηρός Χειρο-νομηθείς», όταν προβάλλει τον ισχυρισμό: «…ο Πλάτων και ο Marx, διεκδίκησαν για τον εαυτό τους την αλήθεια και μάλιστα  απολύτως  και προσωποπαγώς, είναι περισσότερο κατακριτέοι, γιατί και οι δύο ήξεραν, σαν άριστοι γνώστες της φιλοσοφίας του Δημόκριτου, ότι στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε τίποτα, στο  βυθό βρίσκεται η αλήθεια…».

Η «κρεμάλα» ομοιάζει με ύστερο-νεωτερική εκδοχή της «κούνιας». Στην δεύτερη λικνίζεται η ανεμελιά, στην πρώτη μας ωθεί η κοινωνική ακηδία. Οι προϋποθέσεις του κάθε εμβρύου για να ικανοποιήσει την αρχή της ισότητας, δεν εμφανίζονται ισότιμες. Άνθρακας ο θησαυρός περί «ελεύθερης βούλησης κι επιλογών», θεωρία της Επιστήμης της Ψυχολογίας ανυπόστατη και κατ’ ουσίαν αστήριχτη.

Ποιος ο προορισμός του κάθε εμβρύου;

Οι μεταβολές αιωρούνται μεταξύ της ύψωσης της υπάρξεως και της συντριβής της, σαν κυκλικοί σταθμοί συντήρησης εργοστασιακών μονάδων. Η περιττή προσωποποίηση της ενοχής αποσοβεί τα ενδεχόμενα επίλυσης των προβλημάτων. Ο μεγιστάνας παρουσιάζεται το ίδιο ενδοστρεφής και δύσθυμος με τον εξαθλιωμένο άστεγο, σύμφωνα με τον Κοινωνιολόγο Ντέηβιντ Ρήσμαν. Ποτέ ωστόσο δεν θα επιτευχθεί η σύγκλιση απόψεων, κατ’ εφαπτομένη η επικοινωνία τους, διότι η μεταβολή αφορμάται από διαφορετική ιδιοσυγκρασιακή μελαγχολία.

Η αβάσταχτη αγριότητα του όντος…

«Τι είναι πιο άγριο; Ο άνθρωπος ή η άγρια φύση; Πόσο φταίει που η Φύση τον έχει πλάσει τόσο διεκδικητικό ή του έχει αφήσει τα περιθώρια να εξελιχθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο;», αναρωτιέται ο ίδιος ο καλλιτέχνης.

Εν πρώτοις κι ακροθιγούς ενδεχομένως προσεγγίσεως, θα βιαζόμασταν να υποστηρίξουμε, όπως το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων, πως η ρήση διολισθαίνει στο μέγα στοχαστικό σφάλμα της παραγνώρισης ή της υποβάθμισης της δύναμης του ανθρώπου. Με περαιτέρω εμβάθυνση μπορούμε να αντιληφθούμε πως το «έλλογον», το οποίο κληροδοτείται στον άνθρωπο χωρίς αυτός να ερωτηθεί, του προσδίδει με τρόπο ασυνείδητο-υποσυνείδητο-ενσυνείδητο παραδοχές εκπλήρωσής του, έστω και δια μέσω της επικυριαρχίας του. Η συμπεριφορά είναι άτακτη και συνήθως δεν ξεκαθαρίζει ποτέ το χαρακτήρα της σύγκρουσης, η οποία μαίνεται εντός του.

Άνθρακας κι ο θησαυρός περί αθωότητας των ζώων, ισχυρισμοί, οι οποίοι τα αποκαθαίρουν ένεκα του «άλογου». Δόκιμο σ’ αυτό το σημείο να θυμηθούμε την ευφυέστατη προσωδία στο ποίημα «Τα σκατά» του Antoine Marie Joseph Paul Artaud απ’ το έργο «Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του Θεού»: «Όταν ο Άνθρωπος προσεφέρθη μόνος του στα θηρία, σαν θηριώδες γεύμα, έμαθε κι αυτός να παριστάνει το θηρίο και να τρώει το ποντίκι με λεπτότητα…», την οποία ο δημιουργός εξαίρει με την κατασκευή του. Και δεν θα ήθελα να μην αναφερθώ στην ανυπέρβλητη οξύνοια του Michel Paul Foucault καθώς διερωτάται «…πως και ένα έργο σαν κι αυτό, το οποίο προέρχεται από ένα άτομο που η κοινωνία το έχει αποβάλει απ’ τις τάξεις της -και συνεπώς αποκλείσει- ως άρρωστο, μπορεί να λειτουργεί και λειτουργεί κατά τρόπο απόλυτα θετικό στο εσωτερικό μιας κουλτούρας;», αναφερόμενος στο εν λόγω έργο του Artaud, ο οποίος χαρακτηρίσθηκε ως σχιζοφρενής και ταλαιπωρήθηκε για πάρα πολλά χρόνια της ζωής του με τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρεία.

Ο Άνθρωπος παραμένει μία μορφή, ιστορικά μη ξεπερασμένη. Η ομιλούμενη οντότητά του παλινορθώνει την ισχύ του μετά από κάθε «νεκρανάσταση». Όσο εξαρτημένος-ανταγωνιστής-κρυψίνους άλλο τόσο ανεξίθρησκος-αυτόνομος-άδολος, να επιδιώκει την οριοθέτηση του χώρου του. Κατά συνέπεια θέτει κανονιστικά νοητικά δημιουργήματα, τα οποία δεν δύνανται να φέρουν αποτέλεσμα, αφού προσκρούουν αφ’ ενός στην αντίσταση των υπολοίπων όντων-της Φύσης και εφ’ ετέρου στη δυσπεψία αφομοίωσής τους απ’ τον ίδιο.

Ρωμαίος και Ιουλιέττα…

Υπάρχει Σπίτι Τέχνης χωρίς να υμνεί τον Έρωτα; Και ποιον άλλον Έρωτα αντιπροσωπευτικό πέραν εκείνου του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας του William Shakespeare. Ένα Έρωτα απαλλαγμένο από κάθε ιδιοτέλεια κι έτοιμο για κάθε θυσία, να ταξιδεύει εις το διηνεκές για να μας θυμίζει τη αναξιοπρέπειά μας στο λυκαυγές του 21^ου αιώνα, όπου το συναίσθημα υπέστη σφαγιαστική ανατομία στις επί μέρους ανάγκες του.

Καμία Επιστήμη, νοησιαρχική όπως Ψυχολογία-Κοινωνιολογία ή θετική όπως Βιολογία-Φυσική, δεν απαντά με πειστικότητα στο ερώτημα τι σημαίνει Έρωτας. Οι μόνες επιτυχείς απαντήσεις έχουν δοθεί ανά τους αιώνες από τη Λογοτεχνία-Εικαστική Τέχνη, οι οποίες μακριά από υπαλληλοποιημένη παρακμή στοχεύουν στην ανάδειξη του πρωτόγονου συναισθήματος. Ένα γεγονός πολυμερές, το οποίο σημαδεύει τη θνητότητα και η πολυδιάστατη ερμηνεία του να στρέφεται γύρω απ’ τον άξονα του Ανθρώπου.

Λάθε βιώσας…

Το παρεξηγημένο γνωμικό του Επίκουρου, φιλόσοφος του οποίου βιάστηκαν θρησκείες και πολιτικά δόγματα να κηλιδώσουν τη φήμη αλλά και να κονιορτοποιήσουν τα πάνω από 300 έργα του, των οποίων δεν διασώζονται παρά μόνο αποσπασματικά χωρία. Οι ηδονές όχι σαν κραιπάλη αλλά σαν ευδαιμονική σύμπνοια με της Φύσης την εξέλιξη. Απ’ τον ξεπεσμό εκούσια αποχή, η οποία δεν υποστηρίζεται απ’ την περίκλειστη ερμηνεία της έννοιας της ηθικής-δεν εκπορεύεται απ’ την εκχώρηση του δικαιώματός του να κρίνει τα πάντα. Διότι τι άλλο είναι η Τέχνη αν όχι Κρίση, αυξημένο αίσθημα κριτικής ικανότητας, το οποίο διέπεται από ειλικρίνεια ενοχλητική μεν αδέκαστα αληθινή δε.

Τα φώτα άναψαν, η πτύξη της αυλαίας επώασε στην αγκάλη της όλες τις προδρομικές εμβρυώδεις μορφές των Σκιών κι εγώ επανήλθα στην πεζή πραγματικότητα. Φεύγοντας έπεσε το θώρι μου σ’ ένα μικρό βιβλιαράκι ακουμπισμένο στο μικρό γραφειάκι του ιδιοκτήτη σε μία γωνίτσα: «Πλάτωνος Πολιτεία». Ο κύριος Βαΐτσης μου έδειξε στην αποθήκη του διάφορα υλικά, τα οποία έχει συλλέξει και επεξεργάζεται, με τα οποία ετοιμάζει διάφορες κατασκευές, ώστε να ανταποκριθεί το Σεπτέμβρη σε μία έκθεση Τεχνών στην Αγγλία, όπου έχει προσκληθεί. Η θεματική του το σπήλαιο του Πλάτωνος. Η αγωνία μου ήδη κεντρίστηκε, αφού οι σκιές κρατούν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκτύλιξη της πλοκής του εν λόγω μύθου-έργου.

Για περαιτέρω πληροφορίες μπορεί ο αναγνώστης να επισκεφτεί την επίσημη ιστοσελίδα του Κυρίου Βαΐτση, https://vaitsis.com/2016/03/20/links/ και να ρίξει καράβι τις σκέψεις του στο συνονθύλευμα των σκιών…

* Το γυροσκόπιο αντίληψης της Ευαγγελίας Τυμπλαλέξη οδυνάται για τα κακώς κείμενα στον Πλανήτη. Νιώθει να πάλλεται σε χώρο μαγνητικά απομονωμένο και η πυξίδα έχει χαθεί.