Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η δυστοπία ως πράξη τόλμης
01/08/2018, 10:34 πμ

Η δυστοπία ως πράξη τόλμης

Γράφει η Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού // *

 

Κατερίνας Μαλακατέ «Το Σχέδιο», εκδ. Μελάνι

 

Αν θέλεις ένα όραμα του μέλλοντος,
φαντάσου μια μπότα να συντρίβει
ένα ανθρώπινο πρόσωπο -για πάντα.

George Orwell

 

Για την μελέτη του βιβλίου της Κατερίνας Μαλακατέ «Το Σχέδιο» είναι σημαντικό να αναφερθούμε στην δυστοπική λογοτεχνία η οποία εμφανίζεται στον εικοστό αιώνα αλλά είχε τις ρίζες της σε ένα ουτοπικό όραμα που επενδύει στη φαντασία μας και που επιδιώκει να δημιουργήσει έναν ιδανικό και τέλειο κόσμο. Η ουτοπία ως οργανωμένη ιδέα ενθαρρύνει όλους να διερευνήσουν τους κανόνες της οργάνωσης και να ανακαλύψουν ιδανικά συστήματα μέσω των οποίων θα μπορούσαν να βελτιωθούν οι ανθρώπινες ζωές. Δεν είναι εύκολο να εξετάσουμε όλα τα ουτοπικά έργα και να διερευνήσουμε την εξέλιξη του είδους εως σήμερα, αλλά η ουτοπία μπορούμε να πούμε ότι ξεκίνησε με τον μύθο της Εδέμ. Η πρώτη ουτοπική σκέψη αναφέρεται στην Πολιτεία του Πλάτωνα η οποία θεωρείται ένα από τα πιο πρωτοποριακά ουτοπικά έργα (Russell 2005). Ο Πλάτων, στο έργο του, περιγράφει το τέλειο μοντέλο, κατ’ εκείνον, για έναν ιδανικό κόσμο. Ωστόσο, δεν ήταν παρά στα 1500, όταν ο όρος «ουτοπία» επινοήθηκε από τον Sir Thomas More στο έργο του Utopia που απεικονίζει μια φανταστική κοινωνία σε ένα απομακρυσμένο νησί το 1516. Ωστόσο, στην αρχή του δέκατου όγδοου αιώνα, πολλοί στοχαστές και συγγραφείς αναγνώρισαν την αδυναμία της ουτοπικής σκέψης, και στη συνέχεια εμφανίστηκε στη λογοτεχνία ένα κύμα αντι-ουτοπιανισμού. Τα αντι-ουτοπικά έργα απορρίπτουν την ουτοπική επιθυμία ως μια μη ρεαλιστική και αδύνατη αναζήτηση για ένα ιδανικό μέλλον. Ωστόσο, φοβούνταν επίσης ότι οι ισχυρισμοί αυτοί θα μπορούσαν να έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στον πληθυσμό. Σύμφωνα με τον Tom Moylan (2003), η αρχή της τεχνολογικής δυστοπικής μυθοπλασίας καθιερώθηκε με τον M.H. Forster. Ο Moylan, στο Scraps of the Untainted Sky, θεωρεί ότι το έργο του M. H. Forster The Machine Stops (1909) αποτελεί ένα από τα αρχέτυπα της δυστοπικής φαντασίας. Μετά τον Forster, εμφανίστηκαν περισσότερα έργα δυστοπικής μυθοπλασίας, μεταξύ των οποίων και από τα πιο γνωστά είναι το We (1924) του Yevgeny Zamyatin, το Brave New World (1932) του Aldous Huxley και το 1984 (1949) του George Orwell. Ο Μ. Keith Booker (1994a) δηλώνει ότι αυτά τα τρία έργα είναι μεγάλα καθοριστικά κείμενα του είδους της δυστοπικής μυθοπλασίας, τόσο με τη ζωντάνια της δέσμευσής τους σε πραγματικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, όσο και στο πλαίσιο της κριτικής τους για τις κοινωνίες στις οποίες εστιάζουν. Ερχόμενοι τώρα στο βιβλίο της Μαλακατέ εντοπίζουμε ακριβώς αυτό. Βασιζεται σε ένα αληθινό γεγονός της χώρας και από κει και πέρα υφαίνει την δυστοπική πορεία της χώρας αλλά και της οικογένειας που περιγράφεται.

«Η σπουδαιότητα της οικογένειας δεν είναι μόνον ο συναισθηματικός δεσμός, αυτό είναι το καρότο στην άκρη του μαστιγίου, είναι η συνοχή που προσδίδει σε μια κοινωνία αδίκων που επιζητούν να επιβληθούν. Η στρέβλωσή της οδηγεί σε πρακτικές αγέλης, η ανυπαρξία της στο χάος.» (σελ. 84)

 

Κατερίνα Μαλακατέ

 

Ουσιαστικά, διαγράφεται έντονα στο κείμενο ο τρόπος με τον οποίο το πολιτικό καθεστώς επηρεάζει τους ανθρώπους και παρακολουθούμε τη φθίνουσα πορεία των ψυχών στη διαστρέβλωση και την εξαθλίωσή τους. Μέσω ωμών και σκληρών περιγραφών η συγγραφέας τονίζει τη θηρωδία που μπορεί να προκύψει από ένα απολύταρχικό και αυταρχικό καθεστώς το οποίο έχει τις ρίζες του βαθιά στην κοινωνία κι όταν δίνονται οι συνθήκες που το ευνοούν εκρύγνηται με ανυπολόγιστες καταστροφές σε κοινωνικό και ψυχικό επίπεδο καταστώντας τον άνθρωπο, ζώο. Πλήρης απαλοιφή των εσωτερικών ορίων των συγγενικών δεσμών και των υγιών δεσμών μέσα στο σύστημα της οικογένειας. Όμως, το σπουδαίο είναι ότι η συγγραφέας δίνει όλες τις οπτικές των προσώπων. Κατά ένα θαυμαστό τρόπο περιγράφονται τα συναισθήματα, οι ελλείψεις και οι σκέψεις τους σε σημείο που ακόμα κι όταν σοκάρεσαι, κατανοείς τις λεπτές γραμμές του ψυχισμού όχι μόνο των ηρώων αλλά και γενικότερα του ανθρώπου. Το βιβλίο είναι δυστοπικό αλλά πατά γερά σε κομμάτια της σημερινής πραγματικότητας και φυσικά είναι σκοτεινό και φοβίζει. Όλο το κείμενο διαπνέεται από αυτό το παράλογο της ύπαρξης και την αποστασιοποιηση με τον εσώτερο εαυτό. Δύσκολο το πλαίσιο αγγιζει την πραγματικοτητα, όπως τόνισα παραπάνω, όμως αυτό που συγκλονιζεί περισσότερο είναι οι σχεσεις των ανθρώπων μέσα σ’ αυτό. Ο τρόπος που η κάθε μορφής εξουσίας γεννά τα αυγά της στην ψυχή του ατόμου και βαθμιαία τον μεταλλάσσει. Ομολογώ δεν έχω ξαναδιαβάσει κάτι ανάλογο από Έλληνα συγγραφέα. Οι επιρροές της από συγγραφείς όπως ο Σαρτρ και ο Καμύ είναι εμφανής. Κάνει τη διαφορά το βιβλίο αυτό, καθώς μιλάει για όλη τη σήψη όχι μόνο του πολιτικού συστήματος πέρα φυσικά από παρατάξεις αλλά για τη σήψη των ψυχών. Ανθρωποειδή με στάλες μιας ξεθωριασμένης αγάπης που κάπου υπάρχει κάτι που θυμίζει σαν αλλοτινό όνειρο στην παρακμή, στον πάτο της ψυχής και του είναι. Θαύμασα τη Κατερίνα Μαλακατέ που σε μια τόσο δύσκολη εποχή τόλμησε να αγγίξει θέματα που καίνε. Δεν ωραιοποιεί με έρωτες κι υποσχέσεις που απλά κάνουν τον αναγώστη να ανακουφίζεται και να ξεφεύγει για λίγο. Καίει το βιβλίο… δεν προβληματίζει απλά κι ίσως εδώ πρέπει να σταθεί κανείς. Να σφίξει το στομάχι, να το προχωρήσει, να αηδιάσει, να συγκλονιστεί και να αφεθεί να σκεφτεί.

 

Βιβλιογραφία

  • Booker, M. K. (1994a). The Dystopian Impulse in Modern Literature: Fiction as Social Criticism. Westport, Conn: Greenwood Press.
  • Moylan, T., & Raffaella, B. (Ed.). (2003). Dark Horizons: Science Fiction and the Dystopian Imagination. Psychology Press.
  • Russell, B. (2005). The History of Western Philosophy. New York: Routledge.

 

* Η Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού [MBPsS (BA, MA, Dip.CounsPsy, MSc) είναι Εκπαιδεύτρια σε Θέματα Ψυχικής Υγείας – Καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top