Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το ανθρώπινο οικοσύστημα
09/10/2018, 9:31 μμ

Το ανθρώπινο οικοσύστημα

Γράφει η Ευγενία Αντωνίου //

 

Μιχάλης Μοδινός, “Το Πλέγμα”, σελ. 238, Καστανιώτης 2018

 

Το νέο βιβλίο του Μιχάλη Μοδινού  φέρνει στο νου ένα  υδάτινο δίκτυο  απορροής που δεν καταλήγει απαραιτήτως  σε μια κεντρική αρτηρία. Στην επιφάνεια των παραποτάμων πλέει ακυβέρνητη η βάρκα των επιθυμιών, των μύχιων και στιγμιαίων εξάρσεων της έλξης και της απώθησης. Εκεί όπου ο αμνός μετατρέπεται σε κτήνος και το αντίθετο.  Το σύγχρονο αθηναϊκό ενδιαίτημα και οι απολήξεις του φιλοξενεί  τις είκοσι αρθρωτές πρωτοπρόσωπες ιστορίες του βιβλίου δοσμένες με μια γλώσσα οξεία, ειρωνική, τρυφερή, στοχαστική, εντέλει «καθημερινή». Πρόκειται για ένα πλέγμα μεταξύ ανθρώπων αλλά επίσης για ένα πλέγμα εμπειριών και γνώσεων πίσω από την πρόσοψη του καθενός – υπόστρωμα  πιθανώς κοινό για το ανθρώπινο είδος. Πρόκειται για την αναζήτηση του άρρητου κάτω από την επιφάνεια του οικείου.

Οι σχέσεις των  κάθε ηλικίας και κοινωνικής προέλευσης ηρώων/ αφηγητών συνθέτουν  ένα άλλοτε σφιχτό, άλλοτε χαλαρό ιστό ερώτων, προδοσιών, αμοιβαίων προσδοκιών και διαψεύσεων.  Μοιάζει σαν οι αφηγητές να κοιτούν κατάφατσα την κάμερα σε εξομολογητική διάθεση, αναπτύσσοντας ο καθένας μια ιστορία που με κάποιο τρόπο του εντυπώθηκε, άρα μια ιστορία άξια αφήγησης. Δεν είναι αναγκαστικά αφηγήσεις ζωής, μάλλον ιστορίες για τη ζωή και από την ζωή. Ιστορίες δηλαδή που μπορεί να αφηγηθούμε αν είμαστε σε έντονη εξομολογητική διάθεση: προσωπικές, ιδιαίτερες, καυστικές, εντέλει επαγωγικές, πάντα όμως καθοριστικές για την ζωή των αφηγητών, ακόμη κι όταν δεν δείχνουν πάντα άξιες αφήγησης. Εντέλει πρόκειται μεν για προσωπικές ιστορίες , οι οποίες μπορούν ωστόσο να αναχθούν στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, να ταράξουν τα νερά της λίμνης σε επάλληλους κύκλους, να αρθρώσουν τις ζωές των μεν με αυτές των δε ή να εξαρθρώσουν παραδοχές με τις οποίες  τα υποκείμενα της αφήγησης ζούσαν ως τώρα. Και βασιζόμενος στα απλά και καθημερινά του βίου που  οι δεκαεννέα  ήρωές του αφηγούνται, ο αναγνώστης συνάγει -ενεργοποιώντας την φαντασία του- τα ευρύτερα συμφραζόμενα της ζωής τους αλλά και τις κοινωνικές συντεταγμένες της αφήγησης.

Ο συγγραφέας του   Μεγάλου Αμπάι, της  Άγριας Δύσης  και της  Εκουατόρια μοιάζει εδώ να αποφεύγει τα μεγάλα πλάνα – την μακροσκοπική όραση των άλλων του μυθιστορημάτων.  Κατεβάζει «το μάτι της κάμερας» και εστιάζει στον εσωτερικό κόσμο ανθρώπων της διπλανής πόρτας που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να φιγουράρουν ως κεντρικά πρόσωπα στην Σχεδία, την Χρυσή Ακτή ή την Επιστροφή του. Γιατί και εκεί βεβαίως υπήρχε εσωτερική εστίαση στα κίνητρα και τις επιλογές των πρωταγωνιστών,  μόνο που προγραμματικά το παιγνίδι το κέρδιζε η μεγάλη ματιά, το μακρινό πλάνο αλλά και το θεωρητικό υπόβαθρο των μεγάλων αφηγήσεων της εποχής. Στο Πλέγμα αντίθετα, το κατά συνθήκην «θεϊκό μάτι του συγγραφέα» κατεβαίνει στη γη. Δεν υπάρχουν πολλές δοκιμιακές παρεκβάσεις ούτε σκιαγραφείται η ιδεολογική πάλη, παρά μόνο κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Οι άντρες και οι γυναίκες που εξιστορούν και αυτοψυχαναλύονται   προσπαθούν να βγάλουν νόημα από τις ενίοτε αδιέξοδες καταστάσεις στις οποίες, πρόσκαιρα έστω, βρίσκονται. Δεν είναι ανυποψίαστοι για τα ευρύτερα διακυβεύματα –τουλάχιστον όχι όλοι- αλλά είναι η καθημερινότητα που προέχει και, στο πίσω μέρος του μυαλού τους, η εσαεί αναζήτηση της ευτυχίας.

Ο Μοδινός διαπερνά το χοντρό κέλυφος του περιρρέοντος κατατονικού κυνισμού, συχνά υπερτονίζοντάς τον. Εδώ βρισκόμαστε πια στους αντίποδες των προγενέστερων μυθιστορημάτων του. Άσχετα από τις όψεις της κρίσης του τόπου και των καιρών που μας είχε δώσει εκεί, στο Πλέγμα οι άνθρωποι δεν έχουν πια ψευδαισθήσεις. Η πολιτική έχει τεθεί σε παρένθεση  (πρόσκαιρα, έστω) και όλοι τσαλαβουτάνε στα μικρά/ μεγάλα θέματα που τους ταλανίζουν ή και σε ένα είδος υπαρξιακής αναζήτησης. Αν ωστόσο η πολιτική δεν αποτελεί στόχευση του συγγραφέα ούτε δομικό στοιχείο της δράσης  των πρωταγωνιστών, παροικεί στο βιβλίο ως παράγωγο του πολιτισμού της καθημερινότητας.

Καθώς το «ανθρώπινο οικοσύστημα», με όλες τις επιμέρους αρθρώσεις και σπονδύλους του συγκροτείται από ιστορία σε ιστορία,  ο έρωτας (σε όλες τις δυνατές μορφές του) και ο θάνατος (ομοίως) συγκροτούν το κατ’ εξοχήν δίπολο της ανθρώπινης συνθήκης. Έτσι ξεκινά το βιβλίο (με τις εξομολογήσεις ενός ηλικιωμένου δικαστή),  έτσι και καταλήγει με τους ζέοντες προβληματισμούς της επερχόμενης γενιάς των εικοσάρηδων. Η καθημερινότητα αναζωογονείται από τις «μικρές βρωμιές» της όπως ακριβώς η βλάστηση χρειάζεται την κοπριά. Κι αν εδώ τα 19 πρόσωπα στρέφουν συχνά το κεφάλι προς μια ζωοδόχα πηγή φωτός, το κάνουν έχοντας κατά νουν ότι το ηλιοβασίλεμα δεν απέχει πολύ. Η αναζήτηση της ευτυχίας έχει ημερομηνία λήξεως.

 

Μιχάλης Μοδινός

 

Η τύχη παίζει κυρίαρχο ρόλο στο βιβλίο αυτό – με την έννοια ότι οι άνθρωποι παράγουν με τις πράξεις τους νομοτέλειες τις οποίες ωστόσο αγνοούν. Όλοι οι αφηγητές, ακόμη κι αν δεν έχουν συναντηθεί μεταξύ τους, κάπου θα συναρθρωθούν στο αφήγημα, όπως άλλωστε και αρκετοί δευτερεύοντες ήρωες που έρχονται και φεύγουν σαν σκιές στα παρασκήνια. Οι συνάψεις είναι καμιά φορά ισχυρές, άλλοτε αδιάφορες. Οι ανθρώπινες σχέσεις,  με όλη την απροσδιοριστία, την πολυπλοκότητα και το απρόβλεπτο στοιχείο τους εντέλει οργανώνονται: δηλαδή, αν και από τις μεμονωμένες αφηγήσεις προβάλλει η έννοια της αταξίας, εντέλει το σύνολο παράγει μια κάποια τάξη, μια δυναμική ισορροπία της αφήγησης, που νικά την κοινωνική εντροπία. Γι αυτό, αν και στόχος του συγγραφέα δεν είναι εδώ η παραγωγή μιας τοιχογραφίας με προγραμματικά «υψηλή θεματική», η κατάδειξη την δυναμικής των κοινωνικών σπονδύλων και η εξόρυξη ομορφιάς από τα ποταπά, μας δίνει «μικρές σπουδές για μεγάλα πράγματα», με τον τρόπο των παλιών ζωγράφων.

Ο Μοδινός εμφανώς διασκεδάζει εδώ. «Κοιτάξτε», μοιάζει να μας λέει με χιούμορ,  συμπόνια  και κυνισμό,  «αυτά κάνουμε και μ’ αυτά ασχολούμαστε καθημερινά. Απ’ αυτές τις φοβίες κατατρυχόμαστε». Απ’ αυτά ωστόσο προσπαθούμε να εξάγουμε νόημα και να δώσουμε αξία στις μικρές και μίζερες ζωές μας. Γράφουμε και αφηγούμαστε ιστορίες. Ο Μεγάλος Αμπάι και η Εκουατόρια είναι ουτοπίες,  ικανές ίσως να ωθήσουν τον πολιτισμό προς τα μπρος, ωστόσο η ανθρώπινη ζωφόρος περιέχει και τα άλλα: τα απλά, τα καθημερινά και ανθρώπινα. Περιέχει τον τρόμο του θανάτου αλλά και εκείνον της ανίας. Δοθείσης ευκαιρίας οι ίδιοι ήρωες μπορεί βεβαίως  κάποια μέρα να σαλπάρουν για το άγνωστο εμπλουτίζοντας την ανθρώπινη περιπέτεια. Η κάθαρση δεν απέχει πολύ. Στο μεταξύ (και παρά ταύτα)… η ζωή συνεχίζεται.

Συγγραφέας που χαίρεσαι να διαβάζεις, ο Μοδινός,  βρίσκει κι εδώ τον τρόπο να ερεθίσει τους νευρώνες του καλού γούστου. Με άνεση αποκρυπτογραφεί τον δαιδαλώδη κόσμο των  συνειρμών της καθημερινότητας που συστήνουν το είδος της αλήθειας από την οποία είμαστε φτιαγμένοι.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top