Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ένα βιβλίο «ύμνος στην ελευθερία»
14/06/2017, 12:59 μμ

Ένα βιβλίο «ύμνος στην ελευθερία»

Του Νίκου Τσούλια //

 

Άρθουρ Καίσλερ «Το μηδέν και το άπειρο», Μετάφραση: Ανδρέας Παπάς, εκδ. Πατάκη

 

Το βιβλίο «Το μηδέν και το άπειρο» αποτελεί ένα από τα κορυφαία κλασικά σύγχρονα μυθιστορήματα. Διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται όχι απλά και μόνο για την ερμηνεία μιας σκληρής ιστορικής περιόδου των σταλινικών εκκαθαρίσεων αλλά και για τη θεώρηση οποιουδήποτε ολοκληρωτικού καθεστώτος.

Πρόκειται για ένα πολιτικό μυθιστόρημα που εκτός από τη μυθοπλασία του προσφέρει μια άρτια ψυχογραφία του κεντρικού ήρωα, που βιώνει την εξοντωτική ανακριτική μέθοδο των αρχών του καθεστώτος ως θύμα ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί και ως ερμηνευτής αυτής της μεθόδου από την πλευρά του θύτη την οποία και είχε υπηρετήσει. Ο βασικός ήρωας, ο Ρουμπάσοφ ζει την πιο βαθιά αντίφαση, γεύεται και τις δύο πλευρές του εξουσιαστή και του εξουσιαζόμενου αλλά πάντα με τη ματιά του εξουσιαζόμενου.

Η ιστορία αναφέρεται στην εποχή των δικών της Μόσχας (1936-1938), όπου ο Στάλιν εξοντώνει με την πιο ωμή μέθοδο και χωρίς καμιά αιτιολογία σχεδόν τη μισή Κεντρική Επιτροπή του Κ.Κ.Σ.Ε., τη «χρυσή γενιά» των Μπολσεβίκων προκειμένου να επιβάλλει μια στυγνή δικτατορία – που δεν έχει καμιά σχέση με την περίφημη δικτατορία του προλεταριάτου – για να έχει τον αυταρχικό έλεγχο και την απόλυτα προσωπική νομή της εξουσίας.

Το βιβλίο ανατέμνει όχι μόνο το πολιτικό σκηνικό από τη σκοπιά ενός αναλυτή αλλά είναι μια βαθιά εξομολόγηση του κεντρικού ήρωα, που είχε επίσης βασανιστεί και από το αντίπαλο καθεστώς του χιτλερισμού και είχε συνεργήσει τα μέγιστα στην επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο Ρουμπάσοφ βρίσκεται σε έναν διαρκή μονόλογο, ακόμα και όταν συνδιαλέγεται με τον ανακριτή του αναρωτιέται το πώς εξελίχτηκαν έτσι τα πράγματα, στοχάζεται πάνω στο «δημιούργημα της γραμματικής» του καθεστώτος και προς το τέλος πριν το χαμό του αναλογίζεται ότι «ίσως δεν ήταν σκόπιμο ο άνθρωπος να ακολουθεί κάθε σκέψη του μέχρι την έσχατη λογική συνέπειά της».

Το στοιχείο που κατά τη γνώμη μου βαραίνει ιδιαίτερα στην ποιότητα του βιβλίου και ίσως να του έχει προσδώσει τον κλασικό χαρακτήρα να είναι ότι είναι ένα μυθιστόρημα ιδεών όχι με την παραδοσιακή μορφή της ξερής έκθεσης των αντιλήψεων αλλά με την ενδελεχή επεξεργασία τους μέσα από έναν βαθύ προσωπικό στοχασμό, μέσα από το μαρτύριο μιας απόλυτα υπαρξιακής αγωνίας του θανάτου. Ο ήρωας μονολογεί και αναρωτιέται. Κάνει μια διεισδυτική αυτοκριτική. Προβληματίζεται και αναθεωρεί. «Ο επαναστάτης δεν πρέπει να βλέπει τον κόσμο με τα μάτια των άλλων. Ή μήπως πρέπει; Ή ίσως επιβάλλεται; Πώς μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο, αν ταυτίζεσαι με τον καθένα; Πώς αλλιώς είναι, άραγε, δυνατόν να τον αλλάξεις; Αυτός που όλα τα κατανοεί και όλα τα συγχωρεί πώς θα έχει κίνητρο να δράσει; Μήπως, όμως, μόνο κατανοώντας και συγχωρώντας θα έχει κίνητρο;».

 

Arthur Koestler

 

Προσφέρεται να θυσιαστεί και να μην προδώσει το κόμμα καταπώς επέτασσε η ίδια η μονολιθικότητά του – ίσως και για να σηκώσει το προσωπικό βάρος της δικής του ευθύνης -, αλλά εν τω μεταξύ όλος ο προβληματισμός του είναι μια απόλυτη καταδίκη του ελλείμματος ελευθερίας και δημοκρατίας στην άσκηση της εξουσίας. Καταθέτει τις αλήθειες πάνω στις οποίες δομήθηκε το καθεστώς του Στάλιν, τις θέτει σε μια δοκιμασία την ώρα που έχει πάρει τη σκυτάλη η νέα γενιά του καθεστώτος και κάνει ένα άλμα στο ξεκίνημα της Επανάστασης, τότε που «ονειρεύονταν την εξουσία με σκοπό να καταργήσουν την εξουσία». Αμφισβητεί μια αλήθεια που χαρακτηρίζει σχεδόν όλα τα καθεστώτα ότι «η αρχή ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα παραμένει πάντα ο μοναδικός κανόνας της πολιτικής ηθικής». Αναθεωρεί τη θεοποίηση του Κόμματος. «Αν το κόμμα ενσάρκωνε τη βούληση της ιστορίας, τότε η ίδια η Ιστορία ήταν προβληματική». Τρομάζει με το απόλυτο δόγμα της εξουσίας τους, «πως η Ιστορία κινούνταν πάνω σε ράγες, σύμφωνα με ένα αλάθητο σχέδιο και με αλάθητο οδηγό τον Πρώτο (τον Στάλιν)».

Ο Καίσλερ θέτει το βασικό ερώτημα στο τέλος της μυθιστορίας του. Τι είναι το άτομο μέσα στο ρεύμα του σταλινικού καθεστώτος; Να ποια ήταν η κεντρική ιδέα της εξουσίας επ’ αυτού του ζητήματος. «Το άπειρο ήταν πολιτικά ύποπτο μέγεθος, το «εγώ» αυτό το «δημιούργημα της γραμματικής», πολιτικά ύποπτη οντότητα. Το Κόμμα δεν αναγνώριζε την ύπαρξή του. Ο ορισμός του ατόμου ήταν: το πηλίκο του ενός εκατομμυρίου δια ένα εκατομμύριο».

Αλλά η κάθαρση για την ιστορία μας, η ελπίδα για την ιστορία του ανθρώπου είναι ακριβώς στην αντίθετη πλευρά, «στη δυνατότητα ένα εκατομμύριο άνθρωποι να ενώσουν τις δυνάμεις τους ώστε να σχηματίσουν μια νέα οντότητα που δεν θα είναι πια άμορφη μάζα αλλά θα διαμορφώσει τη δική της συνείδηση και ατομικότητα, με ένα «ωκεάνιο αίσθημα» πολλαπλασιασμένο επί ένα εκατομμύριο, σ’ ένα σύμπαν δίχως πέρας, που όμως έχει τα όριά του».

Το βιβλίο «Το μηδέν και το άπειρο» τροφοδότησε μια νέα κοσμοθεωρία γύρω από το Κομμουνιστικό κίνημα, ήταν προάγγελος του ευρωκομμουνισμού. Είναι ένας ύμνος στην ελευθερία και στον άνθρωπο, στη δημοκρατία και στον πολιτικό και φιλοσοφικό στοχασμό.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top