Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Με πρόσχημα ένα παιχνίδι παιδικό
22/02/2017, 10:47 πμ

Με πρόσχημα ένα παιχνίδι παιδικό

Γράφει η Κούλα Αδαλόγλου //

 

to-kryfto_coverΣωτήρης Γάκος, “Το κρυφτό” εκδ. Ρώμη, 2016

 

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος που χτίζει τις ποιητικές συλλογές του ο Σωτήρης Γάκος: υπάρχει ένα στοιχείο που γίνεται κοινός παρονομαστής σε όλα τα ποιήματα και ορίζει ένα γενικό πλαίσιο. Τα επιμέρους θέματα παίρνουν τη θέση τους μέσα στο πλαίσιο αυτό, κεντρικά ή πιο περιφερειακά.

Στην πρώτη του συλλογή Επί σκηνής (εκδ. Ars Poetica, 2013) η θεατρικότητα στο περιεχόμενο ξεκινά από τον τίτλο. Το ποιητικό υποκείμενο διαλέγεται με κάποιο πρόσωπο-αποδέκτη που υπονοείται. Σαν σε θεατρικό μονόλογο, επί σκηνής, με τον προσδοκώμενο θεατή-ακροατή. Σαν μια παράσταση η ζωή, με τις αναζητήσεις, τις διαψεύσεις, τις απώλειες.

Βαδίζω πάνω σε μια αδιέξοδη σκηνή/ Ελπίζω/ Συνεχίζω ν’ αναπνέω βαθιά/ Κλείνω τα μάτια μου και βαδίζω/ Ξέρω ότι θα σε δω εκεί/ Στο φως που έσβησε/ Στα λόγια που χάθηκαν/ Στο ρόλο που δεν έπαιξα/ / Στους θεατές που δεν ήρθαν/ Στις άδειες κερκίδες/ ίσως αναζητάς απεγνωσμένα κάποιες ελπίδες

(«Στις άδειες κερκίδες», σ. 26)

 

Αν μια παράσταση η ζωή στην πρώτη συλλογή, ένα παιχνίδι στη δεύτερη (Το κρυφτό).

Το πρώτο ποίημα της συλλογής δίνει ακριβώς τον τόνο, με στίχους αναφορές σε παιδικά παιχνίδια που οι παλιότεροι γνωρίζουμε καλά, αλλά φαίνεται πως δεν είναι άγνωστα και σε νεώτερους που έπαιξαν σε γειτονιές, σε παιδικές χαρές κ.ο.κ., ώστε να μπορούν να κατανοήσουν τους «κανόνες του παιχνιδιού», της ποιητικής σύμβασης με άλλα λόγια. Οι δυο τελευταίοι στίχοι Φτου ξελευθερία/ για όλους! αποτελούν έναν προϊδεασμό γι’ αυτά που θα ακολουθήσουν.

Μπορούμε να διακρίνουμε κατηγορίες στα ποιήματα, όπως:

1. ποιήματα που αναφέρονται σε παιδιά

2. ποιήματα που αφορούν συμπεριφορές και μνήμες ανθρώπων «σαν παιδιά»

3. ποιήματα που χαρακτηρίζονται από φιλοσοφικό τόνο

 

Υπάρχει ένας ιστός που συνέχει όλη τη συλλογή, όπως ήδη αναφέρθηκε: το παιχνίδι/ «παιχνίδι» που γίνεται συνήθως επικίνδυνο.

Σε ένα συνεχές, τα ποιήματα κινούνται ανάμεσα στα άκρα «εγκλεισμός» και ελευθερία= ξελευθερία. Το ζητούμενο είναι η αγάπη. Τα ποιήματα μιλούν για πόλεμο, αδιέξοδα, έλλειψη επικοινωνίας, μοναξιά, σιωπή, ξενιτεμό, αυτοχειρία.

Γίνεται φανερό ότι σ’ αυτό το πλαίσιο το παιχνίδι είναι επικίνδυνο. Όπως όταν παίζουμε εν ου παικτοίς. Οι δύσκολες καταστάσεις αντιμετωπίζονται κάποτε, όταν μπορούμε να υποδυθούμε την άγνοια των παιδιών. Την ίδια στιγμή αυτή η προσποίηση μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά επώδυνη ή τραγική, σαν να χτυπάμε τη γροθιά στο μαχαίρι ή σαν να νομίζουμε ότι πετούμε με ανύπαρκτα φτερά.

Ένα παιχνίδι-παγίδα, λοιπόν; Που μας εγκλωβίζει στενεμένα στην καθημερινότητα; Που στεγνώνει αισθήματα; Που πληγώνει;

Και ταυτόχρονα ένα παιχνίδι-έξοδος, τάση για διαφυγή, για δραπέτευση από τον κλειστό κύκλο που παγιδεύει, φτου ξελευθερία και βαθιά ανάσα.

Πρώτα έρχεται η επίκληση σε κάποιο πρόσωπο που μπορεί να είναι η αγαπημένη: Έλα να παίξουμε/ τώρα. Πριν έρθει ο φόβος που καραδοκεί. Κι ας είναι το κρυφτό το παιχνίδι. Μήπως κάποιος άλλος βρει τον τρόπο να δράσει λυτρωτικά και για τους δυο.

Αύριο/ αγγίζω το φόβο/ κρύψου/ ίσως/ κάποιος/ φτύσει ξελευτερία για μας.

(«Αντίστοφο μέτρημα», σ. 12)

Ύστερα σε μια γνωστή πλατεία σε αναζήτηση κάποιων χαμένων φίλων, με αφορμή τον εορτασμό μιας παγκόσμιας μέρας, ποιας δεν έχει σημασία, αφού η επιστροφή στην παιδική ηλικία δεν συντελείται ούτε μεταφορικά. Και μένει η μοναξιά.

Συνέχισα να περπατώ/ έψαξα/  τους φίλους μου/ να παίξουμε/ Κανείς/ απέμειναν/ μονάχα/ οι φωνές τους/ να κοροϊδεύουν/ το αβέβαιο αύριο.

(«Παγκόσμια μέρα», σ. 32)

Όμως η προτροπή υπάρχει γι’ αυτούς που «χτυπούν στα πρόσωπα τατουάζ χαμόγελα» και είναι μοναχικοί  και μόνοι, να συνεχίσουν έστω κι έτσι, μ’ αυτή τη μοναχικότητα, ακόμη και τη μοναξιά τους («Τατουάζ χαμόγελα», σ. 14).

Γιατί πάντα υπάρχει κάποια παρουσία που πολιορκεί την απομόνωση και γεμίζει ερωτικά τη ζωή, έστω και αν απομακρύνεται και ξαναγυρνά, για να ξαναπιάσει το νήμα απ’ τα παλιά, ψάχνοντας τη μνήμη

Ταύρος εν λαβυρίνθω/ δαγκώνεις το μίτο της μνήμης

Έστω κι αν είναι γεμάτη αντιφάσεις κι αδιέξοδο η σιωπή της

Χορεύεις/ ακίνητη/ σε ρυθμούς αλλόκοτους/ σπασμωδικούς/ κραυγάζοντας/ σιωπή.

(«Ταύρος», σ. 30)

Εντούτοις, τα πιο επικίνδυνα παιχνίδια στις μέρες μας τα ζούνε τα παιδιά. Στα χαρακώματα, ας πούμε, ή ξαπλωμένα πάνω στις ράγες ενός τρένου, μετρώντας σφαίρες και φτύνοντας χώμα. Παίζουνε πόλεμο οι μεγάλοι, και οι μικροί εμπλέκονται χωρίς καλά καλά να το καταλάβουν.

Στέκομαι στο σημείο αυτό, για να πω ότι θεωρώ κομβικό ποίημα της συλλογής τα «Αθώα παιχνίδια», καθώς τέμνεται το παιχνίδι με το «παιχνίδι» και η αθωότητα με τη φρίκη. Με επαναλαμβανόμενο μοτίβο τον στίχο Και ποιόνα θέλετε;, που παραπέμπει σε παλιό παιδικό παιχνίδι, δίνονται σταδιακά εικόνες από τον κόσμο των μεγάλων και τους εφιάλτες των παιδιών.

Και τώρα που/ τελειώσαν τα παιχνίδια/ μπορούμε να κάνουμε/ πόλεμο/ Και ποιόνα θέλετε; («Αθώα παιχνίδια», σ. 36)

 

Σωτήρης Γάκος

Σωτήρης Γάκος

 

Τα ποιήματα είναι γραμμένα σε α΄ ενικό πρόσωπο, σε β΄ ενικό ή σε γ΄ πρόσωπο. Τα ποιητικά υποκείμενα λοιπόν είναι ποικίλα. Σε πρώτο ενικό τα ποιήματα εκφράζουν άμεσα τα αισθήματα ή τις παρατηρήσεις του ποιητικού υποκειμένου. Συχνά, γίνεται μια επίκληση στο δεύτερο πρόσωπο (έλα, κοίτα, θυμήσου) και στη συνέχεια το ποιητικό υποκείμενο μιλά στο πρώτο ενικό ή πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, συνδέοντας κοινές μνήμες και εμπειρίες. Στο τρίτο πρόσωπο εκφράζονται οι σκέψεις και οι στοχασμοί πάνω στα ανθρώπινα. Οι ανθρώπινες πράξεις και τα κίνητρά τους, οι απομακρύνσεις, οι διαψεύσεις. Ένα κρυφτό με την αλήθεια, με τη δικαιοσύνη, με την αγάπη.

Γιατί το κεντρικό ποιητικό υποκείμενο, ο συγγραφέας, ψάχνει να βρει τις γραμμές που τράβηξε κάποτε ανάμεσα στις μέρες της χαράς και στις μέρες της λύπης. Ψάχνει να βρει τη μέρα που θα είναι γιορτινή, γιατί θα έχει επιστρέψει κι εκείνη που λείπει καιρό και κάνει γκρίζο το τοπίο και ανακατεύει τα συναισθήματα. Στο ποίημα με τον τίτλο «Κυριακή» αυτή η αόριστη ελπίδα εκφράζεται εξαιρετικά, μαζί με την επιστροφή σε χρόνια παιδικά. Χωρίς κρυφτό και μελαγχολία, ξανά στις μέρες που μύριζαν Κυριακή.

Θυμήσου τα κυριακάτικα απογεύματα/ έχουν όλα μια σχολική μελαγχολία/ […] Ίσως αύριο να πάμε εκδρομή! / Θα είσαι κι εσύ μαζί/ κι έτσι η εβδομάδα θα συνεχίσει/ να μυρίζει Κυριακή  («Κυριακή», σ. 27)

Ένα μελαγχολικό ποίημα για την επαναμάγευση της αθωότητας των παιδικών χρόνων.

Ενώ στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, το ομότιτλο «Κρυφτό», το ποιητικό υποκείμενο παίρνει τα πράγματα πάνω του: ας είναι και κρυφτό κι απομακρύνσεις και πικρίες, όλα θα τα αντέξει. Ένα παιχνίδι με κάθε λέξη, στις λέξεις μεταφέρεται το παιχνίδι εδώ – κρυφτό, τα φυλάω, τα φυλάω μέσα μου, θα σε ξελευθερώσω – με κινητήριο μοχλό την αγάπη. Αυτή θα δώσει τη λύση, αυτή θα ελευθερώσει από αγκυλώσεις και εγκλεισμούς. Η ερωτική αγάπη, αλλά και η αγάπη γενικότερα. Για μια γλυκιά επίγευση με το κλείσιμο του βιβλίου, για ένα αισιόδοξο κοίταγμα προς το χθες αλλά και προς το αύριο.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top