Το 2014 «πέρασαν τα σύνορα»

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

Το 2014 «πέρασαν τα σύνορα». Έλληνες συγγραφείς που βραβεύτηκαν, μεταφράστηκαν, αγαπήθηκαν κι αποδεικνύουν ότι η λογοτεχνία μπορεί να ταξιδέψει παντού. Το έχουν αποδείξει εξάλλου ο Καζαντζάκης, ο Καβάφης, ο Βασιλικός, ο Σαμαράκης, ο Αλεξάκης (ανάμεσα σε δυο γλώσσες και δυο πατρίδες), ο Μάρκαρης, η Ζατέλη, η Καρυστιάνη, ο Νάνος Βαλαωρίτης, η Αγγελάκη- Ρουκ, ο Αλέξης Σταμάτης, η Δημουλά… Ας μη ξεχνάμε ότι η Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου μεταφράστηκε από τον Λακαριέρ στα γαλλικά.

Αλλά το 2014 υπήρξε μια ιδιαιτέρως γόνιμη μεταφραστικά χρονιά. Ο Δημήτρης Σωτάκης μεταφράστηκε στα γαλλικά, τουρκικά, ταϊβανέζικα, σέρβικα και σκοπιανά. Η Φωτεινή Τσαλίκογλου στα αγγικά, τουρκικά και γερμανικά. Ο Μίνως Ευσταθιάδης κυκλοφορούσε την ίδια στιγμή στα ελληνικά και στα γερμανικά. Η Πέρσα Κουμούτση στα αραβικά. Ο Χρήστος Χρυσόπουλος βραβεύτηκε και κυκλοφόρησε στα γαλλικά. Ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης στα γαλλικά, στα ιταλικά και στα αγγλικά. Ο Δημήτρης Στεφανάκης χρίστηκε από το Γαλλικό Κράτος Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών και τα βιβλία του μεταφράστηκαν στα γαλλικά, στα ισπανικά και στα αραβικά και ο Μάκης Τσίτας μετά το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2014 (European Union Prize for Literature) για το βιβλίο του «Μάρτυς μου ο Θεός» (εκδ. «Κίχλη), ετοιμάζεται να μεταφραστεί σε 14 γλώσσες.

Χωρίς Εθνικό Κέντρο Βιβλίου πια, κρατικές επιχορηγήσεις και καμία φροντίδα, εν μέσω κρίσης, κι όμως το ελληνικό βιβλίο μεταφράστηκε κι αγαπήθηκε, αλλά ο λόγος στους ίδιους τους συγγραφείς:

Δημήτρης Σωτάκης

Δημήτρης Σωτάκης:

«Το θαύμα της Αναπνοής» κυκλοφόρησε φέτος σε Γαλλία, Τουρκία, Ταϊβάν, Σερβία, Σκόπια και το 2015 κυκλοφορεί επίσης στην Ιταλία. Πληροφοριακά, στη Γαλλία προτάθηκε για το βραβείο Jean Monnet, επίσης, το παρουσίασα σε μια σειρά εκδηλώσεων στο Βελιγράδι, στην Έκθεση Βιβλίου, στη Σχολή Καλών Τεχνών και αλλού. Το γεγονός της κυκλοφορίας του βιβλίου εκτός, σημαίνει για μένα πολλά, μιας που χρόνια πίστευα- λόγω της φύσης των βιβλίων μου, τα οποία δε διαθέτουν, θα έλεγα, τοπογραφικές παραμέτρους, συγκεκριμένες πόλεις, ονόματα, όσα συμβαίνουν, θα μπορούσαν να συμβαίνουν παντού-ότι θα ενδιέφεραν ένα κοινό εκτός Ελλάδος και να που φέτος αυτό συνέβη, και είναι τόσο ωραίο και λίγο παράξενο το συναίσθημα, να συναντάω αναγνώστες άλλων εθνικοτήτων, μάλιστα σε γλώσσες που δε μιλάω».

Ως «αντίδοτο» αντιμετωπίζει τις μεταφράσεις των βιβλίων της η Φωτεινή Τσαλίκογλου:

Φωτεινή Τσαλίκογλου

«Όταν ανοίγουν τα σύνορα και τα βιβλία σου μεταφράζονται, έχεις μια αίσθηση, τουλάχιστον έτσι συνέβη με μένα, μια παράξενη αίσθηση μεταμόρφωσης των πραγμάτων. Έστω και ως ψευδαίσθηση κάτι τέτοιο, ειδικά σήμερα, είναι πολύτιμο. Άγνωστοι αναγνώστες από την Τουρκία, την Αγγλία, την Αμερική, αλλά και τη Γερμανία…. που γνωρίζουν τη χώρα σου μόνο μέσα από τα Μάρμαρα, τις ακρογιαλιές, το ούζο και το συρτάκι, και πρόσφατα, μεσούσης της κρίσης, μέσα από τους παραμορφωτικούς φακούς μιας απαξιωτικής διάλυσης, θα έχουν ίσως, λέω ίσως, την δυνατότητα μιας άλλης θέασης της χώρας μας. Μιας άλλης εκδοχής. Αυτή η άλλη εκδοχή της χώρας μας που ταξιδεύει με τους ήρωες των μυθιστορημάτων μας είναι για μένα το μεγάλο δώρο της μετάφρασης. Μου επιτρέπει να δω κι εγώ αλλιώς εμένα και τον τόπο μου…. Μου καθιστά επίκαιρη μια σκέψη μου, ότι η χώρα μας, η Ελλάδα είναι σαν τη ζωή: Δεν είναι ποτέ ούτε τόσο όμορφη, ούτε τόσο άσχημη, όσο τη φανταζόμαστε, είναι όμως η μόνη πατρίδα όπως και η μόνη ζωή που έχουμε…»

Ο Μίνως Ευσταθιάδης, του οποίου το βιβλίο «Το δεύτερο μέρος της νύχτας» (εκδ. Ωκεανίδα) κυκλοφόρησε ταυτοχρόνως με την ελληνική έκδοση και στα γερμανικά, θα μας πει:

Μίνως Ευσταθιάδης

«Η μετάφραση και έκδοση του βιβλίου στο εξωτερικό μοιάζει με ανεκτίμητο δώρο. Άνθρωποι με διαφορετικά βιώματα, κουλτούρα και γλώσσα ίσως διαβάσουν λίγες από τις λέξεις μου. Τι άλλο να ελπίσει κάποιος που πλάθει ιστορίες όπως αυτή; Σ’ ένα σπίτι χαμένο στους αγρούς της βόρειας Γερμανίας κάποιος άντρας βρίσκεται σταυρωμένος και σκισμένος στα δύο. Ο ελληνογερμανός ντεντέκτιβ που αναλαμβάνει την εξιχνίαση της δολοφονίας, ρίχνει την απροκάλυπτα «νότια» ματιά του πάνω στην σημερινή γερμανική κοινωνία και ψυχοσύνθεση.

Ήταν πραγματική έκπληξη η έκδοση του μυθιστορήματος από τους γερμανούς. Τρεις διαφορετικοί εκδοτικοί οίκοι ενδιαφέρθηκαν κι αυτό δείχνει πως «μας περιμένουν». Θέλουν να αφουγκραστούν διαφορετικές φωνές, να μοιραστούν βλέμματα, ακόμα κι αν αυτά στοχεύουν πάνω τους.

Ελάχιστα όμως βιβλία ελλήνων συγγραφέων κυκλοφορούν στο εξωτερικό. Η αδιαφορία του κράτους για οτιδήποτε έχει σχέση με τον πολιτισμό κορυφώνεται. Υπάρχει κι ένα τεράστιο κομμάτι του ελληνικού εκδοτικού χώρου που κολυμπάει μέσα στην λίμνη της ντόπιας αυτοκατάφασης. Την στιγμή που η Σκανδιναβία έχει μετατρέψει την αστυνομική της λογοτεχνία σε παγκόσμιο φαινόμενο, εμείς ανταλλάσσουμε φιλοφρονήσεις και ψεύτικα χαμόγελα μεταξύ μας. Το μέλλον κρύβεται σε φτηνές τηλεοπτικές διαφημίσεις βιβλίων ή στην όμορφα ενορχηστρωμένη παρουσία μας σε μια διεθνή έκθεση;»

Ο Δημήτρης Στεφανάκης, ο οποίος χρίστηκε από το Γαλλικό Κράτος, Ιππότης των Γραμμάτων και των Τεχνών από το Γαλλικό κράτος, είδε τα βιβλία του να κυκλοφορούν στα γαλλικά, ισπανικά και αραβικά:

Δημήτρης Στεφανάκης

«Ο Γκαίτε, από τις αρχές του 19ου αιώνα, ισχυρίστηκε ότι “η εθνική λογοτεχνία δεν έχει πλέον μεγάλη αξία ως έννοια. Έχει έρθει η ώρα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κι όλοι πρέπει να συνδράμουν στην επιτάχυνση της εξέλιξης αυτής”. Αν αυτός ο ισχυρισμός συνεχίζει να έχει ισχύ, τότε αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος της πρόκλησης που αντιμετωπίζει η νεοελληνική λογοτεχνία στη νέα χιλιετία. Η προσωπική μου εμπειρία από τις μεταφράσεις των έργων μου απηχεί ακριβώς στην δραματική απουσία των πεζογράφων μας από τη διεθνή λογοτεχνική σκηνή. Με την έννοια αυτή, θεωρώ ότι οι διακρίσεις και τα διθυραμβικά σχόλια που απέσπασαν οι “Μέρες Αλεξάνδρειας” και το “Φιλμ νουάρ” κυρίως στη Γαλλία και στην Ισπανία, αφορούν πρωτίστως την νεοελληνική λογοτεχνία και δευτερευόντως τον δημιουργό τους».

Το βιβλίο του Χρήστου Χρυσόπουλου «Φακός στο στόμα» τιμήθηκε με το Βραβείο Laure Bataillon, ως το καλύτερο μεταφρασμένο δοκίμιο της χρονιάς στη Γαλλία:

Χρήστος Χρυσόπουλος

«Το 2013 μίλησα στη Βρετανική Βιβλιοθήκη για την αξία της μετάφρασης σε μια εκδήλωση για την Διεθνή Μέρα Μετάφρασης.. Ήταν η καλύτερη αφορμή για να πλέξω το εγκώμιο του σημαντικότερου συνομιλητή που διαθέτει ένας συγγραφέας: του μεταφραστή του. Στην δική μου περίπτωση είναι η Γαλλίδα μεταφράστρια των βιβλίων μου, η Anne Laure Brisac. Κάθε κείμενο είναι ένα παλίμψηστο νοημάτων. Όταν μεταφέρεται σε μια άλλη γλώσσα, “ξαναγράφεται” από τον μεταφραστή και τα νοήματα αναδιατάσσονται, κάποια έρχονται στην επιφάνεια ενώ άλλα υποχωρούν. Αυτή η επίγνωση είναι πολύτιμη για μένα. Μαθαίνω όλα εκείνα που περιέχονται στη γραφή μου δίχως να το γνωρίζω. Ουσιαστικά η μετάφραση των βιβλίων μου είναι ένα νέο εργαλείο αυτογνωσίας. Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη και δίνω όλη την ελευθερία στην μεταφράστριά μου. Ίσως, γι αυτό, το μεγαλύτερο δώρο ήταν το Γαλλικό βραβείο Laure Bataillon, που μοιραστήκαμε το 2014 για τον «Φακό στο στόμα» ως το καλύτερο μεταφρασμένο δοκίμιο της χρονιάς στη Γαλλία».

Πέρσα Κουμούτση:

Πέρσα Κουμούτση

«Το 2014, το μυθιστόρημα μου με τίτλο “Δυτικά του Νείλου” κυκλοφόρησε στα αραβικά από τον Εθνικό Οργανισμό Μετάφρασης της Αιγύπτου. Το να κυκλοφορήσει ένα βιβλίο μου στη γλώσσα της δεύτερης πατρίδας μου ήταν εξαιρετική τιμή για μένα για ευνόητους λόγους, αλλά μεγαλύτερη ικανοποίηση ένιωσα, όταν διαπίστωσα ότι ο άνθρωπος που ανέλαβε τη μετάφραση του, δεν ήταν άλλος από τον καθηγητή των Ελληνικών σπουδών του πανεπιστημίου του Καϊρου, Δρ Μ. Χάμντι Ιμπραήμ, ένας από τους σημαντικότερους μεταφραστές της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, τον οποίο είχα την τύχη να έχω καθηγητή όταν φοιτούσα στο ίδιο αυτό πανεπιστήμιο πριν από πολλά χρόνια. Ένας σπουδαίος και χαρισματικός δάσκαλος, που το 2006 το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ συμπεριέλαβε ανάμεσα στους 100 σημαντικότερους ανθρώπους των γραμμάτων. Όταν επικοινώνησα μαζί του για να τον ευχαριστήσω, μου είπε χαριτολογώντας, “Είναι η πρώτη φορά που καθηγητής μεταφράζει έργο μαθητή του και όχι το αντίστροφο.” Αυτή για μένα ήταν η μεγαλύτερη επιβράβευση, υποσκέλισε ακόμα και τη χαρά της κυκλοφορίας του βιβλίου στην αραβική γλώσσα».

Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης:

Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης:

«Είχα την τύχη να δω σχετικά κάμποσες μεταφράσεις βιβλίων μου. Το πρώτο μου μυθιστόρημα, “Οι τέσσερις τοίχοι” μεταφράστηκε στα αγγλικά (Marion Boyars), γαλλικά (Albin Michel), ιταλικά (Crocetti), ισπανικά (Tempora ed./Tropismos) και πορτογαλικά (Babel), και το δεύτερο, “Ο φιλοξενούμενος”, στα αγγλικά (με τίτλο “Stolen time”), ιταλικά και ισπανικά από τους ίδιους οίκους. Η γαλλική έκδοση των Τεσσάρων τοίχων (με αλλαγμένο τίτλο “Le miel des anges”) κέρδισε το 2004 το βραβείο Laure Bataillon, που δίνεται κάθε χρόνο από τις πόλεις Nantes και Saint-Nazaire σε έναν ξένο συγγραφέα και τον μεταφραστή του – το βραβείο μοιραστήκαμε εγώ και ο Michel Volkovitch που έκανε την εξαιρετική μετάφραση. Επίσης η αγγλική έκδοση (“Four Walls”) βρέθηκε στη βραχεία λίστα της βρετανικής εφημερίδας Independent, για το καλύτερο ξενόγλωσσο μυθιστόρημα της χρονιάς (2007).

Ωραίο είναι το άνοιγμα στο εξωτερικό και, οπωσδήποτε, θρέφει την αυτοπεποίθηση του συγγραφέα αλλά, δυστυχώς, δεν τον βοηθά διόλου να γίνει καλύτερος. Βραβεία, συνεντεύξεις, παρουσιάσεις και μεταφράσεις, σχετίζονται με την εξωστρεφή πλευρά του συγγραφέα. Το γράψιμο, όπου κερδίζεται και η πιο ουσιαστική μάχη, έχει να κάνει, αποκλειστικά και μόνο, με την απόλυτη εσωστρέφεια».

Μάκης Τσίτας:

Μάκης Τσίτας

«Το “Μάρτυς μου ο Θεός” μού πρόσφερε μεγάλες χαρές και συγκινήσεις από την πρώτη στιγμή της έκδοσής του (καλοκαίρι του 2013). Γνώρισε την αγάπη και την αποδοχή τόσο των ειδικών (συγγραφέων, κριτικών βιβλίου, πανεπιστημιακών) όσο και του αναγνωστικού κοινού. Το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2014 ήταν το απρόσμενο αποκορύφωμα της καλότυχης πορείας του και ήρθε να μου προσφέρει ακόμα πιο έντονα συναισθήματα και να δημιουργήσει σημαντικές προοπτικές. Γιατί το βραβείο αυτό πέρα από το κύρος και το χρηματικό ποσό που προσφέρει, στοχεύει στην προώθηση των βιβλίων που διακρίθηκαν και γι’ αυτό το λόγο επιδοτεί στο 100% τη μετάφρασή τους στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές γλώσσες. Έχουν περάσει τρεις μήνες από την ανακοίνωσή του (στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης) και ήδη υπογράψαμε συμβόλαια με εκδοτικούς οίκους από την Πολωνία, τη FYROM, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και τη Σερβία. Και υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από τη Γερμανία, την Ιταλία, την Κροατία, την Τουρκία, την Τσεχία και την Ισπανία».

* Μέρος του δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής.