✔ Θύμιος Καρακατσάνης (1940-2012): «Αντιστάθηκα στον θάνατο μέσα από την τέχνη» // Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή

 

 

Ο Θύμιος Καρακατσάνης δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις. Ηθοποιός και σκηνοθέτης, με κύριο χαρακτηριστικό του το πικρό χιούμορ, έδωσε ένα ισχυρό παρόν στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Η συνέντευξη που ακολουθεί, αποτελεί πλήρη απομαγνητοφώνηση της τηλεοπτικής εκπομπής “Η πρώτη μου φορά” (1994, New Channel).

 

– Mε πιέζετε να σας μιλάω στον ενικό…

– Πιστεύω ότι ο πληθυντικός, κατ’ αρχήν είναι νεφελωτικός, γιατί περιμένεις να δεις πολλούς. Και ο σεβασμός είναι κάτι που κρύβεται κάτω από όλα αυτά. Θα σας πω όμως ένα παράδειγμα, που αποδεικνύει το αντίθετο. Κάποτε κάναμε πρόβες στον Αριστοφάνη με τον Ευαγγελάτο. Eνας ηθοποιός πολύ νεαρότερος από εμένα, μου μιλούσε όλο στον πληθυντικό. Κύριε Καρακατσάνη και κύριε Καρατσάνη και όταν κάναμε πρόβα μέσα στο έργο, μου έδινε μια κλοτσιά η οποία με πέθαινε. Τη μια μέρα, αφού μου την έδωσε και πέθανα από τον πόνο, μετά ήρθε και μου είπε: «Συγνώμη σας πόνεσα; Με συγχωρείτε πάρα πολύ». Τη δεύτερη μέρα το ίδιο, την τρίτη το ίδιο, οπότε μια μέρα την έριξε πολύ δυνατά και τότε του λέω: «Δεν μου λες ρε φίλε, μπορείς να μου μιλάς στον ενικό και να με χτυπάς στον πληθυντικό»;

 

–Δεν θα σε χτυπήσω… Η πρώτη φορά που θυμάσαι τον κόσμο;

-Είναι συγκεχυμένα. Γεννήθηκα μέσα στη Κατοχή και θυμάμαι ορισμένα πράγματα σαν φωτογραφίες ακίνητες. Μία φορά θυμάμαι, και εκ των υστέρων συμπεραίνω, ότι πρέπει να ήταν τη μέρα που έγινε ο βομβαρδισμός στον Πειραιά. Είμαι Πειραιώτης και θυμάμαι να βγαίνουμε από ένα καταφύγιο, σαν φωτογραφία. Πώς βγάζανε τις φωτογραφίες με τους νεκρούς παλιά; Θυμάσαι; Είχαν το νεκρό και δίπλα οι τεθλιμμένοι συγγενείς.

 

 

– Θυμάμαι φωτογραφίες.

– Τις φωτογραφίες από τις κηδείες. Κάπως έτσι. Περνούσε ένα φορείο με έναν άνθρωπο γδαρμένο γεμάτο αίματα. Δεν είχε κεφάλι, αλλά είχαν βάλει το κεφάλι του κάπου κοντά στο χέρι του. Κάπως έτσι… σαν να έτρεχαν.

 

– Πρώτη παιδική εικόνα, η τραγική εικόνα του πολέμου…

– Είναι η εικόνα του πολέμου, που μου θυμίζει σήμερα αυτά που βλέπω στην τηλεόραση στον πόλεμο της Σερβίας Ερζεγοβίνης και σκέφτομαι τους Γερμανούς που με τόσο βάναυσο τρόπο συμπεριφέρονται γενικά όλον αυτόν τον αιώνα. Έτσι συμπεριφέρθηκαν στην ανθρωπότητα και στην Ελλάδα. Και γι’ αυτό καμιά φορά, με τα πρόσφατα γεγονότα, θυμώνω ιδιαίτερα όταν βλέπω το φασισμό να ξαναπαίρνει σάρκα, δύναμη, οστά.Tρομάζω. Γιατί η πρώτη μου ακίνητη σε κίνηση μνήμη, είναι αυτός ο νεκρός.

 

– Tο 1978, αν δεν κάνω λάθος, ίδρυσες τη Νέα Ελληνική Σκηνή.

– Τη Νέα Ελληνική Σκηνή, η οποία κρατάει μέχρι σήμερα και ο κόσμος την περιβάλλει με μια συμπάθεια και πεποίθηση. Γι’ αυτό μας βλέπει.

 

– Εφηβικές ανησυχίες;

– Δεν ήταν εφηβικές ανησυχίες, ήταν παιδικές ανησυχίες. Ξέρετε, τα παιδιά που παίζουν το γιατρό, εκεί στη γειτονιά…

 

– Έκανες ενέσεις σε κοριτσάκια;

-Τους βγάζαμε το βρακάκι και βάζαμε μια πετρούλα. Νομίζαμε ότι κάτι περίεργο γεννιόταν μέσα μας. Βέβαια, αυτά που λέμε εμείς σήμερα, περί παιδαγωγικής και τέτοια, δεν υπήρχαν. Σήμερα ζητάμε όλοι με μανία να γίνει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μέσα στο σχολείο. Ενώ στην εποχή μου, ήταν τρομακτικό να σε πιάσουν να κάνεις το γιατρό. Αναγκάστηκα και πήδηξα από μια ταράτσα γιατί έπαιζα μ’ ένα κοριτσάκι το γιατρό και ανέβηκε η μάνα μου και η μάνα της στην ταράτσα που μας έψαχναν και εγώ πήδηξα από την ταράτσα κάτω.

 

– Η πρώτη σου σεξουαλική εμπειρία δηλαδή.

– Ναι, το πρώτο μου πήδημα, θα έλεγα, από ταράτσα βέβαια.

 

– Η πρώτη πραγματική;

– Η πρώτη μου, πάλι ήταν στη γειτονιά και ήταν προεφηβικά. Μία πολύ μεγαλύτερη από μένα μου μάθαινε πώς γίνεται περίπου ο έρωτας. Βέβαια εγώ είχα όλα τα στοιχεία που θα μπορούσε κανείς να τα ονομάσει, αλλά ήμουν πολύ μικρός, δεν θα μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει. Έτσι κι αυτή η πρώτη φορά, έμεινε ανολοκλήρωτη.

 

 

– Πρώτη αγάπη;

– Την πρώτη φορά που ένιωσα την έννοια αγάπη, ήταν με έναν περίεργο, βάρβαρο τρόπο. Επειδή ήμουν παιδί εξορίστου, είχα πάει στην Ασφάλεια με τη μητέρα μου να δούμε τον πατέρα μου, γιατί μετά θα τους πήγαιναν εξορία σε ένα νησί. Εγώ μετά έμαθα ότι στα νησιά υπάρχει και γηγενής πληθυσμός. Νόμιζα ότι τα νησιά κατοικούνται μόνον από εξόριστους. Είχαμε πάει κάτι τυροπιτάκια στον πατέρα μου και τα άνοιγαν αυτοί  με βάρβαρο τρόπο. O πατέρας μου μιλούσε γρήγορα «πήγαινε πες στο Γιάννη αυτό, να κάνει εκείνο» έλεγε στη μητέρα μου και εγώ δίπλα, παιδάκι, δεν μου είχε δώσει σημασία.

Όταν, λοιπόν, είπε ο φύλακας “εντάξει τελειώνετε και φύγετε”, πήγε να κατέβει σε μια πόρτα για να πάει στο υπόγειο – ήταν το κρατητήριο – του λέει η μάνα μου «Κώστα, το παιδί». Και μόλις γυρίζει, θυμάμαι έναν αστυφύλακα -τώρα φύλακας του άστεως περίεργος, με μια εγγλέζικη μπότα, τη θυμάμαι αυτή τη μπότα- του έριξε μια στο στέρνο και κουτρουβαλιάστηκε. Άκουγα το σώμα του να χτυπιέται στη σκάλα. Αυτή η αγάπη για αυτό το σώμα, για αυτόν τον άνθρωπο, κράτησε όλη μου τη ζωή και θα κρατήσει μέχρι να κλείσω τα μάτια μου.

 

–Εκφράζεις μοναδικά το τραγικό με το κωμικό.

-Το θεωρώ πολύ φυσικό. Δεν πιστεύω, δηλαδή, ότι υπάρχει κωμικό χωρίς τη ρίζα του τραγικού. Ας είναι μερικοί, ας πούμε, διασκεδαστές, δεν θα έλεγα ηθοποιοί, οι πλάθοντες ήθος, που νομίζουν ότι κωμωδία σημαίνει γαργάλημα για να γελάσω. Η κωμωδία έχει αφετηρία την τραγική ύπαρξη του ανθρώπου. Αν μιλάμε για ζωή, μιλάμε πρώτα από όλα για θάνατο. Χωρίς τον θάνατο δεν μπορείς να δεις τη ζωή. Κι έτσι, νομίζω, ότι εδώ το αστείο από μόνο του είναι τραγικό. Αν σκεφτείς πόσο αγωνιζόμαστε για μικροχαρές, για να αποκτήσουμε πράγματα, πόσο τραγικά γελοίοι είμαστε… Και όταν βλέπω αυτούς τους μεγάλους, αυτούς που θεωρούμε πετυχημένους του κόσμου, ειδικά αυτούς που έχουν μεγάλο πλούτο, φαντάζουν στα μάτια μου πολύ γελοίοι. Δεν έχω δει πιο κωμικά πρόσωπα.

 

–Όπως;

-Ένας που τον ξέρω ελάχιστα, είχε έρθει μια-δυο φορές στο θέατρο. Άμα πας να τον δεις σπίτι του, πρέπει να σε περάσουν από ένα μηχάνημα που κάνει μπιπ, μπιπ, λες και είναι αεροδρόμιο το σπίτι του. Πρώτο αστείο. Δεύτερο, σε ψάχνουν. Δεν μπορεί να  κινηθεί χωρίς καμιά δεκαριά από αυτούς τους μαντράχαλους σωματοφύλακες. Μερικοί έχουν στο σπίτι τους πιθήκους, αυτός έχει γορίλες. Μου φαίνεται πολύ αστείο όλο αυτό. Όταν πεθάνει, θα σαπίσει όπως σαπίζουμε κι εμείς. Και ίσως θα είναι η μοναδική του ανθρώπινη απόλαυση.

–Η έννοια της ευτυχίας;

-Έχω πολλές στιγμές που ένιωσα την ευτυχία. Πρώτα από όλα, στη θεατρική τέχνη. Συχνά ο θεατρίνος που αφοσιώνεται σε αυτήν νιώθει ευτυχία. Όταν έχει αφοσιωθεί, όμως, πραγματικά σ’ αυτήν. Κάπου, όταν κάποιο βηματάκι μικρό κάνεις, είναι ευτυχία.

 

– Κάτι ενδεικτικό;

– Ναι. Θυμάμαι όταν ο Κουν έλεγε «Θύμιο σήκω να τους δείξεις τι εννοώ». Το έκανα αυτό και τον έβλεπα ότι με κοίταγε με ένα καμάρι… Δακρυσμένος κι εγώ, ένιωθα μεγάλη ευτυχία. Μεγάλη ευτυχία νιώθει κανείς και με τη γνώση. Όταν του ανοίγουν παράθυρα της γνώσης είναι ευτυχία.

 

–Υπάρχουν δάσκαλοι σαν τον Κουν σήμερα;

–Θα τολμήσω να πω όχι, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις. Αλλά άνθρωποι σαν τον Κουν  είναι και σπάνιοι.

 

 

–Φτωχαίνει ο τόπος μας;

-Βεβαίως. Ο τόπος μας φτωχαίνει από την αναξιοκρατία. Όπως άκουσα προχτές στην τηλεόραση, το είπε ο Αλέξης Δαμιανός, η αναξιοκρατία δεν είναι ότι επιπλέουν οι ανάξιοι. Αναξιοκρατία, είναι αυτό που σκοτώνει τους άξιους.

 

–Εσένα δεν σε σκότωσε κανείς.

-Φοβάμαι μήπως είμαι από τους ανάξιους. Είναι ειλικρινές αυτό που λέω. Πολλές φορές κάθομαι κι αναλογίζομαι τα βράδια, μήπως είμαι ένα φαινόμενο αναξιοκρατίας. Σε ό,τι αφορά την ευχέρεια που έχω να λέω την αλήθεια, πάντα αναλογίζομαι μήπως είμαι το άλλοθι μιας δημοκρατικότητας.

 

–Πολύ καίριο αυτό που λες.

-Δυστυχώς, είναι η αλήθεια.

 

– Πρώτη φορά που πάτησες το σανίδι;

-Έπαιζαν την »Aυλή των θαυμάτων» του Καμπανέλη. Στο τέλος, που φεύγουν από αυτή την αυλή, υπάρχει ένας πιτσιρικάς που πάει πάνω και λέει «καλέ κύριε τα κουφώματα είναι για πούλημα;» E, αυτόν τον τεράστιο μονόλογο είχα.

Kαι το έκανα πρόβες ένα μήνα. “Καλέ κύριε, τα κουφώματα, τα κουφώματα είναι για πούλημα;” Χίλιους δυο τρόπους, να ψάξω να βρω πώς θα το πω. Και όταν βγήκα στη σκηνή, μόλις άνοιξα το στόμα μου είχε τελειώσει η φράση. Και είναι η πρώτη φορά που αναλογίζομαι, μήπως ο θεατρίνος είναι αυτός που λέει, αυτός που φτιάχνει τις συνθήκες για να γεννηθεί ο λόγος. Και από τότε ασχολούμαι με αυτό μανιακά.

–Η πιο έντονη στιγμή ανταμοιβής, της δικαίωσης;

-Η πρώτη φορά νομίζω πρέπει να ήταν στο Λονδίνο. Όταν παίζαμε τη Λυσιστράτη και εγώ έκανα τότε την Κλεονίκη και τη Διαλλαγή, που την κάνει σήμερα η κόρη μου. Θυμάμαι ότι ήρθε η Μπεκ Εξφορντ στο τέλος, ήρθαν πολλοί επίσημοι και αυτή γονάτισε και μου φίλησε το χέρι. Βέβαια τότε έγραψαν πολλά οι Άγγλοι κριτικοί. Aλλά τώρα στην Αγγλία παίζουν πολλοί άνδρες τις γυναίκες. Είναι δυο θίασοι όπου παίζουν μόνιμα άνδρες τις γυναίκες. Τώρα στην Αγγλία, όλα συμβαίνουν. Εγώ επειδή παίζω τη Λυσιστράτη τώρα, δεν έχω καμία σχέση με Εγγλέζο, μην πάει ο νους μας… Εκεί έγραψαν οι κριτικοί, ότι επιτέλους να πάνε να δουν αυτοί οι κύριοι τον νεαρό Έλληνα ηθοποιό που κάνει την Κλεονίκη και τη Διαλλαγή, για να μάθουν πώς παίζονται οι γυναίκες.

Και το Pώυτερ το μετέδωσε αυτό, σε όλον τον κόσμο. Ότι κατ’ επανάληψη η ερμηνεία μου επαινέθηκε και το κοινό με έβγαλε επί της σκηνής κι αυτά. Ήταν η πρώτη φορά.

 

–Σε ηλικία;

-Πρέπει να ήμουν γύρω στα είκοσι έξι.

 

 

–Πρώτος μεγάλος έρωτας;

-Να σου πω την αλήθεια, δεν μπορώ να πω ποιός είναι μεγάλος και ποιός είναι ο μεγαλύτερος. Το μόνο που ξέρω, το μονιμότερο και το σπουδαιότερο, είναι αυτό που έχω για τη γυναίκα μου. Τη γνώρισα ένα βράδυ στο σπίτι ενός φίλου ηθοποιού. Όταν με σύστησαν, επειδή αυτή ήταν λάτρης του θεάτρου Tέχνης και ερχόταν και έβλεπε παραστάσεις, και της είπαν “να ο Καρακατσάνης”, αυτή είπε «Σιγά. Πολύ που θα ήθελε να είναι ο Kαρακατσάνης». Εγώ ήμουν είκοσι τεσσάρων χρονών, είχα παίξει τον επιστάτη του Πίντερ, έκανα όλο μεγάλους σε ηλικία ρόλους. Και δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ήμουν πραγματικά εγώ. Κι όταν λέω “ναι εγώ είμαι”, άκουσε τη φωνή μου και ξαφνικά τα μάτια μας κάτι είπαν. Και άμα εγώ βλέπω τα μάτια να μιλάνε είμαι πεισματάρης.

 

–Πώς τα κατάφερες;

-Της είπα “από εδώ και πέρα είσαι δικιά μου, μην το σκέφτεσαι”. “Σας παρακαλώ” μου λέει. “Σταμάτα τώρα” της λέω. Αυτό ήταν.

 

–Τι δένει, κυρίως, δύο ανθρώπους;

-Νομίζω ότι είναι η αλήθεια που δένει μια σχέση. Είναι ο σεβασμός, είναι η εκτίμηση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του άλλου.

 

–Έχεις ποτέ πει “σ’ έχω ανάγκη” κι όχι “σ’ αγαπώ;”

– Ναι, εγώ επειδή πάλεψα πολύ στη ζωή μου με τα τελευταία που είχα με την υγεία μου, δεν ήθελα κανέναν άλλο δίπλα μου, κανέναν, μόνο τη Ρούλα. Κι αν δεν ήταν η Ρούλα, ίσως δεν μπορούσαμε να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη. Δεν το λέω αυτό για σούπες… Έτσι είναι. Δεν ήθελα κανέναν να βλέπω, γιατί οι άνθρωποι που έρχονταν να με δουν, στους οποίους απαγόρευσα να έρχονται, ήταν άνθρωποι που μου έλεγαν μία φράση που με σκότωνε.

Όπως ας πούμε, «πω, πω, τι κίνηση είχε σήμερα». Αυτό το τι κίνηση, με σκότωνε. Όταν εγώ περίμενα να κινηθώ προς τη μαύρη τρύπα και εσύ μου μιλάς για ζωή και τέτοια, με σκότωνες. Ή κι άλλα, “το χρώμα σου”, ενώ την άλλη φορά ξέχναγαν ότι μου είπαν τα ίδια.

 

–Δεν φταίνε…

-Όχι. Είναι, ίσως, μια μανία να σε υποστηρίξουν και κατά βάθος μία αίσθηση που δυνάμωνε τον πόνο σου, ότι αυτές οι καταστάσεις είναι γι’ αυτόν, εμείς είμαστε έξω από αυτό. Κι αυτό με πόναγε, με πείραζε, με ενοχλούσε. Βέβαια ο λαός ο σοφός λέει “πολλοί πεθαμένοι στέκονταν στου άρρωστου το κρεβάτι”.

 

–Κάποιον ρόλο που ζούσες, έτυχε να τον ζήσεις στην ίδια τη ζωή;

-Θα σου πω. Έπαιζα τον Εμποράκο του Μίλερ και τότε πέθανε ο πατέρας μου από καρκίνο. Πώς να σου πω, δεν μπορούσα να παίξω τον ρόλο. Γιατί ο πατέρας μου ήταν ένα στυμμένο λεμόνι, που το σύστημα το πέταξε. Έτσι, αφού του πήρε όλα τα ζουμιά, τον πέταξε. Κάπως έτσι μας πετάει  όλους η ζωή, δηλαδή. Κι αυτό το στυμμένο λεμόνι, ένιωθα ότι είναι ο πατέρας μου και δεν μπορούσα να το παίξω. Δεν ήθελα, νόμιζα ότι, βαθιά μέσα μου, παίρνω τις εμπειρίες της ζωής του, πουλάω την τραγικότητά του. Αν δεν πλήρωναν εισιτήριο και έρχονταν θα μπορούσα να το κάνω. Αλλά, όσο ήξερα ότι με πληρώνουν για να παίζω εγώ την τραγική πραγματικότητα του πατέρα μου, νόμιζα ότι είμαι ιερόσυλος, ότι πουλάω κάτι άλλο. Όπως όταν ήμουν στη Σουηδία, μόλις είχα μάθει ότι έχω καρκίνο. Ήταν μια τρομακτική μέρα. Μετά πήγα στην τηλεόραση και μίλησα για Αριστοφάνη.

 

 

–Μας θυμίζεις ότι είμαστε άνθρωποι…

-Νομίζω ότι εσείς μου δίνετε την ευκαιρία να νιώθω όπως νιώθω σπίτι μου, γι’ αυτό είμαι έτσι.

 

– Μεγάλο κομπλιμέντο.

– Δεν το λέω για κομπλιμέντο, το λέω για να αποκαλύψω μια αλήθεια.

 

– Πότε ένιωσες για πρώτη φορά την έννοια του θανάτου;

– Στη Σουηδία.  Ήμουν απογοητευμένος ένα χρόνο εδώ από διάφορες εξετάσεις, που μου είχαν αλλάξει την Παναγία, με είχαν κόψει κομμάτια. Στη Σουηδία, λοιπόν, είχα πει στον Βασιλειάδη, έναν φίλο μου, θα πεις στο γιατρό ένα πράγμα θέλω. Nα μη μου βάλει -μπορώ να το πω στην τηλεόραση;- κωλοδάχτυλο. Είχα μια μανία, να μη φάω κωλοδάχτυλο. Μόλις μπήκα μέσα, αυτός βάζει ένα γάντι. E, λέω, γιατί βάζει το γάντι; Πες του το, του έλεγα. Τέλος πάντων, μου έκανε νόημα ο γιατρός, είπε κάτι στα σουηδικά, να βγάλω το παντελόνι. Τι να κάνω; Το έβγαλα. Δεν ήξερα εγώ τίποτα. Tο μόνο που με ενδιέφερε ήταν το κωλοδάχτυλο. Eννοώ ερχόταν ολόκληρη σούβλα από πίσω, που δεν την ήξερα. Μου λέει να κατεβάσω το σλιπ. Bγάζω το σλιπ, μου κάνει στα γεννητικά όργανα μία έτσι και μου λέει “πίσω”. Eγώ σφιγγόμουν, γιατί όταν έβλεπα το γάντι αυτό και είχε και κάτι δάχτυλα τεράστια, τρόμαζα. Μου λέει “ντύσου” κι ενώ περίμενα αλλού την πίεση, ξαφνικά έλεγε, έλεγε, έλεγε αυτός και βλέπω το φίλο μου τον Βασιλειάδη να ιδρώνει. “Ρε Κώστα, σε παρακαλώ τι λέει;” “Είναι όροι κύριε Καρακατσάνη, δεν μπορώ να τους μεταφράσω”, απάντησε. Άρχισα να ανησυχώ. Λέω, θα του πω κάτι πολύ ισχυρό, άγριο…Του λέω, “έλα μωρέ, το ξέρω, έχω καρκίνο, πες το μου, το ξέρω. Για να μου πει α, έχεις αυτό το πράγμα. Και μου λέει ναι. Και μόλις μου είπε ναι, φεύγει ένα ποτάμι όχι σαν αυτό που εννοείτε εσείς μεταφορικά, ένα πραγματικό ποτάμι από τη ράχη μου και από το κεφάλι μου και περνάει από τη ραχοκοκαλιά μου και όπως καθόμασταν σε κάτι καρέκλες σαν αυτές τις ορθοπεδικές, μια κανονική καρέκλα με ύφασμα, έχει γίνει μούσκεμα.

 

–Αυτό που ένιωσες, δένει με τις απόψεις που είχες πριν για τον θάνατο;

-Όχι βέβαια. O άνθρωπος έχει μια ψευδαίσθηση αθανασίας και λέει “όλοι θα πεθάνουμε, αλλά ώσπου να ‘ρθει θα είναι πολύς καιρός”.

 

–Εκείνη τη στιγμή …

Τότε, άρχισε να μου λέει ο γιατρός τις πιθανότητες επιβίωσης που έχω, εκεί τα λένε ψυχρά, και έπαθα ένα άσπρο, δεν άκουγα, δεν έβλεπα τίποτα. Το μόνο που σκεφτόμουν, ήταν πως πρέπει να πάω στην Ελλάδα να δω τους δικούς μου. Τίποτα άλλο.

 

–Γαντζώθηκες από τη ζωή και κέρδισες.

-Γαντζώθηκα, ξέρεις, περίεργα. Λέω “ο θεατρίνος τι είναι;” Γιατί, καμιά φορά, δεν σε καταλαβαίνουν οι άνθρωποι. Ένα καλοκαίρι έπαιζα στους Βατράχους τον Διόνυσο και ερχόταν ο Χάρος και έλεγε “Ποιός είναι για τον άλλο κόσμο; Ποιός είναι για το ταξίδι χωρίς γυρισμό; Ποιός είναι για τα θυμαράκια;” Κι εγώ κράταγα δήθεν ένα εισιτήριο και έλεγα ως Διόνυσος χέστης, έλεγα εγώ. .. Κι ο κόσμος γέλαγε. Όπως ήμουνα έτσι και σκεφτόμουν όλα αυτά, βλέπω από το παράθυρο ένα τρένο να έρχεται, αυτά τα σουηδικά τρένα τα γκρίζα. Μου θύμισε την εικόνα, όπως με είχε ντύσει ο Μηχαηλίδης σαν Χάρο, με μια ρεντιγκότα μακριά, που πήγαινε έτσι. Και μόλις το βλέπω, λέω “να, σαν τον Χάρο είναι”. Αλλά, όταν θυμήθηκα πώς έλεγα τη φράση, είπα,  “βρε τώρα έπρεπε να την πω τη φράση. Αν την έλεγα τώρα, θα σηκωνόταν η πέτσα σε όλη την Επίδαυρο”. Νομίζω, ήταν η πρώτη στιγμή που άρχισα ν’ αντιστέκομαι στον θάνατο. Και αντιστάθηκα μέσα από την τέχνη.

 

 

–Αυτό το πέρασμα σε οδήγησε σε επαναξιολογήσεις;

-Ναι. Ένιωσα ότι είναι λίγος ο χρόνος, ότι έχω λίγο χρόνο να γνωρίσω εντελώς τη γυναίκα μου, να γνωρίσω τα παιδιά μου, να γνωρίσω τους φίλους μου, έχω πολύ λίγο χρόνο.

 

–Δεν μας φτάνει η ζωή;

-Είναι το μόνο που νιώθω. Δεν μας φτάνει αυτή η ζωή.

 

–Μήπως είσαι άπληστος;

– Όχι. H ζωή έχει απεριόριστες δυνατότητες για να εκφραστεί ο άνθρωπος. Και σπαταλάει τον χρόνο του, εκφράζοντας ελάχιστα πράγματα. Και ειδικά τα άτομα, που νομίζω πως χουν στη δύναμή τους την έκφραση, κακώς τρώνε τον χρόνο τους. Έπρεπε να δίνουν περισσότερο. Κάποτε, σε ένα πρόγραμμα είχα από τη μια τις απόψεις ενός Ευμόνδου Φιρστ, Έλληνα σαιξπηρικού ηθοποιού του περασμένου αιώνα και από την άλλη είχα βάλει τις δικές μου απόψεις, μετά από έναν αιώνα. Δεν θυμάμαι σε ποιο έργο ήταν αυτό. E, λοιπόν, η γλώσσα άλλαζε, η ουσία των πραγμάτων ήταν ίδια.

 

– Πριν τόσα χρόνια…

-Πριν τόσα χρόνια, αυτό που ζήταγε ο Ευμόνδος Φίρστ ήταν μια Παιδεία για τους ηθοποιούς σε επίπεδο πανεπιστημιακό. Το λέγαμε κάποτε Ακαδημία Θεάτρου, το ένα, το άλλο… Κι αυτό έλεγα κι εγώ. Τώρα ήρθαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που είναι βέβαια μια βιομηχανία, καμιά φορά είναι και βιοτεχνία, ανάλογα τους σταθμούς, και δεν προλαβαίνουν να κάνουν πράγματα. Μαζεύουν κόσμο, ανήθικα κατά την άποψή μου. Γιατί η ψυχαγωγία είναι αγωγή ψυχής και ο ηθοποιός σημαίνει ο ποιών τα ήθη. Θεωρώ ανήθικη την παρουσία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ενώ θα μπορούσαν να είχαν τα αντίθετα αποτελέσματα. Ξαφνικά μιλάμε για Σκόπια, για το ένα, για το άλλο, ενώ στην ουσία φτιάχνουμε εμείς τον φασισμό μέσα στη χώρα μας. Και πείτε μου τώρα ειλικρινά, άμα βλέπει ο γιος μου ή η κόρη μου των πέντε χρόνων αυτά τα σίριαλ που βλέπει ή τον Μάικλ Τζάκσον, δεν είναι να σου σηκώνεται η πέτσα από την αηδία;

 

–Πώς εννοείς τον φασισμό;

-Φασισμός είναι αυτό που δεν σου επιτρέπει να κάνεις ένα βήμα προς τον ουρανό, ένα βήμα προς τον Θεό.

 

–Ο λαός μας κάνει μισό βήμα;

-Τρία, δύο, ένα, ασφαλώς με τέτοια… πνευματικά παιχνίδια. Μη γελιόμαστε τώρα.

 

 

–Πολλή απογοήτευση…

-Βεβαίως. Όταν στην εποχή της εφταετίας ήταν ο Μαστοράκης και οι διάφοροι Μαστοράκηδες και ξανά τους βλέπω στο ίδιο επίπεδο και μάλιστα να δρέπουν δάφνες… Θα μου πεις “Μα είσαι βλάκας τώρα, τα βάζεις με αυτούς; Δεν με νοιάζει. Εγώ τον καρκίνο τον θεωρώ κακό πράγμα και τα βάζω μαζί του όπου κι αν τον βρω, είτε βιολογικά, είτε πνευματικά. Αυτή τη στιγμή έχουμε αναλογιστεί οι Έλληνες, που πάει ο τόπος; Δεν μαθαίνουν οι Έλληνες την ιστορία τους;

 

–Οι απόψεις σου για τη γλώσσα;

-Δεν υπάρχει ελληνική γλώσσα σήμερα. Γιατί έχουν τρία ρήματα και στο τέλος θα καταντήσουμε κι αυτά να μην τα χρησιμοποιούμε. Θα σου μιλήσω με ένα παράδειγμα. Μου τη δίνεις.

 

–Τι θα πει, μου τη δίνεις;

–Μου τη δίνεις, πάει να πει με θύμωσες. Αλλά, μου τη δίνεις, πάει να πει με έβαλες σε σκέψεις, μου τη δίνεις πάει να πει ότι σε αγαπάω, μου τη δίνεις, με κάνεις και αηδιάζω. Ένα ρήμα για όλα. Μπορώ να σου μιλάω μία ώρα με ένα ρήμα. Στο τέλος, δεν θα το βάζουν ούτε αυτό. Θα κάνουν ε, ου, ε, α… Αυτή είναι η ελληνική γλώσσα. Κι αυτοί οι καραγκιόζηδες που λένε ότι φτιάχνουν πράγματα, δεν μιλάνε. Λένε για μένα, “ο υπερβολικός”. Άμα τα λες, λένε “ο υπερβολικός”, μπορεί στο τέλος να βγω κι “ο τρελός”.

 

–Είμαστε πολλοί τρελοί σαν κι εσένα Θύμιο.

-Το πιστεύω. Αλλά, το πράγμα είναι ότι οι τρελοί δεν μιλάνε. Γιατί πιστεύω ότι η αναξιοκρατία, όπως είπε ο Δαμιανός, σκοτώνει τους άξιους. Δεν είναι ότι ανεβάζει τους ανάξιους. Mου αρέσει όταν παίρνω από κάποιον κάτι ωραίο. Θέλω να το χρησιμοποιώ.

 

–Ένιωσες ποτέ να γελοιοποιείσαι στη σκηνή;

-Πρώτη μου φορά που ένιωσα αυτό, ήταν όταν, για βιοποριστικούς λόγους, αναγκάστηκα να παίξω μ’ έναν μεγάλο, υποτίθεται, ηθοποιό και δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί παίζουμε μαζί. Τι λέμε και τι κάνουμε. Έφυγα σε ενάμιση μήνα. Μπήκε η ρετσέτα πάνω μου, ότι είμαι κάποιος που δεν κρατά το λόγο του. Αλλά κράτησα το ήθος μου.

 

–Γέλασες πολύ από κάτι που συνέβη στη σκηνή;

-Είναι πάρα πολλές που έχω γελάσει. Ας πούμε, γέλαγα πολύ με τον Κουν. Γέλασα μία φορά, γιατί παίζαμε μαζί κι όταν με κοίταγε στα μάτια, αισθανόμουν πολύ αστείος. Και μου έλεγε μην με κοιτάς, δεν μπορώ, θα σκάσω. Και δεν τον κοίταγα. Αλλά την άλλη μέρα επειδή δεν τον κοίταξα του φαινόταν και πάλι αστείο. Mια μέρα, μόλις μπήκα, θέλοντας να με αποφύγει γύρισε προς τους θεατές. Και κρυβόταν από το σκηνικό. Nόμισε ότι από την άλλη είναι οι θεατές και γέλαγε αλλά κρυμμένος προς τους θεατές. Ε, εκεί μόλις το είδα αυτό γέλασα, ήταν πολύ δυνατό.

 

 

–Η μεγαλύτερή σου γκάφα;

-Η μεγαλύτερή μου γκάφα ήταν η πρώτη φορά που πήρα έναν υπεύθυνο ρόλο. Ένα κουαρτέτο μοντέρνων μονόπρακτων που είχε κάνει ο Κουν. Eγώ έπαιζα στο τρίτο μονόπρακτο, τη Φαλακρή τραγουδίστρια του Ιονέσκο. Πριν, έπαιζαν οι άλλοι, ο Λαζάνης κι αυτοί, και για να μην ακούω τα μονόπρακτα και ταράζομαι, είχα βάλει στα αυτιά μου βαμβάκι και τα είχα γεμίσει για να μην ακούω, για να είμαι πιο ήρεμος. Όταν βγήκα όμως, ξέχασα να τα βγάλω και φόρεσα και το κράνος του πυροσβέστη και όταν μου μίλαγε ένας κανονικά, εγώ έλεγα “ναι” δυνατά, γιατί δεν άκουγα. Έτσι, ένας μεγάλος συγγραφέας και ακαδημαϊκός -όλοι οι ακαδημαϊκοί είναι μεγάλοι και εμπειρογνώμονες. Εκεί να δεις τι γίνεται, τέλος πάντων, ας μην πιάνουμε τα ιδρύματα, διότι ξέρεις το άσυλο ανιάτων; Αυτά είναι τα ιδρύματα-  είπε, λοιπόν, ο ακαδημαϊκός ότι “αυτός ο νέος μπορεί να έχει μέλλον, όπως λέει ο Κάρολος Κουν, αλλά δεν έχει παρόν”. Δηλαδή, είπε αυτό δεν είναι νερό, είναι ένα ποτήρι με νερό. Σιγά τα ωά. Και χρειάζεται να γίνεις ακαδημαϊκός για να το πεις αυτό; Προς Θεού!

 

–Προκαλείς το γέλιο ακόμα και για τραγικά πράγματα.

-Προχθές είπε ο Υφυπουργός Εξωτερικών τους Γερμανούς “κτηνώδεις γίγαντες με μυαλό παιδιού”. Εγώ ξέρεις τι είπα; “Μπράβο λεβέντη μου – παρόλο που ο παππούς του ήταν δικτάτορας και δεν μου πήγαινε- επιτέλους Πάγκαλε, έβγαλες την γέννα σου από πάνω σου. Του παππού σου, τα αυτά”. Τα αυτά εννοώ, μην πάει ο νου σας αλλού. Αλλά ο παππούς του έτσι ήταν, αυτά, να λέμε και την αλήθεια. Και έρχεται μετά από λίγο καιρό και ζητάει συγνώμη. Και είπα, “πάλι του παππού σου τα αυτά πήρες και τα έφερες;”

 

–Bγάζεις μια πικρία…

-Βέβαια είναι πικρό. Ένα εκατομμύριο Έλληνες σκοτώθηκαν στην Kατοχή, στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο, στην Κρήτη, όλη η ανθρωπότητα θρήνησε θύματα. Σήμερα φτιάχνουν τη Σερβία Ερζεγοβίνη – εγώ δεν είμαι σοβινιστής, δεν λέω “πάρτε τα όπλα”- αλλά να τους ζητάτε συγνώμη; Σας ζήτησαν αυτοί συγνώμη; Σας έδωσαν πίσω αυτά που πήραν; Πήραν την οικονομία μας, τους θησαυρούς μας, πήραν ζωές ανθρώπων μας, χαροκαμένες ακόμα είναι οι οικογένειες. Και είναι οι ίδιοι οι ηγέτες τους. Αυτοί που ήταν φαντάροι κι αν δεν ήταν φαντάροι, θα ήταν ανθυπολοχαγοί, λοχαγοί και τέτοια.

 

–Οργίζεσαι…

-Μα είναι εξοργιστικό.

 

–Πότε πρωτοένιωσες οργή για εθνικά θέματα;

-Είναι η ημέρα που ένιωσα την ελληνική σημαία δική μου. Εγώ όταν έβλεπα εθνόσημο τρόμαζα. Γιατί είχα συνδέσει την εθνικοφροσύνη με τον τύραννο. Aυτόν, που πρώτος με την εγγλέζικη μπότα χτύπησε τον μπαμπά μου. Tον θυμάμαι. Αυτοί όλοι οι εθνικόφρονες φορούσαν σημαίες, είχαν σημαίες. Και εγώ δεν μπορούσα να ταυτιστώ με τη σημαία. Ένιωθα ότι η σημαία είναι κάτι που με σκοτώνει. Και τώρα που πέρασα και το μισό μου αιώνα, όταν βλέπω σημαία κλαίω, που δεν μπόρεσα να καταλάβω, που δεν μπόρεσαν να μου δώσουν να καταλάβω, ποια είναι η σημαία μας, τι είναι η σημαία μας.

 

– Καρακατσάνης. Γελωτοποιός, κλόουν, παλιάτσος, κωμικός, τραγικός, τι;

– Ένας άνθρωπος που ανασαίνει και κοιτάει και δεν λέει τίποτα άλλο, από αυτό που βλέπει. Τώρα αν γίνεται κλόουν, αν γίνεται καραγκιόζης, αν γίνεται τραγικός ή λυρικός, αυτά που βλέπει τον κάνουν. Δεν προσπαθεί τίποτα.

 

 

–Τι είναι ηθοποιός;

-Ηθοποιός είναι αυτός που φτιάχνει τις συνθήκες για να γεννηθεί ο λόγος. Κι όσο πιο μακριά πάει και ψάχνει στην αθέατη πλευρά της σελήνης, τόσο πιο πρωτογενής είναι η τέχνη του και τόσο πιο αποκαλυπτικός γίνεται ο λόγος του.

Βέβαια δεν γράφεται αυτός ο λόγος. Τώρα, που παίζω τη Λυσιστράτη, μου λένε “να τη γράψεις, να μείνει.” Δεν θα μείνει. Το θέατρο πεθαίνει την ώρα που σβήνουν τα φώτα. Δεν μπορεί να μείνει αυτό το ρίγος, αυτή η μυστική επαφή μεταξύ θεατή και θεατρίνου, αυτό το ρεύμα το μυστικό δεν μπορεί να το γράψει καμιά κάμερα. Δεν υπάρχουν τα μέσα. Δεν ξέρω στο μέλλον…

 

-Στήνεις κάτι, το οποίο δεν είναι απτό, δεν είναι άγαλμα, πίνακας, που μένει.

-Έτσι ακριβώς είναι.

 

–Αυτή η προσπάθεια παραγωγής αυτού του μη απτού, τι σημαίνει;

-Ένας θάνατος.

 

–Zει ο ηθοποιός χιλιάδες μικρούς θανάτους;

-Ειλικρινά, ζει θανάτους. Iσως γι αυτό είμαστε πιο κοντά στον θάνατο οι πραγματικοί ηθοποιοί. Γιατί αν είσαι διασκεδαστής, δεν είναι θάνατος, είναι η λήξη μιας μέρας που θα ξαναπεράσεις από το ταμείο του επιχειρηματία και θα πάρεις το τούβλο -έτσι τα λένε τούβλα- για να φύγεις με το τούβλο σου. Ως τούβλο πήγε, ως τούβλο γύρισε κι αυτοί που πάνε και τον βλέπουν, αρχιτούβλα και τον πληρώνουν μάλιστα…

 

–Γελάς με τα αστεία σου;

-Καμιά φορά ναι. Μία μέρα μου είπαν τι είναι ο μισθός του δημοσίου υπαλλήλου, κι όταν μου το είπαν πέθανα στο γέλιο. Είναι σαν την περίοδο στις γυναίκες. Έρχεται μια φορά το μήνα, κρατάει τέσσερις-πέντε μέρες και ώσπου να ξανάρθει πηδιέσαι. Το βρήκα εκπληκτικό, γέλασα πολύ. Τώρα που το ξαναλέω δεν γελάω, πικραίνομαι, γιατί είναι μεγάλη αλήθεια.

 

 

–Ποια η μεγάλη σου αλήθεια;

-Πού να την ξέρω;

 

–H πρώτη σου;

-Η πρώτη μου μεγάλη αλήθεια… Όταν κάποιος επιχειρηματίας μου πέταξε κάτι κλειδιά έξω από το θέατρο και μου λέει παρ΄ τα. Και κάνω έτσι, τα πιάνω, λέω τι είναι αυτά; Μου δείχνει μια Μερσεντές από αυτές τις τεράστιες και μου λέει “αυτή είναι δική σου, αν έρθεις εκεί να κάνουμε αυτό το θέαμα”. Και του είπα εγώ τη μεγάλη μου αλήθεια. Του τα πετάω και του λέω “αυτό το μίνι είναι δικό μου και το αγαπάω πολύ”.

 

– Ήθος…

-Ο λαός λέει σαφέστατα, “το ράσο δεν κάνει τον παπά”. Εγώ το πιστεύω απόλυτα.

 

–Mίσος;

-Ναι. Για έναν συνάδελφο. Mε είχε αδικήσει κατά κόρον. Μου είχε πάρει την άδεια για έξι μήνες, με είχε με δόλο βάλει να υπογράψω και μου είχε πάρει την άδεια, μέσα στην εφταετία ήταν, είχε και τα μέσα.

 

–Δεν είναι μικρόψυχο το μίσος;

-Ναι. Όμως, δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Aκόμα και τώρα, εμφανίζεται κάπου στην τηλεόραση και δείχνει κάτι οδοντόβουρτσες, οδοντόκρεμες και τέτοια και μόλις τον βλέπω την κλείνω. Δεν μπορώ να τον δω.

 

–Θεωρείς τον εαυτό σου μνησίκακο;

-Δεν θέλω να το βλέπω. Ειλικρινά, άμα πάθει τίποτα, θα στενοχωρηθώ. Αλλά δεν θέλω να τον βλέπω. Δηλαδή, είναι ορισμένα πράγματα σιχαμένα σε αυτόν τον κόσμο. Ας πούμε το ποντίκι μου έχει κάνει τίποτα; Δεν το μισώ. Αλλά, άμα το δω, θέλω να πετάξω. Κάπως έτσι, μόλις τον βλέπω το κλείνω, γιατί μου θυμίζει κατσαρίδα, ξέρω εγώ…

 

 

–Tόλμησες Λυσιστράτη σε κλειστό χώρο.Φοβήθηκες;

-Όχι, γιατί δεν είναι η πρώτη φορά.

 

–Το έχεις ξανακάνει:

-Tο έχει κάνει ο Κουν. Παίξαμε τους Όρνιθες και τη Λυσιστράτη, αλλά είχε παίξει σε κλειστό χώρο και τον Οιδίποδα ο Κουν και είχαν πάει πολύ καλά.

 

-Δεν είχες φόβο;

-Ο μοναδικός φόβος ήταν επειδή το έχει δει πολύς κόσμος. Αλλά, θα σου πω κάτι που το λέω και στους θεατές. Eγώ αυτή την παράσταση την έκανα γιατί πιστεύω ότι πρέπει ο κληρονόμος να βλέπει τις κληρονομιές του. Κι αυτά είναι κληρονομιές ελληνικές.

 

–Έχεις απογοήτευση γενικώς. Δεν λες, όμως, πόσος κόσμος έρχεται να δει αυτή την παράσταση χειμωνιάτικα σε κλειστό θέατρο…

-Κάτι σημαίνει, σίγουρα. Και θα σου πω γιατί το έκανα. Ήμουν μια μέρα στην Παιανία και βλέπω ένα παιδί πολύ μορφωμένο, σοβαρό, μοντέρνο και με σίγουρο επηρεασμό από τις… ρίζες μας. Τις ρίζες μας τις είχε μέσα του. Να σκεφτείς φορούσε και σκουλαρίκι της θείας του. Και του λέω “πες μου αγάπη μου, τον ξέρεις τον Αριστοφάνη;” Έτσι, όπως είχα την αγωνία μου να το κάνω να μην το κάνω… Και μου λέει «λες τον περιπτερά στην άλλη πλατεία;».

 

–Αυτό είναι αληθινό;

-Αληθινό. Αυτό ήταν που πήγα στο συνεργάτη μου μετά και του λέω τη Λυσιστράτη θα την κάνουμε. Και δεν ξέρω πώς έγινε.

 

–Γιατί έρχεται ο κόσμος;

-Νομίζω ότι ο κόσμος με εμπιστεύεται. Έρχεται να δει κάτι, του λένε οι άλλοι που το είδαν “πήγαινε θα σ’ αρέσει, θα γελάσεις”.

 

 

– Θεραπεύεις μέσα από το γέλιο;

– Ναι.

 

–Επειδή μας κάνεις να ξεχνιόμαστε;

-Όχι. Νομίζω ότι δείχνω πράγματα που ο κάθε Έλληνας αρχίζει και τα κλωθογυρίζει στο μυαλό του, ο κάθε θεατής μου. Κι έτσι φεύγει, και κάτι του μένει, κάποια σκέψη, κάποια αμφισβήτηση.

 

–Με τις τηλεοπτικές εκπομπές;

-Νομίζω, εσύ κι εγώ και όποιος ασχολείται με το θέμα «ποιώ ήθη”, γιατί η τηλεόραση ποιεί ήθη, είτε θετικά είτε αρνητικά, όσοι από εμάς, λοιπόν, το κάνουμε με θετικό τρόπο, μας ενδιαφέρει αυτό. Τι θα πάρει μετά ο τηλεθεατής όταν σταματήσει αυτή η εκπομπή και κλείσει το κουμπί, αυτό ενδιαφέρει. Θα πουν ο Γιώργος Δουατζής κάτι είπε σήμερα με αυτόν τον άνθρωπο και κάτι προσπάθησε να μας βγάλει. Ίσως, έτσι λες, να πώς είναι ένα πρόσωπο, που δεν είναι αρνητικά ειδωμένο ή θετικά, αλλά είναι από όλες τις μεριές και από την αθέατη μεριά της σελήνης…

 

–Λες να βγάλαμε απόψε κάποια αθέατη πλευρά σου; Σε προκαλώ να μας αποκαλύψεις κάτι που δεν έχεις πει ποτέ δημόσια.

-Ναι. Δεν έχω πει τη γνώμη μου για τους εθνοπατέρες αυτού του τόπου, έτσι στα ίσια.

 

–Πες την.

-Είσαστε για κλάματα.

 

–Αυτοί ή εμείς;

-Αυτοί, κι εμείς που τους εκλέγουμε.

 

 

– Ό,τι ετοιμάζεις αυτόν τον καιρό, έχει σχέση με αυτή σου την άποψη;

– Μετά τη Λυσιστράτη, το καλοκαίρι ίσως κάνω τους Όρνιθες. Και επειδή η Λυσιστράτη μιλάει για κάποιους ανθρώπους που είναι σφετεριστές του δημόσιου χρήματος, σφετεριστές της εξουσίας, πολεμοκάπηλοι, όπως λέει η Λυσιστράτη, θέλω να περάσω σε μια παρεμφερή άποψη δημόσιου άνδρα, που είναι ας πούμε οι άνθρωποι που λέγονται με μία λέξη λαοπλάνοι. Αυτούς τους ανθρώπους θέλω να σκίσω με ένα βαθύ νυστέρι, όπως το κάνει ο Αριστοφάνης, να φτάσω στο βάθος αυτής της νυστεριάς της δικής του και να μπορέσω να αποκαλύψω στους Έλληνες την άποψη του Αριστοφάνη, έστω και με ένα σαξόφωνο.

 

–Γιατί ήρθες εκπομπή;

-Να σου πω την αλήθεια; Ήρθα για σένα.

 

–Αυτό με τιμά.

-Και ειλικρινά ήρθα για σένα, και όπου και να με καλούσες εσύ, θα ερχόμουν. Το λέω ειλικρινά.

 

 

Βιογραφικό: https://el.wikipedia.org/wiki/Θύμιος_Καρακατσάνης

 

 

* Ο Γιώργος Δουατζής  (www.douatzis.gr) γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε κοινωνιολογία-οικονομία, βιοπορίστηκε ως δημοσιογράφος, ασχολείται κυρίως με την Ποίηση. Έχει εκδώσει είκοσι τέσσερα βιβλία και μετείχε σε τέσσερα συλλογικά. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, τσεχικά.