✔ Θοδωρής Αθερίδης: «Ξέρετε, αναστέλλεται κάθε φόβος όταν η αγάπη μεγεθύνεται»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Στην εποχή μας «Ο παράξενος Τζων» του Στάμπλετον γίνεται καθημερινότητα. Όταν όλα αλλάζουν μόνο ο αστάθμητος παράγων και κάποιες λέξεις-κλειδιά μπορεί να σε οδηγήσουν σε ομοίους σου. Μαζί τους δεν χρειάζεται να έχεις και πολλά πολλά. Επικοινωνείς με την σκέψη όσο μακριά και να είναι.

Τον Θοδωρή Αθερίδη, παρά το «Ψέμα» που συνεχίζεται στο Μικρό Παλλάς και το «Art» της Yasmina Reza που ξεπροβάλει, την «Άγρια Δύση» του που παίρνει τις πόλεις, σαν συγγραφέα τον πλησίασα. Ζει στο μεταίχμιο και γι’ αυτό μας μιλά. Για εκείνο που δύει και για το άλλο που ακόμα δεν έχει ανατείλει. Για το ψέμα και για την Κωμωδία της ζωής μας. Για την αλήθεια που είναι η μόνη, τελικά, που μας αναπαύει: «Ξέρετε, αναστέλλεται κάθε φόβος όταν η αγάπη μεγεθύνεται.»

-«Ο Αθερίδης καλλιεργεί ως συγγραφέας ένα είδος πεζογραφίας ανάμεσα στο στιγμιότυπο, το χρονογράφημα και το διήγημα με γερές δόσεις αυτοβιογραφικές και σχηματικές. Ανεξάρτητα αν τους γνωρίζει ή όχι συνεχίζει μια παράδοση, βαριά θα έλεγα κληρονομιά, που καλλιέργησαν ο Ροΐδης, ο Μητσάκης, ο Ξενόπουλος, ο Κονδυλάκης, ο Νιρβάνας, ο Παύλος Παλαιολόγος, ο Παναγιώτης Παπαδούκας, ο Σακελλάριος και ο Ψαθάς. Στον κήπο του βάθους διακρίνω τα μικρά διηγήματα – ενσταντανέ του Μωπασσάν, του Τσέχωφ, του Μαρκ Τουαίν. […] (από τον πρόλογο του Κ. Γεωργουσόπουλου) στο «Απ’ το νου μου», εκδ. Ιρις, Φιλιππότης. Κύριε Αθερίδη, με χαρά είδα ότι εκδοτικά έχουμε συστεγαστεί. Τι είναι για σας το γράψιμο;

Είναι μια γλυκιά περιπέτεια, ένας τρόπος αυτοκαθορισμού μέσα από μαγικές διαδρομές, από παγιδούλες όμορφες που στήνεις στον εαυτό σου για να ανακαλύψεις πράγματα για σένα. Είναι σαν ένα ψυχολογικό τεστ που μόνος σου φτιάχνεις τους κανόνες και προσπαθείς να διερευνήσεις τα συμπεράσματα και τα αποτελέσματα που βγάζεις. Συν την γοητεία της κατασκευής των ιστοριών. Είναι όμορφο να φτιάχνεις ιστορίες.

-Ως τρόπος έκφρασης είναι κάτι που προηγήθηκε ή κάτι που βγήκε στην πορεία;

Είναι κάτι που βγήκε στην πορεία. Αν κι είχα δείγματα από την εφηβεία μου, δεν είχα εντρυφήσει καθόλου σ’ αυτό τον κώδικα των συμβόλων που είναι η γραφή. Άρχισα να υποψιάζομαι τη σημαντικότητά της, όχι τόσο ως αναγνώστης, αλλά κυρίως όταν χρειάστηκε να διατυπώσω εγώ μ’ αυτό τον τρόπο κάποια πράγματα που ήθελα να πω. Χοντρικά μπορώ να πω ότι η ιστορία της γραφής ξεκινά από τους Άγαμους Θύτες. Από τα κείμενα που είχαν διπλή ευθύνη, πέραν, δηλαδή, της γραφής η οποία πρέπει κάτι να σημαίνει, πρέπει να έχουν και μια χρηστική αξία ώστε όταν θα γίνει προφορικός αυτός ο λόγος να μπορεί να στέκει με μια δύναμη και να είναι αποτελεσματικός. Αυτός είναι ο λόγος που κατάλαβα ότι η γραφή διαθέτει ειδικές δυνάμεις.

-Στο μεταξύ η «Άγρια Δύση» σας ανατέλλει ξανά! Κύριε Αθερίδη γιατί τώρα, τι είναι και εν τέλει ζούμε στην «Άγρια Δύση»;

Είναι ένα έργο το οποίο το είχα ανεβάσει εγώ το 2012 και τώρα το ξανανεβάζουνε και πάνε περιοδεία μ’ αυτό ο θίασος του Γεράσιμου Σκιαδαρέση και της Μπέσυ Μάλφα. Με μεγάλη χαρά διαπιστώνω ότι αυτό το έργο τους είχε αρέσει και είχε αρέσει και στον κόσμο. Βεβαίως ο τίτλος ήταν χαρακτηριστικός και τρίσημος: αφορά την άγρια δύση έτσι όπως την γνωρίζουμε για να αντιλαμβάνεται κανείς την αναγωγή στα γουέστερν της εποχής του Φαρ Ουέστ σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης. Σε δεύτερη, είναι ότι είναι άγρια η δύση εννοώντας τον καπιταλισμό, το πολιτικό σύστημα εκείνο που ισχύει εδώ και τόσους αιώνες και το οποίο δείχνει πιο ανθεκτικό απ’ οποιοδήποτε άλλο έχει εφαρμοστεί και τώρα μας δείχνει κιόλας το πρόσωπό του μέσα από ένα φαύλο βηματισμό της κρίσης της λεγόμενης, αυτή είναι η άγρια πλευρά της. Γιατί έχει και την όμορφη πλευρά της, της ευμάρειας, πολύ συχνά των κοινωνικών παροχών, αλλά όταν περνά κρίση είναι ό,τι πιο σκληρό υπάρχει. Και η τρίτη σημασία είναι ότι πραγματικά υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι δύει μια εποχή πριν ανατείλει μια καινούργια. Κι αυτή η δύση την οποία έχουμε τα τελευταία χρόνια, έχει πολλές ματαιώσεις, απορρίψεις, ρατσισμούς, πολέμους ίσως, τα οποία καθιστούν ένα πολύ άγριο ηλιοβασίλεμα. Είναι άγρια αυτή η δύση πριν ανατείλει το καινούργιο το οποίο δεν ξέρουμε και αν θα είναι καλύτερο ή χειρότερο.

-Αυτή τη στιγμή και μετά από τόσο χρόνια δύσης και μάλιστα άγριας δύσης είμαστε πιο κοντά στην Ανατολή ή ακόμα σε άγρια δύση;

Όχι, ακόμα είμαστε σε πλήρη ανάπτυξη της άγριας δύσης. Είμαστε ακόμα προς την κατάδυση, προς την περιδίνηση.

-Το «Δοξαπατρή» που κυκλοφόρησε το 2016 από εκδόσεις Αγγελάκη, είναι θεατρικό. Όπως και τα  «Από έρωτα», «Μια μέλισσα τον Αύγουστο», «Συνέβη κι όποιος θέλει το πιστεύει», «Από μακριά», «Ο τυφλοσούρτης», «Πράματα και θάματα» είναι θεατρικά. Η εποχή μας με ποιο λογοτεχνικό είδος είναι πιο.. συμβατή, κάπως πιο κοντά;

Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή εκείνο που γίνεται στα σόσιαλ μίντια είναι το πιο δημοφιλές. Δηλαδή, η ανταλλαγή απόψεων, αφορισμών, μίσους, μισαλλοδοξίας, εξυπνακισμού, αυτό είναι το πιο δημοφιλές είδος. Κι από τη στιγμή που το θέατρο ανήκει στις τέχνες, δεν μπορούμε να αποτιμήσουμε ένα κείμενο παρά μέσα στον χρόνο. Από κει και πέρα το ύφος, η γλώσσα και όλα αυτά είναι δευτερογενείς χώροι για να κρίνεις κάτι. Νομίζω πάντα το περιεχόμενο είναι αυτό το οποίο θα δώσει σε ένα έργο τέχνης την αξία του, η φόρμα, πολλές φορές, είτε θα το βοηθήσει είτε θα το αναδείξει μέσα στην εποχή ως κάτι σημαντικότερο από την πραγματική του αξία, αλλά το περιεχόμενο είναι αυτό που φέρει την πραγματική του αξία, δηλαδή, του πλαστού, του κάλπικου ή του γνήσιου. Είναι δύσκολο, όμως, κανείς να κρίνει το περιεχόμενο αν αποβάλει τη δοκιμασία στον χρόνο. Πολλές φορές η φόρμα πλάθει το περιεχόμενο, ενώ είναι σκέτη φόρμα.

-Άρα είναι πολύ νωρίς να πούμε και αν το θέατρο, ωφελήθηκε ή ζημιώθηκε από την κρίση…

Ναι, είναι νωρίς. Γιατί πολλές φορές, ξέρετε, το συμπέρασμα αν κάτι έχει ωφεληθεί ή όχι, δεν κρίνετε έτσι μονοδιάστατα, για παράδειγμα μέσα στην κρίση μπορεί να έχουμε μπει σε ανυποψίαστο τόπο, χώρο, θέατρο, σχήμα ανθρώπων, και να λειτουργεί κάποιος προπομπός ενός ρεύματος το οποίο αργότερα θα δούμε τι είναι και τι κάνει και ο ίδιος ο δημιουργός να μην ξέρει ότι το εμπεριέχει, οπότε θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε τί έφερε η κρίση και πού οδήγησε τα πράγματα. Δεν έχουμε την ευχέρεια, δυστυχώς, να μπορέσουμε να κρίνουμε ένα έργο τέχνης όσο ειδικοί και να ‘μαστε, αν δεν το δούμε μέσα στον χρόνο.

-Η ποίηση; Γράψατε «Πολύ φοβάμαι πως έκλεισε αυτό το εργοστάσιο…. Κι έκλεισε επειδή μειώθηκε η ζήτηση… Αυτή είναι η αλήθεια!» Εντέλει δεν ανθίζουν οι Τέχνες στις σκληρές εποχές;

Κανονικά θα ‘πρεπε. Αλλά οι σημερινοί άνθρωποι έτσι καλομαθημένοι και κακομαθημένοι όπως έχουμε μεγαλώσει… Οι παλιότερες γενιές ήταν ασκημένες τη δυσκολία να την μετατρέπουν σε δύναμη και όλο αυτό να εμφανίζεται και εκφράζεται μέσα απ’ τις τέχνες, μέσα από αποφάσεις στη ζωή τους, φοβάμαι να μην ακυρώνονται οι άνθρωποι σήμερα μέσα από τις δυσκολίες, αντί να δυναμώνουν. Δεν είμαι σίγουρος, είναι ένας προβληματισμός. Έγραψα αυτό το εργοστασιάκι που έκλεισε, παραθέτοντας μια φωτογραφία με τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Χατζιδάκι και τον Γκάτσο. Τώρα ζούμε μια πεντηκονταετία ενός λαϊκισμού από την μεταπολίτευση και μετά και όχι μόνο στην Ελλάδα, διεθνώς έχει συμβεί αυτό, όπου ο καθένας έχει πρόσβαση, έχει δικό του κανάλι μέσω μαζικής επικοινωνίας, έχει ένα προφίλ όπου μπορεί να μιλήσει. Αυτός ο ψεύτικος εκδημοκρατισμός ο οποίος είχε ξεκινήσει και τα ορατά του σημάδια ήταν με τον αυριανισμό όπου ο καθένας είχε δικαίωμα να πατήσει και να ισοπεδώσει μια προσωπικότητα με ένα πρωτοσέλιδο που κρεμόταν σε ένα περίπτερο, έδωσε βήμα στον αγράμματο, στον ανίδεο να έχει το δικαίωμα να λοιδορήσει, να κοροϊδέψει σημαντικούς ανθρώπους, ε αυτό το πράγμα δεν έχει τελειώσει, τώρα νομίζω είμαστε στην χειρότερή του φάση διότι παλιά το έκανε η αυριανή, τώρα το κάνει όποιος θέλει.

-Πιστεύετε, δηλαδή, ότι ήταν – είναι και κρίση ιδεών η κρίση;

Πέρα για πέρα! Βέβαια, ξέρετε, τα πάντα έχουν οικονομική βάση. Αυτή η μαρξιστική αλήθεια ισχύει, τα πάντα, ο αέρας που αναπνέουμε είναι οικονομία, όταν ο καπιταλισμός έχει μπει στη φάση που έχει μπει, δεν υπάρχει περίπτωση να μείνουμε εκτός κρίσης, είναι όλο μαζί, ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα, οι εργασιακές συνθήκες, οι φιλικές, οικογενειακές, όλες οι σχέσεις θα μπουν σε κρίση.

-Όμως, το ότι όλα, τελικά, τα βλέπουμε ως οικονομία, ή έχουν γίνει οικονομία εδώ και πολλά χρόνια επιβεβαιώνει κατά κάποιον τρόπο αυτό που λέει η Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ εδώ και καιρό ότι, τελικά, τον μόνο θεό που λατρεύουμε είναι το χρήμα, από μόνο του δεν είναι κρίση αφ’ εαυτού του;

Δυστυχώς είναι μια πραγματικότητα αυτό. Δεν μπορείς να το αντιπαρέλθεις από τη στιγμή που έχουμε ορίσει ως αρχηγό το χρήμα, ως επιβράβευση. Απ’ την ώρα που η υγεία είναι καλύτερη για κάποιον που έχει χρήματα από κάποιον που δεν έχει, το χρήμα αντικαθιστά το θεό, εκτός και αν κάποιος κάνει την υπέρβαση μέσω της ελπίδας, μέσω της πίστης, μέσω της πεποίθησης ότι η ζωή δεν σταματά εδώ σ’ αυτό τον φθαρτό κόσμο, αναδεικνύοντας τον πραγματικό Θεό ο οποίος υπερβαίνει το χρήμα. Διότι το χρήμα δεν μπορεί να υπερβεί αυτή τη ζωή. Είναι ο θεός σ’ αυτή τη ζωή.

Πιστεύω ότι αν ο άνθρωπος λειτουργούσε με μνήμη θανάτου θα αξιοποιούσε περισσότερο και τις πράξεις του αλλά και όλες τις αξίες που έχει.

-«Το Ψέμα» του Γάλλου Florian Zeller σε δική σας σκηνοθεσία για δεύτερη συνεχή χρονιά στο Μικρό Παλλάς, ως τίτλος τουλάχιστον εκφράζει και την εποχή: ζούμε από ψέμα σε ψέμα;

Α ναι βέβαια, και μέσα σ’ αυτό!

-Τι είναι ψεύτικο, αλήθεια, και τι αληθινό σ’ αυτή την εποχή;

Πιστεύω ότι αυτό που είναι αληθινό, είναι αυτό που σε ηρεμεί. Αυτό που σε βοηθά να κοιμηθείς με ήσυχη συνείδηση. Μπορεί κάποιος να καταλάβει αν έχει επαφή με την αλήθεια αν νοιώθει να πλημμυρίζει από αγάπη, όχι από πάθος, από πόθο, από πειρασμό, από γλυκύτητα ηδονής, αλλά από πόθο για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αγάπη. Αυτό μπορώ να πω ως μετρητή αλήθειας. Ξέρετε, αναστέλλεται κάθε φόβος όταν η αγάπη μεγεθύνεται.

-Τα όσα ζούμε, κύριε Αθερίδη, ήταν συνέπεια ή έπαιξε ρόλο και ο αστάθμητος παράγων;

Αν και μόνο να σκεφτόμασταν ότι ο αστάθμητος παράγων ή η τύχη είναι το μυστικό σχέδιο του Θεού, θα μπορούσαμε ταυτίζοντας την τύχη με το έργο του Θεού να νοιώσουμε την παρουσία του. Αν ξαφνικά καταλάβουμε ότι σε όλα υπάρχει ένα σχέδιο, όλα αποκτούν ένα νόημα.

-Τον φοβάστε ή σ’ αυτόν ελπίζετε; [αστάθμητος παράγων] Το μέλλον ανήκει και στην έκπληξη;

Εμείς οι Έλληνες ως έθνος, ως κράτος, δεν είμαστε από τα δυνατότερα κι αν δεν υπολογίσουμε τον αστάθμητο παράγοντα, έχουμε καεί. Δηλαδή, αν κάνουμε τον συσχετισμό των δυνάμεων θα διαπιστώσουμε ότι είμαστε χαμένοι από χέρι.

-Ζήσαμε την παντοδυναμία της τηλεόρασης και τώρα παρακολουθούμε την πλήρη κατάρρευση, νομίζω ότι παρ’ αυτά εσείς κάτι ετοιμάζετε για την τηλεόραση, να πούμε τι;

Μου έχουν γίνει διάφορες προτάσεις, μελετάω διάφορα πράγματα τα οποία δείχνουν να έχουν ενδιαφέρον αλλά είναι πάρα πολύ νωρίς να σας πω οτιδήποτε γιατί μπορεί με την ίδια ευκολία που εμφανίζονται, να εξαφανιστούν κιόλας.

-Αλήθεια, πώς βλέπετε το μέλλον της τηλεόρασης;

Θα επιβιώσει με τον άλφα ή βήτα τρόπο, απλά δεν ξέρουμε πόσο καιρό θα είναι σ’ αυτή την περιδίνηση.

-Τι χάσαμε και τι βρήκαμε, κύριε Αθερίδη, σε αυτή τη δύσκολη εποχή;

Ακόμα είμαστε τον απολογισμό του τι χάνουμε, δεν έχει τελειώσει η νύχτα, περιμένουμε να ολοκληρωθεί, να λήξει η χασούρα για να την αθροίσουμε. Είμαστε ακόμα μέσα στον πόλεμο, θέλω να πω δεν έληξε ο πόλεμος για να μετρήσουμε τις ζημιές. Διότι ο απολογισμός που κάνεις είναι όταν έχεις ξεκινήσει την ανοικοδόμηση, είμαστε ακόμη στους βομβαρδισμούς.

Αθερίδης, Καρύδη, Αλικάκη, Κάππας στην παράσταση «Το Ψέμα», στο Μικρό Παλλάς

-Νέος ηθοποιός στις μέρες μας: τι θα του λέγατε;

Εγώ διακρίνω στους νέους ηθοποιούς κάτι καλύτερο απ’ αυτό που βλέπαμε στους ηθοποιούς της γενιάς μου. Γιατί όταν τελείωνα το 1987 δυο χρόνια μετά ιδρύθηκε η ιδιωτική τηλεόραση και άρχισε αυτός ο οργασμός των σήριαλ και των… Είμαι γέννημα θρέμμα μιας εποχής ανάπτυξης, έγινα και αναγνωρίσιμος, έβγαλα χρήματα, οι νέοι ηθοποιοί είναι εκείνοι που τώρα ζουν την κατάρρευση. Και, βέβαια, θα τους βοηθήσει στο να σταθούν στα πιο ουσιώδη του ανταγωνισμού. Πρέπει να αδράξουν αυτή την ευκαιρία, να αγαπήσουν την δουλειά για τη δουλειά. Η γενιά μου κοιτούσε με το ένα μάτι τη δουλειά και με το άλλο κοιτούσε πονηρά την καριέρα, τα χρήματα, τη δόξα… Σήμερα είναι δύσκολα. Οπότε τους απομένει μόνο η αγάπη για τη δουλειά.

-Το χιούμορ και η κωμωδία στη ζωή μας: αντίδραση στο παράδοξο της ζωής, επανάσταση, στάση ζωής;

Πιστεύω ότι το χιούμορ, η σάτιρα, το κωμικό όλα αυτά βλέπουν τη ζωή από μια αποστασιοποίηση και αυτό σε βοηθά να αποφύγεις την παγίδα να νοιώθεις ή να αισθάνεσαι τον εαυτό σου σαν το κέντρο του σύμπαντος.

-Τι είναι εκείνο που μόνο με το χιούμορ μπορούμε να το πούμε;

Με το χιούμορ μπορούμε να πούμε τα πάντα. Το χιούμορ είναι μια στάση που δείχνει μια ανωτερότητα, δηλαδή υψώνεις ανάστημα σε κάτι που σε καίει.

-Πρώτη φορά αριστερά: κωμωδία ή δράμα;

Κωμωδία.

-Αν ήταν παράσταση η σημερινή μας ζωή, εσείς, τι τίτλο θα βάζατε;

Νομίζω θα έβαζα «Άγρια Δύση».

-Εντέλει είμαστε ο σκηνοθέτης στη δική μας ζωή; Ή κομπάρσος υπάκουος; Και ποιος μας σκηνοθετεί, τελικά, αν όχι εμείς;  

Εδώ θα πρέπει να πω ότι ο καθένας καθορίζει την στάση του. Υπάρχουν άνθρωποι που ηθελημένα είναι κομπάρσοι, άλλοι που είναι πρωταγωνιστές, άλλοι που είναι σκηνοθέτες και υπάρχουν άλλοι που είναι συγγραφείς. Υπάρχουν και κάποιοι που τα κάνουν όλα. Καθένας διαλέγει τον ρόλο του και είναι μια απόφαση που παίρνοντάς την, αναλαμβάνεις και την ευθύνη.

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο