Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο Ζωγράφος, ο Ποιητής και ο Συγγραφέας της κρητικής Αναγέννησης
17/01/2018, 12:19 μμ

Ο Ζωγράφος, ο Ποιητής και ο Συγγραφέας της κρητικής Αναγέννησης

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης // *

 

Ασπασία Παπαδοπεράκη «Θεοτοκόπουλος’ Κορνάρος’ Χορτάτσης», εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο, 2017

 

Το ανάγλυφο ερευνητικό δοκίμιο Θεοτοκόπουλος-Κορνάρος-Χορτάτσης (εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο, 2017) της γλύπτριας Ασπασίας Παπαδοπεράκη, με τις 18 φωτογραφίες, το εύγλυπτο εξώφυλλο και τις ανάλογες ευμεγέθεις, παχιές σελίδες απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις του αναγνώστη: την όραση με τις ωραίες φωτογραφίες, την αφή με την αίσθηση της ογκώδους (παρά τον μικρό αριθμό σελίδων, μόλις 61 σελίδες) πολυτελούς έκδοσης του βιβλίου, την ακοή με το ηχηρό γύρισμα των σελίδων, όπως ο μεγάλος βιβλιόδετος τόμος, ακόμα και την όσφρηση (!) αν ο περίεργος αναγνώστης οσμιστεί από κοντά το χαρτί που θυμίζει τα παλιά βιβλία από τις δανειστικές βιβλιοθήκες. Όσον αφορά τη γεύση, αυτή ικανοποιείται νοερά με το πέρας της ανάγνωσης πίνοντας ένα ποτήρι λευκής μαλβαζίας, το κρασί των Καστρινών στο Βενετοκρατούμενο Χάνδακα που μας μεταφέρει με το έργο της η συγγραφέας.

Το εξώφυλλο με τον πίνακα «Η Επίσκεψη» του Ελ Γκρέκο αποπνέει μια ατμόσφαιρα μυστηρίου,  ενώ ταυτόχρονα η θέση των χεριών στους ώμους των δυο ανθρώπινων μορφών μοιάζει να αγκαλιάζει και να καθοδηγεί τον φιλαλήθη μαθητή της γνώσης στο μονοπάτι της συγγραφικής αλήθειαςˑ μιας αλήθειας τρισδιάστατης, καθώς αποκαλύπτει σταδιακά την ψυχή, το πνεύμα, αλλά και την λογική αλληλουχία των επιστημονικών δεδομένων της ερευνήτριας, η οποία στο παρελθόν, εκτός από τη γλυπτική, έχει δώσει πολλά αξιόλογα δείγματα συγγραφής, όπως Ο επικούρειος ποιητής Κ.Π. Καβάφης, Περί Γλυπτικής, Μελετώντας τον Θεοτοκόπουλο, κ.ά.

Αυτή η κατάθεση ψυχής και γνώσης ξεκινά με την «υπόθεση εργασίας, το ότι ο Θεοτοκόπουλος, ο Κορνάρος και ο Χορτάτσης, γνωρίζονταν μεταξύ τους». Τα δεδομένα πάνω στα οποία βασίζεται αυτή η υπόθεση είναι ο κοινός τόπος καταγωγής και διαβίωσης, καθώς και η σχεδόν ταυτόχρονη διάρκεια ζωής των πρωταγωνιστών. Πιο συγκεκριμένα, ο τόπος είναι η Κρήτη (και οι τρεις ζουν μεγάλο χρονικό διάστημα στον Χάνδακα), ενώ όσον αφορά τη διάρκεια του βίου, ο Θεοτοκόπουλος ζει κατά το χρονικό διάστημα 1541-1614, ο Κορνάρος από το 1553 έως το 1613 και ο Χορτάτσης από το 1550 έως το 1610. Άλλα κοινά στοιχεία είναι ότι, οι τρεις καλλιτέχνες (της ζωγραφικής, της ποίησης και του λόγου) ακμάζουν κατά την περίοδο της ώριμης φάσης της Κρητικής Αναγέννησης (1550-1669), ο καθένας χωριστά είναι ο κορυφαίος στην τέχνη του, ενώ όλοι δέχονται τις επιρροές της ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Από το πρώτο μέρος του βιβλίου γίνεται φανερό ότι η συγγραφέας παρουσιάζει ως πρωταγωνιστή τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο και προχωρά στην ανάλυση έξι πινάκων του με το ίδιο θέμα: «Ο Διωγμός των Εμπόρων από τον Ναό», οι οποίοι φιλοτεχνήθηκαν σε  διαφορετικές χρονικές περιόδους. Μέσα από αυτά τα έργα εξετάζονται οι πιθανές σχέσεις με τον Ερωτόκριτο (σκηνές της Γκιόστρας) του Κορνάρου και τον Κατσούρμπο του Χορτάτση. Ταυτόχρονα, η Ασπασία Παπαδοπεράκη αποκαλύπτει την ταυτότητα του τέταρτου προσώπου σ’ έναν από αυτούς τους πίνακες, το οποίο πιθανόν είναι ο Λουίς δε Καστίγια (1540-1618), φίλος του Θεοτοκόπουλου.

 

Ασπασία Παπαδοπεράκη

 

Στο δεύτερο μέρος του πονήματος εξετάζονται οι πιθανοί λόγοι της απομάκρυνσης του Θεοτοκόπουλου από το παλάτσο Φαρνέζε στη Ρώμη, η αισθητική ανανέωση στη ζωγραφική του Ελ Γκρέκο και το γυμνό στο έργο του.

Η απομάκρυνση από το παλάτσο Φαρνέζε, σύμφωνα με την συγγραφέα, μπορεί να οφείλεται στην διαφορετική αισθητική αντίληψη του Θεοτοκόπουλου, ο οποίος υποστήριζε την ανανέωση της ζωγραφικής σε αντίθεση με το κλίμα αρχαιολατρείας του παλάτσο, καθώς και σε θεολογικές συγκρούσεις ορθοδοξίας (Ελ Γκρέκο)–καθολικισμού. Η ανανέωση που πραγματοποιεί στα έργα του ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πιθανόν επηρεάζεται από τον χριστιανικό νεοπλατωνισμό, γεγονός που μπορεί να ερμηνεύσει τον μυστικισμό των δημιουργιών του.

Η αισθητική ανανέωση πιθανόν έγινε με τη βοήθεια πήλινων προπλασμάτων, τα οποία ο Ελ Γκρέκο έντυνε με ανάλογα ρούχα, την διαφορετική χρήση του φωτός και τον «προοπτικό κύκλο προστασίας». Τα προπλάσματα εξηγούν την απουσία της ανατομικής απεικόνισης (τα ρούχα «πλέουν» στις μορφές, τα όρια του σώματος είναι ασαφή, ενώ ταυτόχρονα δεν έχουν βαρύτητα). Το φως βοηθάει στον ιδιαίτερο χρωματισμό (κλασική τεχνική της Βενετσιάνικης ζωγραφικής Σχολής την περίοδο της Αναγέννησης, η οποία δίνει περισσότερη έμφαση στο χρώμα και λιγότερο στην άλλη σημαντική συνιστώσα της ζωγραφικής τέχνης, δηλαδή τη σύνθεση. Αυτή προτιμάται από τη Σχολή της Φλωρεντίας) των απεικονιζόμενων μορφών.  Όσον αφορά τον «προοπτικό κύκλο προστασίας», την προσωπική σφραγίδα του Θεοτοκόπουλου, αυτός δίνει την αίσθηση του «χώρου εν κινήσει». Η αντινατουραλιστική («αντικλασική») απεικόνιση των ανθρώπινων μορφών σε συνάρτηση με την στρεβλωμένη αντίληψη της κλασικής προοπτικής δημιουργούν έναν ατέρμονα εικαστικό χώρο με πολλαπλά σημεία αναφοράς (αντί για ένα και μοναδικό σημείο που δημιουργούσε η προοπτική κατά την Αναγέννηση), ενώ ταυτόχρονα ο «κύκλος προστασίας» δίνει μια εικόνα συνοχής στο έργο. Αυτές οι καινοτομίες εντάσσουν τον Θεοτοκόπουλο στο αισθητικό ρεύμα του Μανιερισμού (ή ώριμη Αναγέννηση 1525-1600), ενώ ταυτόχρονα γεμίζουν συμβολισμούς και αλληγορίες τα έργα του.

Τα γυμνά σώματα, τα οποία απεικονίζονται χωρίς ακριβείς ανατομικές λεπτομέρειες, φωτίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε το φως να βγαίνει μέσα από αυτά συμβολίζοντας την κάθαρση από την αμαρτία στα πλαίσια της χριστιανικής λατρείας.

Ολοκληρώνοντας το ταξίδι στον τόπο και το χρόνο ο αναγνώστης με το ανά χείρας πόνημα μεταφέρεται νοερά από τον Βενετοκρατούμενο Χάνδακα της κρητικής Αναγέννησης στο σημερινό Μεγάλο Κάστρο και συγκεκριμένα στην γλυπτική σύνθεση της Ασπασίας Παπαδοπεράκη «Καζαντζάκης- Θεοτοκόπουλος-Κορνάρος» στην Παγκρήτια Συνεταιριστική Τράπεζα στο λιμάνι, ενώ μέσα από την ομίχλη του χρόνου «βλέπει» το κεφάλι με τα ολόλευκα γένια του Θεοτοκόπουλου να γνέφει σιωπηλά επιδοκιμάζοντας το συγγραφικό έργο της Καστρινής γλύπτριας. Κι αυτό, λίγο δεν είναι…

 

 

 

* Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός και πολιτισμολόγος. Κατάγεται από τα Χανιά και εργάζεται στο ιατρείο του στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι συγγραφέας πέντε ερευνητικών βιβλίων για την μουσικοχορευτική παράδοση της Κρήτης και χορευτής ελληνικών παραδοσιακών χορών για 36 χρόνια.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top