Δοκίμιο: “Θεός, άνθρωπος και επιστήμη”

Του Σάκη Αλμπαντή  //

Διαβάζω, τελευταία, πολλές ανοησίες από φανατικούς θρησκευόμενους, που με οδηγούν στο άλλο άκρο, στην απόρριψη του Θεού. Κι αυτό δεν μ’ αρέσει, για καθαρά προσωπικούς και ευρύτατα ηθικούς λόγους. Κυρίως διότι αποΐεροποιείται έτσι η Φύση και η ύπαρξή μας.

Δουλεύοντας, επίσης, ένα νέο σύστημα Φυσικής Φιλοσοφίας, αναγκάστηκα να σκεφτώ κατά πόσον πρέπει να συμπεριληφθεί μέσα σ’ αυτό ο Θεός. Μετά από περίσκεψη, έφτασα σε οριστικά αρνητική απάντηση: Αν ο Θεός είναι μέρος του Σύμπαντος, η επιστημονική έρευνα θα Τον αποκαλύψει. Αν δεν είναι μέρος του Σύμπαντος, η έρευνά μας για τους νόμους της Φύσης δεν θα Τον ανακαλύψει ποτέ. Αν είναι Άρρητος, ποτέ δεν θα μπορέσουμε να Τον περιλάβουμε σε οποιονδήποτε κανόνα και νόμο. Θα Τον διατυπώνουμε απλώς ως σχέση της Φύσης με Αυτόν. Κάτι, δηλαδή, σαν τον αριθμό «π», που διατυπώνει την σχέση περιφέρειας και ακτίνας, αλλά..

Οι με την σημερινή έννοια Φιλόσοφοι και οι Θεολόγοι, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν και να προσεγγίσουν την Φύση και τον Θεό, έδωσαν πολλές χρήσιμες ιδέες στην επιστημονική έρευνα. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πόσο χρήσιμη είναι και πρακτικά η γνώμη τους, όσον αφορά στην χρηστή χρήση της Επιστήμης. Όπως και ο Πλάτωνας διέγνωσε εγκαίρως, «πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται» (Μενέξενος, 347 a).

Όμως, υπάρχουν άθεοι, υπάρχουν διαφορετικά δόγματα και θρησκείες. Πώς αυτά μπορούν να συγκλίνουν, ώστε η Επιστήμη και η Φύση να έχουν κοινή και ίδια αξία, ανεξαρτήτως δοξασίας; Δεν μπορεί ο Θεός σε μερικούς ανθρώπους να έδωσε την Βίβλο και την οδό της σωτηρίας και άλλους να τους στέρησε το φως της Αληθείας. Δεν είναι ρατσιστής ο Θεός, δεν έχει «εκλεκτό» λαό. Κάποιος τρόπος, κοινός για όλους τους ανθρώπους, θα υπάρχει, ώστε να οδηγηθούν στην γνώση της αληθείας και την επιλογή του ορθού δρόμου προς Αυτόν.

Παίρνοντας ως βάση την Ορθοδοξία, που έφτασε, με την βοήθεια του αρχαιοελληνικού ορθολογισμού, πολύ μακριά το «π» του Θεού, κατέληξα στα εξής:

Α. Ο Θεός είναι τέλειος και παντοδύναμος. 

Υπάρχει όριο στην παντοδυναμία Του; Εδώ θέτω ένα πονηρό αυτοαναφορικό ερώτημα: «Μπορεί ο Παντοδύναμος να αυτοκαταργηθεί;» Ένα μεγάλο εμπόδιο στη λογική μας είναι η ερώτηση αυτή. Η απάντηση θα δοθεί παρακάτω, όπου θα προσδιορίσω την έννοια του Ανθρώπου.

Β. Μας αποκαλύπτεται λογικά ο Θεός; 

Κατηγορηματικά όχι, διότι θα ήταν ατελής στην παντοδυναμία του. Η Αποκάλυψη είναι εν δυνάμει αυτοκατάργηση. Έδωσε, επίσης, στον Άνθρωπο την ελευθερία βουλήσεως. Αν ο Θεός αποκαλυπτόταν στον Άνθρωπο, ο τελευταίος, εκών-άκων, θα υποχρεωνόταν να πιστέψει και να τηρεί τις εντολές Του, για τον φόβο της τιμωρίας ή για την προσδοκία του Παραδείσου. Για τον λόγο αυτό δεν πιστεύω και στα θαύματα. Το θαύμα είναι αποκάλυψη, άρα επέμβαση στην αυτονομία του Ανθρώπου. Είναι, επίσης, έμμεση απόδειξη, ότι ο Θεός δεν είναι παντοδύναμος και πάνσοφος. Οι όποιες θεϊκές «επεμβάσεις», που μας φαίνονται ως θαύμα, δεν αντιβαίνουν στους φυσικούς νόμους, αλλά είναι σύμφωνες μ’ αυτούς. Ίσως εξαντλούν τα ακρότατα όρια των πιθανοτήτων, αλλά δεν τα υπερβαίνουν. Είναι κάτι που δογματικά μπορεί να εξηγηθεί ως Θεία Πρόνοια. Η πίστη και η προσευχή βοηθούν, όσο κι αν παράξενο μας φαίνεται, αλλ’ αυτό ερμηνεύεται και δεν είναι θέμα του παρόντος.

Γ. Τι σημαίνει «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση;» 

Γράφει η Βίβλος (Γένεσις 1,27-28). «καὶ εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν, καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶν κτηνῶν καὶ πάσης τῆς γῆς καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ γῆς γῆς. Καί ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς». Κι εδώ, βέβαια τελειώνουμε μια για πάντα σχετικά με την ισότητα ανδρών και γυναικών, αλλά τίθεται και ένα άλλο σοβαρότατο θέμα. Κατά την θεϊκή βούληση είμαστε εν δυνάμει θεοί, κυρίαρχοι επί της Γης. Αυτό το θεωρούν πολλοί (βουλιμικοί καπιταλιστές και φονταμενταλιστές) ως δικαίωμα του Ανθρώπου να αυθαιρετεί κατά της Φύσης. Όμως, ο Θεός δημιούργησε την φύση, την έπλασε με τέλειο τρόπο, την έπλασε πανέμορφη, αγαπητικιά, ερωτιάρα και την έκανε δώρο στον Άνθρωπο. Αν ο Άνθρωπος την καταστρέφει, αν την εκμεταλλεύεται ληστρικά, παύει να είναι εν δυνάμει Θεός. Ο Θεός είναι Δωρητής και Δημιουργός. Ο Άνθρωπος, όταν καταστρέφει την Φύση, γίνεται αρνητής της Δημιουργίας και σφετερίζεται –δεν δωρίζει και δεν μοιράζεται- την Φύση και τα αγαθά της με τους συνανθρώπους του και τις επόμενες γενεές. Παύει, συνεπώς, να μπορεί να είναι Θεός.

 Κι αυτό δίνει και μια οριστική απάντηση στην ηλιθιότητα όσων είναι κατά του ελέγχου των γεννήσεων. Η αλόγιστη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού καταστρέφει το θείο δώρο της Δημιουργίας. Ο Θεός μας έδωσε και Λογική, που πρέπει να την χρησιμοποιούμε και να βάζουμε μέτρο στο γεννοβόλημα. Το ίδιο, βέβαια, ισχύει και για εκείνους που, εν τη βουλιμία τους, θεωρούν δικαίωμά τους εκ Θεού να στερούν αυτά τα φυσικά τα αγαθά και θεϊκά δώρα από τους άλλους ανθρώπους, επειδή –όπως διατείνονται- οι ίδιοι είναι ευλογημένοι και οι στερούμενοι αμαρτωλοί. Δεν αρκεί να μην είμαστε βουλιμικά άτομα, πρέπει να μην είμαστε και βουλιμικό βιολογικό είδος.

Δ. Ποια η έννοια της ελευθερίας της βουλήσεως; 

Ξεκινώ με μια δογματική δυσκολία, που με προβλημάτισε. Αναφέρομαι στον Απόστολο Παύλο. Τεράστια προσωπικότητα. Αν δεν ήταν αυτός, το «σκεύος» του Θεού, ο Χριστιανισμός θα ήταν, πιθανόν, μια ακόμη σέχτα ιουδαϊκή και όχι παγκόσμια θρησκεία. Αλλά ο Παύλος αποδεικνύεται ιδιοτελής και συμφεροντολόγος. Γράφει (Προς Τιμόθεον 7-8): «Τον αγώνα τον καλόν ηγώνισμαι, τον δρόμον τετέλεκα, την πίστιν τετήρηκα· λοιπόν απόκειταί μοι ο της δικαιοσύνης στέφανος, ον αποδώσει μοι ο Κύριος εν εκείνῃ τη ημέρα, ο δίκαιος κριτής, ου μόνον δε εμοί, αλλά και πάσι τοις ηγαπηκόσι την επιφάνειαν αυτού».  Δηλαδή, Παύλε, όλα αυτά τα έκανες για τον Παράδεισο κι όχι από ανιδιοτελή πίστη και αγάπη; Κι επειδή δεν γουστάρω, ως άνθρωπος, τιμωρίες κι ανταμοιβές κι αφεντικά, απορρίπτω μια τέτοια ιδιοτέλεια και ατέλεια. Μάλλον κάτι άλλο θα θέλει να πει ο Παύλος κι αυτό θα φανεί παρακάτω.

Κάνοντας, τώρα, μια προέκταση, για να φτάσουμε στην «ιδιοτέλεια» του Παύλου, ας μελετήσουμε καλύτερα το απόσπασμα από την Γένεση. Είμαστε εικόνα και ομοίωση του Θεού, που δεν μας θέλει υποταγμένους σ’ Αυτόν. Δεν θέλει να έχουμε μαζί Του σχέση υποτέλειας, αλλά ισοτιμίας. Είναι μια μορφή τέλειου, ιδανικού και αμφίδρομου έρωτα, όπου οι ερωτευμένοι θέλουν να γίνουν ένα μεταξύ τους. Είναι ο Έρωτας-Δημιουργός, που σε ωθεί στην τελειότητα, αυτόν που ο Σωκράτης θεωρεί την γενεσιουργό δύναμη του κόσμου.

Πόσο παρεξηγημένος ήταν και είναι ο θεϊκός αυτός Φιλόσοφος και πόσο παραμορφώθηκε η εικόνα του απ’ τον Πλάτωνα. Ο Σωκράτης ακολουθούσε τον δαίμονά του και κανέναν άλλον θεό. Δεν ήταν καμιά υπερφυσική δύναμη αυτός ο δαίμονας, αλλά η συνείδησή του, την οποία είχε καλλιεργήσει σε σημείο τελειότητας. Αυτή η συνείδηση τον ωθούσε να είναι ελεύθερος από τον κάθε φόβο.

Ποια Κόλαση, λοιπόν, ποιος Παράδεισος; Εμείς τα δημιουργούμε και τα δύο, αυτά είναι η συνείδησή μας. Άλλωστε, δεν θυμάμαι να διάβασα σε κανένα βιβλικό κείμενο για Κόλαση. Ο Χριστός μιλά για κόλαση, εννοώντας τιμωρία (Ματθ. 25:46). Η Παλαιά Διαθήκη μιλά για τη Γέενα, ένα βαθύ φαράγγι, που ήταν η χωματερή της Ιερουσαλήμ, τόπος καταραμένος, όπου παλιά γινόταν οι ανθρωποθυσίες στον Μολώχ. Ποια μπορεί να είναι αυτή η τιμωρία; Νιώθουν οι ψυχές πόνο από φωτιά; Προφανώς όχι. Όμως ποια φωτιά μπορεί να κάψει φρικτότερα μια ψυχή που στερείται τον τέλειο και υπέρτατο έρωτα, που τύπτεται από την συνείδησή της για την στέρηση αυτή, επειδή επέλεξε την στέρηση και όχι την απόλαυση της ανιδιοτελούς και ιδανικής αγάπης;

Ξαναγυρνώντας, λοιπόν, στον Παύλο, βλέπουμε πως απαιτεί τον στέφανο της δικαιοσύνης, λόγω του έρωτα με τον Θεό. Ο υποτελής δεν μπορεί να απαιτήσει τίποτε από τον αφέντη του. Ο Παύλος αξιώνει δικαίως την ολοκλήρωση της ερωτικής του σχέσης με τον Θεό, μια σχέση ισότητας, αφού ο Θεός τον έπλασε κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του.

Ελευθερία βουλήσεως, επίσης, δεν είναι να επιλέγει κανείς να πιστεύει ή όχι κανείς στον Θεό. Ούτε στο να επιλέγει το Καλό ή το Κακό. Αν ο Θεός μας αποκαλυπτόταν, θέλαμε δεν θέλαμε θα μας είχε υποτακτικούς. Αυτό, όμως, θα ήταν αδυναμία Του. Μας έδωσε, λοιπόν, τη Λογική. Αυτή είναι η ελευθερία μας. Να χρησιμοποιούμε τη Λογική μας ή να ενεργούμε σε βάρος αυτής. Κι αυτό είναι το σημείο σύγκλισης, ο κοινός τόπος Επιστήμης, Φιλοσοφίας και Θρησκείας: Η Λογική, που είτε ως θεϊκό δώρο είτε ως υπέρτατη εξέλιξη στη Φύση, αφορά στον Άνθρωπο και μόνο.

Ε. Τι είναι ο Άνθρωπος τι είναι Λόγος; 

Αφήνω κατά μέρος τον Θεό και τα δόγματα και προσφεύγω στην Βιολογία και μόνο: Άνθρωπος είναι α) ο βιολογικός οργανισμός, β) που αναπτύσσεται στη βιόσφαιρα της Γης, γ) εντός κοινωνίας, δ) διακρίνεται από την υψηλότερη ποιοτική μέχρι τώρα γνωστή λογική, συναίσθημα και αντίληψη της Φύσης και ε) προσπαθεί να ανακαλύψει τους νόμους που την διέπουν και να δώσει νόημα στην ύπαρξή του.

Λόγος είναι η εγκεφαλική –κυρίως- λειτουργία του Ανθρώπου, που προσπαθεί να συλλέξει όσες το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες, να τις επεξεργαστεί, συνδυάζοντάς τες με το συναίσθημα και τις βιολογικές του ανάγκες, να τις μεταδώσει στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας του, ώστε να ερμηνεύσει την Φύση και να δώσει νόημα στην ύπαρξή του.

Όταν ο άνθρωπος ενεργεί με τρόπο που αντιστρατεύεται μια από τις παραπάνω ιδιότητές του, κυρίως τις τέσσερις πρώτες, παύει να είναι Άνθρωπος, κατ’ επιλογή του, αν και σ’ αυτό παίζει ρόλο το υπόβαθρο που έχει. Αυτό το καθορίζει κατ’ ελάχιστο η κληρονομικότητα και κατά μεγαλύτερο ποσοστό η ανατροφή και παιδεία, ο τρόπος, δηλαδή, που ο άνθρωπος έχει προσλάβει τον Λόγο και κάνει την χρήση του.

Όταν ο Άνθρωπος συμπεριφέρεται αντίθετα προς τις τέσσερις παραπάνω ιδιότητές του, δρα αυτοκαταστροφικά. Μια περίπτωση ανάλογη με τα αυτοάνοσα, που ο οργανισμός επιτίθεται εναντίον των οργάνων του, με οδυνηρά ή και θανατηφόρα αποτελέσματα. Η διαπίστωση αυτή έχει, προφανώς, πολλές προεκτάσεις, αλλά δεν είναι του παρόντος.

Πάντως, εδώ μπορούμε να δώσουμε και την απάντηση, στο ερώτημα γιατί ο Θεός δεν μπορεί να αυτοκαταργηθεί: Ο Κουρτ Γκέντελ απέδειξε, ότι κανένα σύστημα λογικής δεν είναι πλήρες, διότι στηρίζεται σε μία (1) τουλάχιστον αξιωματική αρχή, που δεχόμαστε ως αληθή, χωρίς –όμως- να μπορούμε να αποδείξουμε την βασιμότητά της. Το θεώρημα του Γκέντελ, αν αντιστραφεί, μπορεί να διατυπωθεί θετικά: «Κάθε σύστημα λογικής είναι πλήρες, εφόσον είναι σύμφωνο με τις αρχές που το διέπουν». Όντας, λοιπόν, ο Θεός η Αρχή των πάντων, ο Λόγος, αυτοδεσμεύεται και δεν μπορεί να αυτοκαταργηθεί. Κι ο Άνθρωπος το ίδιο: ‘Όταν αντιστρατεύεται τις ιδιότητές του, παύει να είναι Άνθρωπος. Με την διαφορά, ότι ο Άνθρωπος δεν διέπεται από αξιωματικές αρχές, αλλά από φυσικούς, βιολογικούς, νόμους, που, όταν τους παραβαίνει, αρρωσταίνει, πεθαίνει, δημιουργεί μη υγιές περιβάλλον για να ζήσει, αποβάλλεται από την κοινωνία, τρελαίνεται.

Οι ορισμοί που έδωσα στον Άνθρωπο και στον Λόγο δεν κρύβουν καμία μεταφυσική χροιά ούτε αποτελούν αξιώματα. Συνεπώς, όσα ανέπτυξα μέχρι τώρα αποτελούν κοινό τόπο για όλους τους ανθρώπους που έχουν την ιδιότητα του Ανθρώπου και του Λόγου. Θα πρέπει, επίσης, να αποτελούν και κοινό τόπο για κάθε φιλοσοφικό σύστημα ή θρησκευτικό δόγμα και την βάση για τον τρόπο που χρησιμοποιούμε την Επιστήμη. Άλλως, θρησκείες, φιλοσοφία και επιστήμη είναι απάνθρωπα, πλην όμως χωρίς τον Άνθρωπο κι αυτά δεν έχουν νόημα και λόγο ύπαρξης.

Στ. Σκοπός της ύπαρξης του Ανθρώπου 

Ας ασχοληθούμε τώρα με  το πέμπτο σκέλος των ορισμών, ότι ο Άνθρωπος, μέσω του Λόγου προσπαθεί να ανακαλύψει τους νόμους που διέπουν την Φύση και να δώσει νόημα στην ύπαρξή του.

Οι επιστήμονες δέχονται, ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε ή –τέλος πάντων- έχει αυτή τη μορφή, για να δημιουργηθεί ο Άνθρωπος ή για να το παρατηρεί ο Άνθρωπος (Ανθρωπική Αρχή). Αυτό μην εκληφθεί ως ντετερμινισμός. Απλώς σημαίνει, πως το Σύμπαν, έχοντας την συγκεκριμένη σύσταση και τις συγκεκριμένες ιδιότητες, νομοτελειακά θα δημιουργούσε ζωή και τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Δέχονται, επίσης, ότι το μόνο άφθαρτο στο Σύμπαν είναι οι πληροφορίες. Διαπιστώνουν, ότι το Σύμπαν έχει εντροπιακή εξέλιξη, όμως η έμβια Φύση καταπολεμά την εντροπία με οργάνωση. Η καλύτερη οργάνωση της έμβιας Φύσης, που γνωρίζουμε είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Προσθέτω, επίσης, ότι η ομορφιά κάνει την Φύση πιο ενδιαφέρουσα, πιο θελκτική, μας παρακινεί να την εξερευνήσουμε, να την κατανοήσουμε, να την εξυμνήσουμε.

Τι νόημα έχουν όλα αυτά; Αποτελούν σπατάλη τόσες πληροφορίες, ένας τέτοιος εγκέφαλος, η τόση ομορφιά; Η Φύση αντιπαθεί την σπατάλη, διότι έτσι αυξάνεται  η εντροπία. Ο Κόσμος θα μπορούσε να είναι στεγνός, ο Λόγος θα μπορούσε να λειτουργεί χωρίς ευαισθησία και συναίσθημα, όλως μηχανιστικά και ντετερμινιστικά. Έτσι, όμως, το μυαλό μας θα ήταν στείρο.

Πώς θα ήμασταν χωρίς την Τέχνη, χωρίς τον Έρωτα; Απεχθάνομαι να το σκεφτώ ή να το φανταστώ.

Για ποιο λόγο γίνεται η διάχυση των πληροφοριών προς κάθε κατεύθυνση, σε ακαριαίο χρόνο (δεν δεσμεύεται από το όριο της ταχύτητας του φωτός, όπως πειραματικά αποδείχτηκε) και είναι άφθαρτες-αθάνατες; Ποιο λόγο ύπαρξης θα είχαν οι πληροφορίες, αν δεν υπήρχε η Λογική, ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Πού θα απευθυνόταν; Βέβαια, τούτο είναι απαραίτητο για την ενότητα των φυσικών νόμων σε όλο το Σύμπαν, ώστε αυτό να μην διέπεται από αντιτιθέμενους φυσικούς νόμους, διότι τότε θα επικρατούσε χάος και το Σύμπαν θα εξαφανιζόταν ακαριαία. Αυτό, όμως θα μπορούσε να γίνει και με άλλους τρόπους.

Ζ. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος 

Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, προσφεύγω στον Gerald Edelman (ιατρός-νευροβιολόγος, Νόμπελ Ιατρικής 1972):

«Είμαστε φτιαγμένοι από ύλη και όνειρα. Για κανένα άλλο  όργανο του σώματός μας δεν ισχύει περισσότερο αυτός ο αφορισμός όσο για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Έδρα κάθε ανώτερης ψυχονοητικής μας ικανότητας —της μνήμης, της σκέψης, της γλώσσας και της φαντασίας— ο εγκέφαλος αποτελεί αναμφίβολα το ευγενέστερο των οργάνων του σώματός μας. Η πολυπλοκότητα αυτού του οργάνου τρομάζει και γοητεύει: μέσα στο ανθρώπινο κρανίο υπάρχει ένας μικροσκοπικός γαλαξίας από εκατό δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, όσα περίπου υπολογίζεται ότι είναι και τα άστρα του γαλαξία στον οποίο ανήκει ο πλανήτης μας! Ο αριθμός δε των συνάψεων, των κομβικών σημείων όπου διαπλέκονται και επικοινωνούν μεταξύ τους αυτά τα νευρικά κύτταρα, είναι πράγματι τρομακτικός: περίπου εκατό τρισεκατομμύρια ή και περισσότερες. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα της εγκεφαλικής μηχανής δεν εξαρτάται από τον αστρονομικό αριθμό των δομικών της λίθων, δηλαδή των νευρικών κυττάρων και των συνάψεων, αλλά από την πολυεπίπεδη και φαινομενικά άναρχη οργάνωση και αρχιτεκτονική της. Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε σε έναν χαώδη και συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Έναν κόσμο που «είναι ένας τόπος χωρίς ετικέτες». Η λειτουργία του εγκεφάλου είναι να δημιουργεί τάξη μέσα σ’ αυτή τη χαοτική ροή των πραγμάτων. Ο εγκέφαλος οφείλει να ταξινομεί, να κατηγοριοποιεί κάθε αισθητηριακή εμπειρία του οργανισμού και να κατασκευάζει από αυτές τις πρώτες «αντιληπτικές κατηγοριοποιήσεις» ένα κατάλληλο μοντέλο του κόσμου. Από αυτό το μοντέλο εξαρτάται η επιβίωση και η προσαρμογή του οργανισμού. Ο εγκέφαλος, η πιο περίπλοκη διάταξη του γνωστού σύμπαντος, αποτελεί ένα δυναμικό επιλεκτικό σύστημα το οποίο εξελίσσεται συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας ανάλογα με τα ερεθίσματα, τα βιώματα και τις γνώσεις που του προσφέρουμε. Η συνείδηση, και κατά συνέπεια η νόηση, είναι διαδικασία και όχι ουσία, μια διαδικασία που συνδέεται άρρηκτα με τη μνήμη, τη βούληση, την προθετικότητα και τις ασυνείδητες νοητικές καταστάσεις του εγκεφάλου μας».

Η. Άνθρωπος και Σύμπαν 

Ο Άνθρωπος, συνεπώς, έχει την ικανότητα, την επιθυμία και την βούληση να εξερευνήσει και να κατανοήσει το Σύμπαν. Έχει, όμως, τη δυνατότητα και να επηρεάσει την εξέλιξη του Σύμπαντος, αφού είναι εικόνα και ομοίωση του Θεού. Ας μη μας φαίνεται παράδοξη οίηση και ύβρις αυτό. Ο Άνθρωπος δεν είναι μόνο παθητικός αποδέκτης και επεξεργαστής πληροφοριών, αλλά και δημιουργός και χρήστης πληροφοριών. Η Κβαντική Φυσική δέχεται, ότι η παρατήρηση ενός κβαντικού φαινομένου, επηρεάζει την εξέλιξή του. Το Σύμπαν προέκυψε από μία κβαντική διαταραχή του μηδενός (;). Όλα μέσα σ’ αυτό διεμπλέκονται. Ποιος παρατηρεί το Σύμπαν, ποιος δημιουργεί υψηλής ποιότητες πληροφορίες στο κλειστό σύστημα του Σύμπαντος; Ποιος μπορεί να οργανώσει τις πληροφορίες με τον βέλτιστο τρόπο, ώστε να υπερνικηθεί η εντροπία και η κατάρρευση του Σύμπαντος; Μέχρι στιγμής δεν γνωρίζουμε τίποτε καταλληλότερο και ικανότερο από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, έδρα κάθε λειτουργίας και πηγή του Λόγου.

Την κατάρρευση του Σύμπαντος ο Άνθρωπος μπορεί να την πετύχει με την παραγωγή και χρήση υψηλής ποιότητας πληροφοριών. Αλλά, θα πρέπει να οργανώσει αυτές τις πληροφορίες –όπως είπα- με τον άριστο τρόπο. Δηλαδή, έχοντας ως γνώμονα τις πέντε ιδιότητές του, που ανέφερα στο κεφάλαιο Ε’ του πονήματος αυτού.

Θ. Είμαστε φτιαγμένοι από ύλη και όνειρα 

Ποιος είναι ο άριστος τρόπος οργάνωσης των πληροφοριών, ποιες είναι οι υψηλότερης ποιότητας πληροφορίες, που παρακινούν τον Άνθρωπο να εξερευνήσει και να κατανοήσει την Φύση;

Η Ομορφιά και ο δημιουργικός Έρωτας μας παρακινούν, αυτά πρέπει να είναι το κίνητρό μας και όχι η ενστικτώδης βουλιμία. Όπως είπε ο Edelman, είμαστε φτιαγμένοι από ύλη και όνειρα. Και η άποψη αυτή δεν ενέχει δυϊσμό, αφού και τα ζώα ονειρεύονται και τα όνειρα τα δημιουργεί ο εγκέφαλος. Όσο πιο συνεπείς είμαστε προς την φύση μας, προς τις πέντε ιδιότητές μας, τόσο πιο όμορφα είναι τα όνειρά μας. Όταν γινόμαστε βουλιμικά κτήνη, τα όνειρά μας είναι εφιάλτες από την Κόλαση. Ο Αϊνστάιν είπε, πως, αν θέλουμε τα παιδιά μας να γίνουν έξυπνα και δημιουργικά, πρέπει να τους δίνουμε να διαβάζουν παραμύθια. Η Ομορφιά και η Φαντασία γεννούν τον Δημιουργό Έρωτα. Δεν είναι τυχαίο, που οι Επιστήμονες ανακαλύπτουν την Ομορφιά στα μαθηματικά της Φύσης. Και τι υπάρχει πιο θελκτικό για την φαντασία μας από την Τέχνη; Ποιος μπορεί να απεικονίσει καλύτερα την Ομορφιά, την Φύση; Ποιος μπορεί να γονιμοποιήσει αποτελεσματικά τη σκέψη μας, να μας δείξει τους κρυφούς δρόμους προς την κατανόηση της Φύσης από την Τέχνη; Αυτή είναι η υψηλότερης ποιότητας και ευγενέστερη οργάνωση των πληροφοριών και του Λόγου. Και έτσι θα μπορέσουμε και να ενθεωθούμε και να κάνουμε τον Κόσμο καλύτερο και να αποτρέψουμε την κατάρρευσή του στο Μηδέν. Τα δώρα και τις δυνατότητες μας τα έδωσαν είτε η Φύση είτε ο Θεός. Ας μην τα χαραμίσουμε, ας μην τα κάνουμε τροφή των δαιμονισμένων χοίρων των Γαδαρηνών.