Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η «κουζίνα» του θεάτρου
05/07/2017, 5:04 μμ

Η «κουζίνα» του θεάτρου

Γράφει η Μαρία Βρέντζου // *

 

«Θεατρικό μυθιστόρημα – Έργα και ημέρες ενός μακαρίτη» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, μετάφραση Βιργινία Γαλανοπούλου, εκδόσεις Ροές, 2007, σελ. 273

 

Αλήθεια, πως είναι ο κόσμος του θεάτρου από μέσα; Το αυτοβιογραφικό «Θεατρικό μυθιστόρημα» του Σοβιετικού Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ δίνει απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα, όπου στη Μόσχα του 1930, ένας νεαρός επιμελητής εφημερίδας, ο Σεργκέι Λεόντιεβιτς Μαξούντοφ, γράφει ένα μυθιστόρημα, το οποίο στη συνέχεια διασκευάζει για το θέατρο.

Ως γνωστόν, ο Μπουλγκάκοφ αντιμετώπιζε συνεχώς προβλήματα με τη σοβιετική λογοκρισία. Το 1929 δεν μπορούσε να δημοσιεύσει κανένα έργο του ενώ τα θεατρικά του αποκλείονταν από το ρεπερτόριο των θεάτρων. Έτσι, το 1930, βρισκόμενος σε δεινή οικονομική και ψυχολογική κατάσταση, έγραψε ένα γράμμα στην κυβέρνηση ζητώντας είτε να του επιτρέψουν να δουλέψει είτε να τον αφήσουν να φύγει στο εξωτερικό. Ο ίδιος ο Ιωσήφ Στάλιν του τηλεφώνησε, φροντίζοντας να προσληφθεί ως βοηθός σκηνοθέτη στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, μια πραγματικά ασήμαντη θέση. Παρέμεινε εκεί για έξι συναπτά έτη κατά τα οποία ο Στανισλάβσκι ανέλαβε να σκηνοθετήσει ένα έργο του συγγραφέα για τη ζωή του Μολιέρου. Οι πρόβες κράτησαν πάνω από τέσσερα χρόνια, πράγμα που οδήγησε τους δύο άντρες σε σύγκρουση. Στη συνέχεια, την σκηνοθεσία ανέλαβε ο Ντάντσενκο, ο έτερος ιδρυτής του Θεάτρου Τέχνης και αν και το έργο γνώρισε επιτυχία, τελικά κατέβηκε ύστερα από εφτά μόνο παραστάσεις. Φεύγοντας λοιπόν ο Μπουλγκάκοφ από αυτή τη συνεργασία το 1936, άρχισε να γράφει το «Θεατρικό μυθιστόρημα», που άφησε όμως ημιτελές, προκειμένου να τελειώσει το αριστούργημά του «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», πεθαίνοντας τέσσερα έτη μετά.

Στο «Θεατρικό μυθιστόρημα» λοιπόν, αναπαρίστανται με ψευδώνυμα όλα αυτά τα ιερά τέρατα του θεάτρου, ενώ ο κεντρικός ήρωας Μαξούντοφ, μία φιγούρα που χαρακτηρίζει η φτώχια, η μοναξιά, η αυτολύπηση, η κατάθλιψη και ο φόβος θανάτου, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον συγγραφέα. Από την πρώτη σελίδα μαθαίνουμε πως ο πρωταγωνιστής πρόκειται να αυτοκτονήσει, πράγμα όμως που δεν εμποδίζει το κείμενο να είναι βαθύτατα σατιρικό και καυστικό, διαπνεόμενο από χιούμορ και σαρκασμό. Ακόμα και μία απόπειρα αυτοκτονίας περιγράφεται με διασκεδαστικό τρόπο ενώ το απόγειο της κωμικότητας είναι οι πρόβες – βασανιστήρια που διεξάγει ο Στανισλάβσκι, ο οποίος σκιαγραφείται ως ένας υποχόνδριος, μικροβιοφοβικός, λάτρης της ομοιοπαθητικής γεροπαράξενος, που κανείς δεν αμφισβητεί και όλοι υπακούνε. Μέσα από τη λογοτεχνική περσόνα του Μαξούντοφ, ο Μπουλγκάκοφ αμφισβητεί τον μεγάλο δάσκαλο αφού κατακρίνει την πασίγνωστη μέθοδό του και δηλώνει ότι όλες αυτές οι μακροχρόνιες δοκιμές κάνουν κακό στο θεατρικό έργο του. Δεν πρόκειται για τίποτ’ άλλο από μία πνευματική μάχη ανάμεσα σε δύο μεγαλοφυΐες.

Πίσω απ’ την αυλαία, κυριαρχεί ένας κόσμος υποκρισίας, γεμάτος ραδιουργίες, πλεκτάνες, ίντριγκες, μίση, πάθη και αντιζηλίες, με τη γνωστή φαγωμάρα ανάμεσα στους συντελεστές. Κι όμως, μιλάμε για μια περίοδο μαζικότητας και λαϊκότητας του θεάτρου, απ’ την πόρτα του οποίου περνάνε ως θεατές οι πάντες. Και οι νέοι και οι γέροι. Και οι μορφωμένοι και οι αγράμματοι. Και οι χωρικοί και οι κάτοικοι της πόλης. Τέλος, δεν θα ήταν δυνατόν να μην καυτηριάζεται η φαυλότητα και η ασημαντότητα του κύκλου των λογοτεχνών στην σταλινική πραγματικότητα, όπου μέσα στο αφηγηματικό σύμπαν του «Θεατρικού μυθιστορήματος» βλέπουμε ανάξια λόγου βιβλία να δημοσιεύονται και να προωθούνται από το καθεστώς, καθώς η λογοκρισία δεν εγκρίνει τις κριτικές φωνές, καταδικάζοντάς τις στην σιωπή ενώ οι ίδιοι οι προβεβλημένοι συγγραφείς επιδίδονται σε άνευ νοήματος κουτσομπολίστικες συζητήσεις, πίσω από τις οποίες κρύβουν την έλλειψη ταλέντου.

 

Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ

 

Τα θεατρικά γράφονται για να παίζονται και τα μυθιστορήματα για να εκδίδονται. Μόνο στα ολοκληρωτικά καθεστώτα υπαγορεύουν στους καλλιτέχνες τι να κάνουν, τι να πουν, ποιες λέξεις να χρησιμοποιούν και ποιες όχι. Και ο Μπουλγκάκοφ δεν παραλείπει, φορώντας τη μάσκα του βασικού χαρακτήρα, να εκφράζει την πικρία του, κάνοντας όμως τον αναγνώστη να γελάει. Το «Θεατρικό μυθιστόρημα» επιτράπηκε να δημοσιευτεί για πρώτη φορά το 1966. Πράγμα παρήγορο πως ακόμα και στην σταλινική περίοδο που ήταν τόσο σκληρή, υπήρξαν δημιουργικές φωνές που θα παραμείνουν στην ιστορία των γραμμάτων, καταφέρνοντας να μιλάνε σε κάθε εποχή.

 

 

* Η Μαρία Βρέντζου γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Σπούδασε Marketing Management στο Deree College και νομικά στα πανεπιστήμια του Cardiff και Buckingham. Εργάζεται ως δικηγόρος και αρθρογραφεί με θέμα το θέατρο στην ηρακλειώτικη εφημερίδα «Πατρίς». 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top