Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Όταν τα ποτάμια της Αθήνας πλημμυρίζουν
21/02/2018, 6:41 μμ

Όταν τα ποτάμια της Αθήνας πλημμυρίζουν

Γράφει η Αλεξάνδρα Γερακίνη // *

 

Άντζελα Δημητρακάκη «Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού», εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 100

 

Ανθρωπολογία, κοινωνιολογία και λογοτεχνία συναντιούνται στη νουβέλα της Άντζελας Δημητρακάκη Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού που απέσπασε το βραβείο διηγήματος-νουβέλας του Αναγνώστη το 2017. Ο μύθος, πανταχού παρών στη νουβέλα, εμβολίζει την πραγματικότητα και γεμίζει τις ρωγμές που ο ίδιος δημιούργησε. Η ανεξάντλητη δεξαμενή της μυθικής σκέψης τροφοδοτεί τη λογοτεχνία και κινητοποιεί τους ανθρώπους να υπερβούν τα στεγνά όρια του ρεαλισμού και να αναζητήσουν στα υπόγειους και δαιδαλώδεις λαβυρίνθους του μύθου τη μαγεία της υγρασίας. Ένας φανταστικός ποταμός, ο Ερρινυός, που παραπέμπει στις αρχαίες Ερινύες, μια πραγματική Αθήνα και μια γειτονιά των δυτικών συνοικιών στο μεταίχμιο φαντασιακού και πραγματικού, συνθέτουν το φόντο της νουβέλας.

Τέσσερις μαρτυρίες-αναδρομικές αφηγήσεις φωτίζουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες τα γεγονότα που σημάδεψαν αμετάκλητα τη ζωή τεσσάρων κοριτσιών. Μία νεαρή κοινωνική ανθρωπολόγος εκπονεί τη διδακτορική διατριβή της με θέμα τους αστικούς μύθους της Αθήνας και οι ηρωίδες της νουβέλας ανταποκρίνονται στο κάλεσμα της για αναζήτηση πληροφοριών με διαφορετικό τρόπο η κάθε μια. Η Ιωάννα γράφει ένα γράμμα, η Σοφία προτιμά την προφορική καταγραφή, η καθηγήτρια Ναρδή, που δεν ανήκει στα βασικά πρόσωπα της νουβέλας αλλά καθορίζει τις επιλογές των μαθητριών της,  δίνει συνέντευξη και τέλος η Κατερίνα γράφει το γράμμα το οποίο θα δώσει αριστοτεχνικά τις απαντήσεις σε όλα τα ερωτηματικά που δημιούργησαν οι προηγούμενες μαρτυρίες. Η επιλογή της προφορικής καταγραφής και της συνέντευξης δεν είναι, νομίζω, τυχαία και μαρτυρούν τη γοητεία που ασκούν στη λογοτεχνία οι μέθοδοι που αξιοποιεί η προφορική ιστορία, μια επιστήμη που αναπτύσσει ιδιαίτερη δυναμική τα τελευταία χρόνια. Απουσιάζει η μαρτυρία της τέταρτης έφηβης, της Ραχήλ, στο πρόσωπο της οποίας εκπροσωπείται το αλλότριο, το διαφορετικό που συγκεντρώνει τα βέλη του ρατσισμού, αλλά θα πρέπει να φτάσουμε στο τέλος για να πληροφορηθούμε το λόγο αυτής της απουσίας που σημειωτέον δίνεται κλιμακωτά, αφήνοντας μία γεύση μυστηρίου να πλανάται γύρω από κάτι τραγικό που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί και να προβλέψει.

Η φεμινιστική ματιά της Α.Δημητρακάκη είναι φανερή, καθώς απουσιάζουν ολοκληρωτικά οι ανδρικοί χαρακτήρες.  Η Ιωάννα, η Σοφία, η Κατερίνα και η Ραχήλ δεν έχουν και πολλά κοινά με τα υπόλοιπα  κορίτσια του κοινωνικού τους  περιβάλλοντος, γεγονός που δεν ξενίζει όμως τον υποψιασμένο αναγνώστη, αφού οι ήρωες της Δημητρακάκη συνήθως χαρακτηρίζονται από κάτι διαφορετικό που δεν μπορεί να αφομοιωθεί εύκολα από τον περίγυρο τους και ενισχύεται από μία αέναη πάλη που αφορά τόσο κοινωνικές-πολιτικές ανησυχίες όσο και υπαρξιακές αναζητήσεις.

Τα τέσσερα κορίτσια με τα μαύρα μαλλιά, τα μαύρα ρούχα και τα μαύρα νύχια που ακούν Ian Curtis και δεν έχουν σεξουαλικές ανησυχίες, πλήττουν αφόρητα στο υποβαθμισμένο δυτικό προάστιο της Αθήνας, στο οποίο δρουν και κινούνται, στη γειτονιά της κολάσεως, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, μία επιλογή που δηλώνει ξεκάθαρα και τον ταξικό χαρακτήρα του κειμένου. Το ξερό και άνυδρο αστικό τοπίο μάταια προσδοκά τον άνεμο της σοσιαλιστικής αλλαγής και την πραγματοποίηση των εξαγγελιών για αναβάθμιση της ζωής στην Αττική. «Η επαναλειτουργία των ποταμών, εννοώ. Υπήρχε στη λίστα με τις υποσχέσεις και τα πλάνα για την άμεση βελτίωση της ποιότητας ζωής στο λεκανοπέδιο. Σε κάποια σημεία οι πολίτες θα ψάρευαν. Σε άλλα θα υπήρχαν παιδικές χαρές, παγκάκια για ανάπαυση, πλατάνια και άλλα δέντρα που αγαπούν το νερό. Θα υπήρχαν βάρκες και γέφυρες…κύκνοι, πάπιες…», (σελ. 29-30).

 

Άντζελα Δημητρακάκη

 

Η περιβόητη αλλαγή δεν έρχεται ποτέ και οι τέσσερις έφηβες συνεχίζουν ν’ ασφυκτιούν στα στενά όρια της γειτονιάς τους, ζώντας πλέον αποκομμένες και σε ολική ρήξη με ό,τι τους περιβάλλει. Αντιστέκονται στην καταπίεση που υφίστανται από τους κοινωνικούς μηχανισμούς και αναζητούν τους δρόμους στους οποίους θα απελευθερώσουν τις δημιουργικές τους δυνάμεις και θα διοχετεύσουν τις ανησυχίες τους. Καθώς η πραγματικότητα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες και στο κάλεσμα τους, τα τέσσερα κορίτσια θα βρουν καταφύγιο στην αστείρευτη δύναμη του μύθου. Άλλωστε η δεκαετία του 80 γέννησε ελπίδες, κυοφόρησε το διαφορετικό και τροφοδότησε το όνειρο και τη φαντασία. «Σας είπα εξάλλου ότι αυτά τα παιδιά ήταν επιρρεπή…τα σημερινά δεν είναι έτσι…Δεν έχουν την επιθυμία του διαφορετικού, το φοβούνται. Ακούστε και τη συμβουλή μου, αν θέλετε, εκείνη η δεκαετία είχε μια παράξενη ενέργεια, εδώ στην Αθήνα τουλάχιστον, δεν ξέρω γι’ αλλού», (σελ. 75). Το γοητευτικό μάθημα της καθηγήτριας της Ιστορίας από τη μια και η μιζέρια της αστικής επιφάνειας από την άλλη θα εξάψουν τη φαντασία των κοριτσιών που θα αναζητήσουν στα έγκατα της γης το υγρό στοιχείο της ζωής που χρειάζονταν απεγνωσμένα για να επιβιώσουν.

Τελικά, η πολυπόθητη ρευστότητα θα έρθει μόνο που θα είναι ορμητική και θα παρασύρει στο διάβα της ό,τι βρει γιατί είναι ανεξέλεγκτη η ορμή των ποταμιών, όταν πλημμυρίζουν. Η σύμφυρση μύθου και πραγματικότητας θα δείξει την υποκειμενική αλήθεια και τη δύναμη της πολλαπλότητας και ο Ερρινυός θα εκπληρώσει τις προσδοκίες που γέννησε αλλά με απώλειες και συνέπειες που αναπόδραστα θα στιγματίσουν τη μετέπειτα πορεία των κοριτσιών. Ίσως τελικά και η δεκαετία του 80 να στοιχειοθετεί το δικό της μύθο, τις επιδράσεις του οποίου βιώνουμε σήμερα και θα συνεχίσουμε να βιώνουμε και στο  μέλλον, πληρώνοντας το τίμημα των επιλογών μας, όπως άλλωστε και οι ηρωίδες της Α. Δημητρακάκη που διεκδίκησαν το δικαίωμα στη δυνατότητα.

 

 

* Η Αλεξάνδρα Γερακίνη γεννήθηκε και ζει στην Καβάλα. Είναι φιλόλογος, απόφοιτος της Φιλοσοφικής σχολής Ιωαννίνων με μεταπτυχιακές σπουδές στο Α.Π.Θ. σε θέματα ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και πολιτισμού. Εργάζεται στο 6ο Γυμνάσιο Καβάλας και είναι πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων. Συνεργάστηκε με το κέντρο ελληνικής γλώσσας στο πρόγραμμα συγγραφής και εφαρμογής διδακτικών σεναρίων στη Λογοτεχνία με αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Συνδέσμου Φιλολόγων Καβάλας και εδώ και έξι χρόνια διατηρεί στο διαδίκτυο το φιλολογικό ιστολόγιο (alexgger.blogspot.gr) στο οποίο αναρτά υλικό και καινοτόμες ιδέες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται συστηματικά με την προώθηση της φιλαναγνωσίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μέσα από ποικίλες δράσεις όπως την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων στο πλαίσιο του σχολικού ωραρίου, τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς φιλαναγνωσίας και την επικοινωνία με συγγραφείς.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top