«Ποιος είναι επιτέλους αυτός ο Τέλης Στεφανής;» Ο σκηνοθέτης Μιχάλης Καφαντάρης βουτάει στη δεκαετία του ’60 και μιλά για τη νέα του ταινία.

Από τον Γιάννη Παναγόπουλο //

Εδώ και τρία χρόνια η ταινία: «Μα ποιος είναι επιτέλους αυτός ο Τέλης Στεφανής;» γυρίζεται σε μυστικά και σχεδόν μυστικά σημεία της Αθήνας. Ο σκηνοθέτης της, Μιχάλης Καφαντάρης, ρίχνει φως στο πώς συναντήθηκε με ένα σενάριο που φήμες θέλουν να έγραψαν, κρυφά,  άνθρωποι αουτσάιντερ (βοηθοί σκηνοθέτες – σεναριογράφοι – τεχνικοί) που δούλεψαν για πάρτη του  ελληνικού κινηματογράφου στη διάρκεια της αποκαλούμενης «χρυσής» εποχής του.  Η συνέντευξη μαζί του είναι αποκαλυπτική. Μυθοποιεί και απομυθοποιεί «αλήθειες» που αφορούν το Ελληνικό σινεμά της δεκαετίας του ΄60.

Η σκηνή που η Τζένη Βάνου ερμηνεύει το τραγούδι «Ονειρικό»

-Θυμάσαι πού ήσουν όταν συναντήθηκες με την ιδέα της ταινίας;

-Ειλικρινά δεν θυμάμαι. Αλλά αντικειμενικά, αν είσαι κινηματογραφιστής και ξαφνικά μαθαίνεις πως στη δεκαετία του ‘60 μία κρυφή ομάδα κάποιων άλλων κινηματογραφιστών αποφάσισε να γράψει ένα σενάριο με στόχο να το γυρίσει – μυστικά – ταινία, που θα μονταριζόταν και θα προβαλλόταν στο εξωτερικό ως διαμαρτυρία για τη στασιμότητα του ελληνικού κινηματογράφου της εποχής (την ώρα που σε άλλες χώρες της Δύσης το σινεμά είχε πάει ήδη αλλού), τότε αφήνεις ό,τι κάνεις εκείνη τη στιγμή και αρπάζεις πρώτος την ιδέα πριν σε προλάβουν άλλοι.

-Ποια είναι η σχέση της Φωκίωνος Νέγρη με τον Τέλη Στεφανή;

-Εδώ έρχεται να μας συναντήσει μία άλλη, σχεδόν άγνωστη ελληνική ιστορία της δεκαετίας του ’60 . Στη Φωκίωνος Νέγρη, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Κυψέλης, ίσως και ψηλότερά της, στα Τουρκοβούνια για παράδειγμα, λέγεται πως έδρασε μία πολύ ιδιόρρυθμη μυστική ομάδα. Μάλλον δεν είχε πολιτικά ή εγκληματικά κίνητρα αλλά δυστυχώς κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει ποιοι και γιατί την οργάνωσαν. Πρόσφατα άκουσα μία ιστορία από έναν, ηλικιωμένο πλέον, θαμώνα εκείνης της εποχής, πως οι συναντήσεις γίνονταν σε ετήσια βάση. Η λεπτομέρεια που με συντάραξε ήταν πως φρόντιζε οι συναθροίσεις της να γίνονται κοντά στις απόκριες. Έκλεινε χώρους, ταβέρνες ή αίθουσες εκδηλώσεων, προβάλλοντας ως πρόφαση πως επρόκειτο για κάποιο, αναγνωρισμένο νομικά, σωματείο ή σύλλογο. Οι συνελεύσεις της ομάδας γίνονταν με τα μέλη μεταμφιεσμένα. Και οι ιστορίες δεν τελειώνουν εδώ. Λέγεται πως έφτασαν ακόμα και στο σημείο να ανακηρύξουν βασίλισσα – προφανώς ως παρωδία της τότε βασίλισσας της Ελλάδας, Φρειδερίκης – και αλλά πολλά που θα παρουσιαστούν στο πρότζεκτ μας και που, αν επιβεβαιωθούν, θα γίνει πραγματικά χαμός. Αφού σίγουρα πολλά πράγματα όπως τα γνωρίζουμε τώρα για εκείνη την περίοδο της Αθήνας, θα ανατραπούν. Γεγονός είναι, πάντως, πως την εποχή που οι μυστικοί σεναριογράφοι αποφάσισαν να συνωμοτήσουν εναντίον του ελληνικού κινηματογράφου, αυτή η ομάδα–«παρωδία μασονίας» είχε αρκετά μέλη έτοιμα να βοηθήσουν στο εγχείρημα. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να πω περισσότερα πάνω στο θέμα. Θα το αφήσω για αργότερα

-Πότε και πού έγινε το πρώτο γύρισμα του φιλμ σου;

-To πρώτο γύρισμα έγινε στον Κολωνό πριν τρία περίπου χρόνια. Μία Κυριακή μεσημέρι με δύο άτομα συνεργείο, την Αργυρώ Μουστάκα Βρεττού στον πρωταγωνιστικό ρόλο της «Μπίμπη Καρνέζη» και με παρτενέρ της τον Ανδρέα Παναγόπουλο στον ρόλο του «Αχιλλέα Δωδεκάτου». Η Αργυρώ ήταν η πρώτη που πίστεψε στην ιδέα της ταινίας και νομίζω πως τα πρώτα πλανά που της τραβήξαμε βοήθησαν στο να προσελκύσουμε σιγά–σιγά και τους υπόλοιπους συντελεστές του φιλμ. Σήμερα, μετράμε περίπου 40 άτομα δυναμικό μπροστά και πίσω από τις κάμερες, είναι ένας αριθμός που συνεχίζει να αυξάνεται.

-Στη διάρκεια των γυρισμάτων «έπιασες» επαφές με τη Φίνος Φιλμ;

-Αν εννοείς την εταιρεία “Φίνος Φιλμ” που έχει τα νόμιμα δικαιώματα πολλών ταινιών της εποχής που πραγματεύεται η δική μου δουλειά, θα έλεγα όχι αν και δεν θα είχα καμία αντίρρηση να συμβεί αυτό. Στο δικό μου μυαλό όμως «Φίνος Φιλμ» είναι επίσης και οι παλιές εγκαταστάσεις – τα εργαστήρια της οδού Χίου – που συνεχίζουν να υπάρχουν χάρη σε ανθρώπους όπως ο Γιώργος Μουζακίτης. Μιλάμε για ένα πραγματικό μνημείο που η πολιτεία τίμησε μοναχά με μία αναμνηστική πλακέτα στην είσοδο, αδιαφορώντας για τη μετέπειτα τύχη του. Θεωρώ τιμή και τύχη που ο Γιώργος Μουζακίτης στάθηκε απέναντι στους συντελεστές της ταινίας του «Τέλη Στεφανή» σαν αληθινός φίλος. Όταν του το ζητήσαμε, εκείνος άνοιξε τις πόρτες ενός κινηματογραφικού μνημείου και μας άφησε να γυρίσουμε σκηνές μυθοπλασίας δίπλα σε μηχανήματα και δωμάτια μεγάλης ιστορικής σημασίας για το ελληνικό σινεμά. Ήταν μία κίνηση που έδωσε νέα ώθηση και άλλη διάσταση σε ένα πρότζεκτ που, σε διαφορετική περίπτωση, μπορεί να είχα παρατήσει από καιρό, κάτι που φυσικά δεν πρόκειται να συμβεί πλέον.

Φωτογραφία από σκηνή της ταινίας.

-Ποια είναι η αξία της λέξης “επιτέλους” στον τίτλο της ταινίας σου;

-Η αξία της λέξης «επιτέλους» γίνεται αμέσως κατανοητή όταν αποκαλυφθεί αυτό που στο βάθος κρύβεται πίσω από τον τίτλο «Ποιος είναι επιτέλους αυτός ο Τέλης Στεφανής;» και δεν είναι άλλο από την ερώτηση: «Ποιος είναι επιτέλους αυτός ο «παλιός καλός ελληνικός» κινηματογράφος;».

-Στο φιλμ υπάρχει και μία σκηνή που «ανακαλύπτουμε» την Τζένη Βάνου στα πρώτα της βήματα. Για σένα ήταν η Τζένη Βάνου η Billie Hοliday της Ελλάδας;

-Όχι βέβαια. Η Τζένη Βάνου δεν χρειάστηκε ποτέ να είναι κάτι άλλο εκτός από την Τζένη Βάνου. Η φωνή της είναι τεράστια, τόσο μεγάλη που θα μπορούσε ίσως να κάνει την Dinah Washington να αναρωτηθεί εκείνη για το εαυτό της, αν είναι η Τζένη Βάνου της Αμερικής. Αυτή η μεγάλη Ελληνίδα τραγουδίστρια θα πάρει μέρος στη μυθοπλασία του μυστικού σεναρίου του Τέλη Στεφανή. Θα μιλά όμως μόνο μέσα από τους ήχους μίας σχετικά άγνωστης ηχογράφησης των αρχών του ’60 που εξασφάλισε για το πρότζεκτ ο Γιώργος Αθανασόπουλος.

-Ποια ηθοποιός της “χρυσής εποχής” της Φίνος Φιλμ θα μπορούσε να ενσαρκώσει ιδανικά τον ρόλο της πρωταγωνίστριας, Μπίμπης Καρνέζη;

-Χωρίς δεύτερη σκέψη, η Λιλίκα Παπαγιάννη. Όχι όμως όπως την ξέρουμε από τον ρόλο της “Αθηνάς” στην ταινία “Δεσποινίς Διευθυντής”, αλλά όπως εμφανίστηκε στην “Εκδρομή” του Τάκη Κανελλόπουλου.

-Είναι αλήθεια πως ο Νίκος Φέρμας κάπνιζε μπάφους στα γυρίσματα των ταινιών που έπαιζε;

-Παράξενη ερώτηση αλλά χαίρομαι που την κάνεις. Ο Φέρμας ήταν γνωστός χασισοπότης. Σχεδόν σε όλα τα πλάνα των ταινιών εμφανίζεται «φτιαγμένος». Ίσως να ήταν φτιαγμένος και εκείνη τη νύχτα που είδε πιτσιρικάς, σε ένα καφενείο στη Μυτιλήνη, για πρώτη φορά θέατρο από μπουλούκι και το ακολούθησε χωρίς δεύτερη σκέψη, για να περάσει μετά στην ιστορία ως ένας από τους πιο γαμάτους δευτερολάδες που αξιώθηκε να δει ποτέ το ελληνικό σινεμά. Πρώτη φορά άκουσα τον Δημόπουλο, τον σκηνοθέτη του “Λόλα” και του “Αμόκ”, να μιλάει για την εξάρτηση του Φέρμα. Καθώς ήταν αγράμματος, έπρεπε να του διαβάζουν τα λόγια που θα πει και ο Δημόπουλος αγχωνόταν μήπως με το χασίσι τα ξεχάσει. Χαρακτηριστική είναι η στιγμή που ο Φέρμας μία μέρα γυρισμάτων, του είπε: “Χέσε τα λόγια κύριε σκηνοθέτα, να σου δώσω να πιεις από αυτό, να δεις τα πλάνα σου να πετάνε;”. Αγράμματος και εμπειρικός ηθοποιός ο Φέρμας είπε πάνω στη μαστούρα μία αλήθεια. Ο κινηματογράφος στην Ελλάδα εκείνη την εποχή έμοιαζε να χρειάζεται κάτι για να ξεκολλήσει από τη γη και την ασφάλεια του τετριμμένου.

-Ποια είναι η καλύτερη εμμονή που “τρέφεις” γύρω από τη δεκαετία του ’60;

-Το τραγούδι «Washington Square» των Village Stompers που γράφτηκε το ’63. Ακουγόταν κάθε πρωί στις 7.00 π.μ. από το ραδιόφωνο ως σήμα έναρξης του Πρώτου Προγράμματος, όταν ήμουν μικρός. Νομίζω δεν θα το ξεπεράσω ποτέ. Και κάθε φορά που θα τύχει να το ακούσω μου έρχεται εναλλάξ να πιω, να καπνίσω και να γαμήσω ή και τα τρία μαζί ταυτόχρονα.

-Πότε θα ολοκληρωθεί η ταινία σου; Θα πάρεις μέρος σε κάποιο φεστιβάλ;

-Ελπίζω τον Σεπτέμβρη, για να προλάβουμε έστω και σαν «γουόρκ ιν πρόγκρες» το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Στους συντελεστές της ταινίας έχω τάξει πάντως κόκκινο χαλί στις Κάννες. Έχει κάτι όμορφο και ρομαντικό αυτή η υπόσχεση και ελπίζω να εκπληρωθεί, παρόλο που δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία μαλακία που είπα, για να τους πείσω να κάνουν αυτά που τους βάζω και κάνουν. Είναι πολλά και θα γίνουν ακόμα περισσότερα.

-Γιατί λέμε πως ο “Τέλης” είναι ντοκιμαντέρ και όχι κανονική ταινία;

-Αυτή η ταινία είναι μυθοπλασίας. Όπως φαίνεται, θα χρειαστεί να γυριστεί μία άλλη ταινία, κάτι σαν ντοκιμαντέρ που θα εξηγεί και θα δικαιολογήσει το τι βλέπεις και γιατί σ’ αυτήν εδώ την ταινία. Θα έλεγα λοιπόν ότι ο «Τέλης Στεφανής» είναι πρότζεκτ . Κάτι σαν μπαμπουσκα που η μία ταινία προκύπτει μέσα από την κοιλιά της άλλης. Θα δείξει .

-Τι θα κάνεις μετά από αυτή τη συνέντευξη;

-Θα ακούσω το τραγούδι «Washington Square» των Village Stompers και θα ευχηθώ να μην του βάλει ελληνικούς στίχους ο Μαραβέγιας. Τουλάχιστον όσο ζω.

-Γιατί οι πρωταγωνιστές σου φορούν μάσκες στην ταινία;

-Είναι μια έμμεση αναφορά στη μυστική ομάδα που, όπως ανέφερα πριν, λέγεται πως έδρασε στην Κυψέλη τη δεκαετία του ‘60. Αν και στην ουσία δεν γνωρίζουμε πολλά για τα πεπραγμένα της, είναι σίγουρο πως τα μελή της συνήθιζαν να φορούν μαύρες αποκριάτικες μάσκες.

-Πώς “ανακάλυψες” το σενάριο του «Τέλη Στεφανή»;

-Όπως και όλα τα συναρπαστικά πράγματα που συνάντησα μέχρι τώρα στη ζωή μου, τυχαία.