Fractal

Τελικά, ποιοι είμαστε;

Του Νίκου Τσούλια //

 

 

clip_image001[1]

Fishing on the beach with fishermen and women catch sorting by Wijnand Nuijen. Image courtesy of Rijksmuseum (Public Domain) www.europeana.eu/…

 

Για όσους είναι ξύπνιοι υπάρχει μόνο ένας και κοινός κόσμος, ενώ καθένας από όσους κοιμούνται απομακρύνεται στρεφόμενος στο δικό του κόσμο.

Ηράκλειτος.

 

Η ζωή μάς αλλάζει; ο χρόνος μάς αλλάζει; εμείς αλλάζουμε; Δεν έχει ίσως σημασία για τη συγκεκριμένη ανάλυσή μας το ποιο ή ποια από τα παραπάνω ισχύουν. Το σίγουρο είναι ότι αλλάζουμε. Και είναι αυτονόητο το ερώτημα: Ποιοι είμαστε; Δηλαδή, ποιον εαυτό μας κάθε φορά ορίζουμε και αισθανόμαστε, αφού συνυπάρχουν όλες οι φάσεις της ηλικίας μας, του παρελθόντος οι υπαρκτές μνήμες μας αλλά και του μέλλοντος οι φαντασιακές προβολές μας;

Από τη μια πλευρά είναι οι όχθες της μνήμης, που όσο περνάνε τα χρόνια γίνονται όλο και ψηλότερες – πετάμε το χώμα του χρόνου προς εκείνη την πλευρά … αναγκαστικά – και μικραίνουν όλο και πιο πολύ τον ορίζοντά μας. Από την άλλη πλευρά είναι οι όχθες των ονείρων του μέλλοντος, που όσο περνάνε τα χρόνια γίνονται όλο και χαμηλότερες – κλέβουμε το χώμα του χρόνου απ’ αυτή την όχθη πάλι αναγκαστικά και το πετάμε από την άλλη – αλλά και πάλι ο ορίζοντάς μας δεν μεγαλώνει, γιατί η ματιά μας στρέφεται όλο και περισσότερο προς την άλλη πλευρά, το πρόσωπό μας κολλάει στην απέναντι όχθη.

Κουβαλάμε μαζί μας όλα τα στιγμιότυπα της ζωής μας και αυτά που έχουν συμβεί και αυτά που νομίζουμε ότι θα συμβούν. Βλέπουμε τα παιδιά και ο νους μας υφαρπάζει το δικό τους σχήμα για να δώσει το πάλαι ποτέ δικό μας περιεχόμενο, τη δική μας μορφή, βλέπουμε έναν παππού ή μια γιαγιά και προβάλλουμε τον εαυτό μας στο πώς θέλουμε να είμαστε σ’ αυτή την ηλικία θεωρώντας την δεδομένη, αγνοώντας αυθαίρετα όλους τους περιορισμούς του χρόνου και κυρίως την ύπαρξη των ασθενειών, παραμελώντας ηθελημένα τη συνθήκη της πεπερασμένης φύσης του ανθρώπου.

Μέσα σε λίγες στιγμές μπορούμε να συμπυκνώσουμε όλες τις φάσεις της ηλικίας μας και όπως η δική μας οντογένεση είναι μια απείρως μικρή και βραχεία επανάληψη της φυλογένεσης, έτσι και μια σκέψη μας συμπυκνώνει σε χρόνο μηδαμινό όλη τη ζωή μας, εκφρασμένη ή όχι. Μήπως τελικά ο χρόνος είναι ένα παιχνίδι και εμείς τον κομματιάζουμε σε παρελθόν, παρόν και μέλλον, ενώ όλα είναι μια στιγμή ή, μήπως, ο χρόνος δεν υπάρχει – όπως έλεγε και ο θείος Αϊνστάιν – και απλώς είναι μια ψευδαίσθηση του ανθρώπου;

Αλλά θα μπορούσε ο εαυτός μας, η ταυτότητά μας να είναι διαρκώς εξελισσόμενη; Να έχει άλλα στοιχεία στην ηλικία των 15 χρόνων, άλλα στην ηλικία των 35 χρόνων, άλλα στην ηλικία των 55 χρόνων και άλλα στην ηλικία των 85 χρόνων; Και εμείς πού ακριβώς βρισκόμαστε; Είμαστε ταξιδιώτες του χρόνου ή ταξιδιώτες της ανθρώπινης φύσης; Αν συνυπάρχουν όλες οι φάσεις της ζωής μας τουλάχιστον στο μέρος εκείνο της ύπαρξής μας που έχουμε συνείδηση του εαυτού μας, αν η βαθύτερη ουσία μας παραμένει ίδια, αν τα βασικά (και μάλλον τα υπαρξιακά) ερωτήματα και οι θεμελιακές απορίες (ως προς το νόημα του κόσμου, της ζωής, του εαυτού μας) είναι σταθερά σ’ όλη τη βιολογική μας διαδρομή, μήπως εκφράζουμε όλοι οι άνθρωποι το ίδιο νήμα της αφήγησης της ιστορίας (της όποιας ιστορίας, προσωπικής και συλλογικής), όπως το γενετικό μας υλικό διατρέχει γενιές και γενιές με εκφραστές τη δική μας κάθε φορά οντότητα;

Γιατί ποια μπορεί να είναι η αυτονομία μας, όταν η ανθρώπινη ιδιότητα είναι δωρεά των άλλων ανθρώπων; Ελάχιστοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι δεν γεννιόμαστε άνθρωποι αλλά εν δυνάμει άνθρωποι. Η ανθρώπινη φύση εκδηλώνεται κατ’ αρχήν μέσω του DNA και του παιχνιδιού της κληρονομικότητας, αλλά όλο αυτό το σκηνικό είναι απλώς το υπόστρωμα και αναγκαία συνθήκη αλλά όχι και ικανή συνθήκη για να κατακτήσουμε την ανθρώπινη κατάσταση. Ελάχιστοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι, αν ένα παιδί που γεννιέται δεν μεγαλώσει ανάμεσα σε ανθρώπους, δεν θα γίνει ποτέ άνθρωπος, δεν θα είναι ποτέ κάτοχος της ανθρώπινης σκέψης και γλώσσας και θα παραμείνει απλός κάτοικος του ευρύτερου ζωικού βασιλείου.

Είμαστε γεννημένοι από άλλους ανθρώπους, αλλά – και το πιο σημαντικό – είμαστε καμωμένοι από τους άλλους ανθρώπους. Επομένως η ταυτότητά μας είναι κατ’ αρχήν η ταυτότητα του ανθρώπου γενικά την οποία οφείλουμε να κατακτήσουμε. Ταυτόχρονα η ταυτότητά μας είναι μία και μοναδική, είμαστε ιστορικά και ανεπανάληπτα πρόσωπα και ως εκ τούτου είμαστε ιερά πρόσωπα. Κανένα άλλο πρόσωπο, όπου γης και όπου χρόνου, σ’ όλη την ιστορία της ανθρωπότητας του παρελθόντος και του μέλλοντος εσαεί δεν πρόκειται να είναι ίδιο με το δικό μας. Η Χ. Άρεντ, στο κλασικό έργο της «Η ανθρώπινη κατάσταση (vita activa, είναι σαφής και απλή: «το πλήθος είναι η προϋπόθεση της ανθρώπινης πράξης, διότι είμαστε όλοι οι ίδιοι, δηλαδή ανθρώπινοι, αλλά έτσι που κανείς να μην είναι ποτέ ίδιος με κανέναν άλλο απ’ όσους έζησαν, ζουν ή θα ζήσουν».

Έχει νόημα και αξία, ως εκ τούτου, το βασανιστικό αλλά και φοβερά όμορφο ερώτημα: ποιοι τελικά είμαστε. Και η απάντηση θα δοθεί όχι φραστικά αλλά από την ίδια τη ζωή μας, από το περιεχόμενο που της δίνουμε, από το νόημα της ζωής που δημιουργούμε. Γι’ αυτό κάθε άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να δώσει τη δική του απάντηση στο υφάδι της ζωής, στο αξιερώτητο του κόσμου. Και αυτή η απάντηση είναι η ταυτότητά μας, είναι η συνάντηση με το εγώ μας.

Αλλά δεν αρκεί μόνο αυτό. Ως συνδημιουργήματα και των άλλων ανθρώπων, πρέπει να συναντηθούμε και με τους άλλους ανθρώπους για να συλλάβουμε την ανθρώπινη φύση και για να κατακτήσουμε την ανθρώπινη ιδιότητα. Και προς τούτο ένας δρόμος υπάρχει, η καλλιέργεια των ανθρώπινων σχέσεων, η κατανόηση του άλλου, η εγγύτητα με τον άλλον. Είναι ο δρόμος της αγάπης

Η αντίθεση ανάμεσα στο διαφωτισμό και στο μύθο εκφράζεται με την αντίθεση ανάμεσα στο Εγώ που επιβιώνει και στις πολυάριθμες όψεις της μοίρας. Η περιπλάνηση από την Τροία ως την Ιθάκη είναι ο δρόμος που παίρνει διαμέσου των μύθων ένα εγώ που είναι φυσικά πολύ αδύναμο σε σχέση με τις δυνάμεις της φύσης και φτάνει στην αυτοπραγμάτωσή του μόνο με την αυτογνωσία.

Ο προϊστορικός κόσμος εκκοσμικεύεται στο χώρο που διατρέχει το εγώ – οι αρχαίοι δαίμονες κατοικούν στις μακρινές παρυφές και στα νησιά της πολιτισμένης Μεσογείου, απωθημένοι στα βράχια και στα σπήλαια απ’ όπου ξεπήδησαν κάποτε μέσα στο ανατρίχιασμα των προϊστορικών χρόνων.

Χορκχάιμερ Μ., Αντόρνο Τ., Η διαλεκτική του διαφωτισμού

clip_image001

Albert Bierstadt (1830-1902), bierstadt26

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top