Fractal
Home / ΑΠΟΨΕΙΣ / Ανθρωποποίηση της τεχνολογίας ή μηχανοποίηση του ανθρώπου;
09/03/2016, 10:44 πμ

Ανθρωποποίηση της τεχνολογίας ή μηχανοποίηση του ανθρώπου;

Του Νίκου Τσούλια // * 

 

τσ2

 

Ποτέ δεν φανταζόταν ο μακρινός πρόγονός μας Homo erectus (άνθρωπος ο όρθιος) ότι η «επινόησή» του να χρησιμοποιήσει κάποια στοιχειώδη εργαλεία (επιλεγμένες πέτρες και ξύλα) θα τον οδηγούσε στην αποκοπή από το ζωώδες παρελθόν του και θα τον εισήγαγε στη σφαίρα του πολιτισμού μέσα από την ανάπτυξη της νόησής του και της συνείδησής του. Ποτέ δεν φανταζόταν ότι αυτή η απαρχή των εργαλείων – που τον βοηθούσαν στην καλύτερη ανεύρεση της τροφής του – θα είχε μια εντυπωσιακή εξέλιξη όλο και πιο νέων τεχνολογικών ευρημάτων, τα οποία σε κάποια στιγμή θα τον ενδιέφεραν με άλλους όρους, γιατί θα άρχιζαν να αυτονομούνται από τη δική του επιρροή. Ποτέ δε θα μπορούσε να φανταστεί ότι αυτή η πολύχρονη αλληλοστήριξη και αλληλοτροφοδότηση μεταξύ νοητικής και κοινωνικής εξέλιξής του αφενός και τεχνολογικής εξέλιξης αφετέρου θα μεταστοιχειωνόταν και σε ανταγωνιστική σχέση.

Από την άλλη πλευρά ούτε ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens sapiens) θα μπορούσε να σκεφθεί ότι όλη αυτή η εργαλειομηχανή – που τον ακολουθεί και τον χαρακτηρίζει σε όλη την ιστορική του διαδρομή – ενώ αρχικά «προσφέρθηκε» να του κάνει πιο φιλικό το φυσικό περιβάλλον και στη συνέχεια να μεσολαβεί ως μετασχηματιστικός μηχανισμός του περιβάλλοντος κόσμου προς όφελος του ανθρώπου, θα τον εξανάγκαζαν σε κάποια φάση να θέσει νέα ερωτήματα ως προς το νόημα και την αξία της τεχνολογικής του πανοπλίας.

Ερωτήματα που δεν έχουν να κάνουν μόνο με ό,τι συνηθίσαμε να προσδιορίζουμε ως οικολογικά προβλήματα, αλλά και με το αν ο άνθρωπος υποκύπτει όλο και περισσότερο στα υλικά δημιουργήματά του χάνοντας πιο ουσιώδεις ελευθερίες και αναζητήσεις, απομειώνοντας την κοινωνική και την πολιτισμική του αυταξία. Η ιστορική πραγματικότητα είναι σαφής. Όσο περισσότερο διεισδύει η τεχνολογία στις κοινωνικές μας λειτουργίες και σχέσεις, τόσο διευρύνεται και το χάσμα μεταξύ εχόντων και μη εχόντων. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται ο κατασκευασμένος μας κόσμος, τόσο βυθίζεται το όνειρο και η ευτυχία στη δίνη του καταναλωτισμού και αλλοιώνεται το αυθεντικό βίωμα και το νόημα της ύπαρξής μας. Όσο περισσότερο ωθούμε το «επέκεινα» προς τα … πίσω κερδίζοντας χρόνια ζωής, τόσο περισσότερο το φοβόμαστε και το εξορκίζουμε.

Υπάρχει και κάτι κοινά διαπιστωμένο το οποίο, όμως, η απαξίωση της ανθρώπινης κατάστασής μας το καθιστά απροσέγγιστο. Πρώτον, η τεχνολογία έχει αναγκάσει τον άνθρωπο να εργάζεται περισσότερο, παρόλο που βασική νομιμοποίησή της έγκειται ακριβώς στην «αντίπερα όχθη», να κάνει πιο εύκολη της ζωή μας. Και αν δεν κάνει αυτό η τεχνολογία, τότε καταστρέφει θέσεις στον τομέα της εργασίας και οι μόνοι που κερδίζουν από αυτή την εξέλιξη είναι οι κατέχοντες τα μέσα παραγωγής. Δεύτερον, η τεχνολογία έχει ανατρέψει τους όρους του μέσου και τους σκοπού! Και ακόμα, ενώ η ίδια η τεχνολογία αρχικά και μέχρι τη σύγχρονη περίοδο οριοθετείτο στην έννοια του «μέσου», τώρα ο πυρήνας της μετατοπίζεται όλο και πιο πολύ στην έννοια του «σκοπού».

Τι είναι, λοιπόν, η τεχνολογία; Είναι όλη η εργαλειομηχανή της εκφρασμένης ιστορικά κοινωνικότητάς μας; Είναι μέρος του εαυτού μας και δεν ήταν ποτέ ξεχωριστό κατασκεύασμα; Έχει ξεφύγει από τον έλεγχό μας και αποκτά τάσεις αυτονομίας; Είναι ιδεολογικά και κοσμοθεωρητικά ουδέτερη; Μήπως αντί να γίνει η «μηχανή» εξάρτημά μας, γινόμαστε βαθμιαία εμείς εξάρτημά της; Μήπως οι “Μοντέρνοι καιροί” του Τσάπλιν απεικονίζουν με τον πιο συμβολικό τρόπο την υπαγωγή του πολιτισμού μας στην έννοια της μηχανής; Θα προστίθενται διαρκώς τα όλο και πιο νέα τεχνολογικά ευρήματα στη δύναμη των «εξουσιαστών» και θα βαθαίνει η εξάρτηση των «εξουσιαζόμενων» και θα απομακρύνεται η σφαίρα της χειραφέτησης όλων των ανθρώπων; Ο τεχνολογικός ορθολογισμός εκπολιτίζει τις κοινωνίες μας; Μπορεί, τελικά, να γίνει ανθρωποποίηση της τεχνολογίας και συμφιλίωσή της με τη φύση;

Ο ατέλειωτος χορός των ερωτημάτων δε δονείται μόνο από τα πολλά και σύνθετα «ανοιχτά» ζητήματα, αλλά και από την αδυναμία του ανθρώπου να αυτοπροσδιορίσει την πορεία του λόγω των πολλαπλών εξαρτήσεών του, να γίνει υποκείμενο των πράξεών του και να νοηματοδοτήσει το περιεχόμενο της ζωής του. Δονείται από τις χαοτικές συνθήκες που δημιουργεί η αυτοματοποίηση, γιατί μετασχηματίζει σχεδόν όλες τις μορφές εργασίας και κυρίως αυτές που έχουν καθοδηγητικό χαρακτήρα, γιατί μετασχηματίζει τον ίδιο τον πολιτισμό της εργασίας. Δονείται από την πλήρη διάσταση της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων από την τεχνολογική σφαίρα, αφού μόνο ένα πολύ μικρό μέρος της κοινωνίας (εξουσιαστικές δομές, τμήμα της επιστημονικής κοινότητας) έχει μια γεύση της σύγχρονης εργαλειομηχανής (ρομποτικής, πληροφορικής, βιοτεχνολογίας κλπ). Πώς, λοιπόν, θα προκύψει η κοινωνική ηθική; μέσα από τα προτάγματα ενός σύγχρονου «ιερατείου»; ή μέσα από τις ανάγκες της εξουσίας; Πώς οι πολίτες θα έχουν συνολική πρόσβαση στη γνώση, έτσι ώστε η γνώση να αποσκοπεί στο κοινό καλό, όπως – πολύ ορθά – πρέσβευε ο Αριστοτέλης;

Τα συμβάντα της τεχνόσφαιρας πρέπει να ανακληθούν στις θέσεις μιας κοινωνικοποιημένης νοόσφαιρας. Η συνεχής απομάκρυνση της επιστημονικής γνώσης και της προωθημένης ερευνητικής σκέψης από τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων είναι τα μεγαλύτερο πρόβλημα στην κοινωνική ένταξη της νέας γνώσης και στην ηθικοποίησή της. Εδώ η πρώτη απάντηση είναι η ουσιαστική ανάπτυξη της δημόσιας και δωρεάν παιδείας, η προαγωγή της κοινωνίας της μάθησης. Όμως βιώνουμε ακριβώς την αντίθετη τάση: ιδιωτικοποιήσεις σε όλες τις όψεις της θεσμικής εκπαίδευσης και ακόμη αποδόμηση του ουμανιστικού χαρακτήρα της παιδείας και της μόρφωσης.

Βέβαια η τεχνολογία καθεαυτή δεν είναι «διαβολική», το πρόβλημα είναι προς τα πού πάμε και τι πολιτισμό θέλουμε να δημιουργήσουμε. Πρόβλημα είναι η επιμονή στη χρήση τεχνικών μέσων (πυρηνική ενέργεια, τοξικά κλπ) που καταστρέφουν ανηλεώς κάθε μορφή ζωής. Πρόβλημα είναι αν πρόοδος για την ανθρωπότητα σημαίνει τεχνολογική ευμάρεια και αυτή μεταφράζεται ως απολαβή του ονείρου και της ευτυχίας από ένα μικρό και πάντα το ίδιο μέρος του πλανήτη μας.

 

image

Picasso

 

* Ο Νίκος Τσούλιας είναι καθηγητής σε λύκειο. Έχει εκλεγεί πρόεδρος της ΟΛΜΕ τέσσερις φορές (1996 – 2003). Διδακτορικό στην Ειδική Αγωγή. Δύο βιβλία: “Σε πρώτο πρόσωπο” και «Παιδείας εγκώμιον».  Συνεργάστηκε με: «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ» (1980 – 1986), «ΕΞΟΡΜΗΣΗ» (1988 – 1996) και “ΤΟ ΑΡΘΡΟ” (2010- σήμερα) καθώς και με αρκετά περιοδικά. (https://anthologio.wordpress.com/)

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top