✔ Τάσος Ζωγράφος: «Πολιτική είναι να διαδηλώνω την αγάπη μου γι΄ αυτή την πατρίδα μέσα από τη ζωγραφιά» // Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή

Σεπτέμβριος 2006 // Τάσος Ζωγράφος (1926-2011)

Η σειρά παλαιότερων συνεντεύξεων του Γιώργου Δουατζή με ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, τις οποίες δημοσιεύει το Fractal, έχουν στόχο την καταγραφή της ζωής και των απόψεων προσωπικοτήτων που σημάδεψαν με το έργο τους το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Η επαναδημοσίευσή τους σε ηλεκτρονική μορφή κάνει ευκολότερη την πρόσβαση σε ένα ενδιαφέρον υλικό με διαχρονική αξία.

«Έχω αγωνία δυο φορές. Η πρώτη όταν μου μιλάνε για τη δουλειά, πάω να την ξεκινήσω και νομίζω ότι δεν θα τα καταφέρω, δεν θα μπορέσω να ζωγραφίσω. Βλέπω το τελάρο και τρομάζω στη θέα του άσπρου μουσαμά. Κλειστό παράθυρο, που αν το ανοίξω δεν ξέρω τι θα αντικρίσω. Μετά αρχίζω, προχωράω και τα ξεχνάω όλα. Δεύτερη αγωνία, όταν το έργο φτάσει στον αποδέκτη».

Αν δεν έβλεπες τον ογδοντάχρονο σκηνογράφο Τάσο Ζωγράφο, θα πίστευες πως ακούς έναν νεαρό καλλιτέχνη στα πρώτα του βήματα. Μάτια ζωντανά, χαρούμενα, παιδιού και μάλιστα σκανταλιάρικου…

Λόγια λίγα, μεστά, «ζωγραφίζουν» τον απολογισμό μιας ζωής μέσα στο θέατρο, τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές:

«Πολλά τα χρόνια, τα τετραγωνικά χιλιόμετρα χρωματισμένων επιφανειών, τόνοι τα χρώματα, ατέλειωτες συζητήσεις, δεκάδες θεατρικές σκηνές, εκατοντάδες τα κοστούμια. Χρόνια πολλά, αξέχαστα. Στιγμές ανεπανάληπτες, χαρές άφταστες. Πρεμιέρες, κριτικές, βραβεία. Τι να σας πω… Είμαι ευτυχής. Είναι σπουδαίο να κάνεις αυτό που σου αρέσει και να πληρώνεσαι γι αυτό».

– Η αποδοχή του έργου σας;

– Μου δίνει μεγάλη ικανοποίηση. Σαν το παγώνι που ανοίγει τα φτερά του και δείχνει πόσο όμορφο είναι, για να ζευγαρώσει. Ο άνθρωπος μη έχοντας φτερά, γράφει ποιήματα και τα λέει στο ταίρι του… Θέλεις αποδέκτη και αποδοχή.

– Πότε υπάρχετε πιο πολύ;

– Στις πρεμιέρες πάντα. Κινηματογραφικές ή θεατρικές και στα φεστιβάλ κινηματογράφου.

– Τι σας έμαθε η επαφή με τον κόσμο του θεάτρου;

– Να είμαι επιφυλακτικός. Να μην ενθουσιάζομαι ποτέ.

– Δεν εμπιστεύεστε τους ανθρώπους;

– Τους εμπιστεύομαι. Ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, όχι γύρω από μένα. Όταν δεν μου αρέσει ένας άνθρωπος, δεν σημαίνει ότι δεν έχει αξία.

– Δασκάλοι;

– Ένας. Ο Τσαρούχης. Δούλεψα βοηθός του σε εκτέλεση σκηνικών και ως σκηνογράφος. Με τα πλέον ευτελή υλικά μπορούσε να κάνει έργο. Απορούσε με τον σταθερό μου χέρι. Μου έλεγε περιπαικτικά: «Εσύ ζωγραφίζεις με το χέρι, εγώ με το μυαλό». Τον κατατάσσω στους πρώτους. Με μυαλό, με πνεύμα απέραντο.

– Μεγαλύτερη χαρά;

– Καθημερινά παίρνω χαρές. Η μεγαλύτερη χαρά είναι ότι δεν μπορώ να ξεχωρίσω πια είναι η μεγαλύτερη χαρά μου.

– Χαρά από τη δουλειά σας;

– Όταν έπαιρνα βραβεία στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όταν επιβραβεύομαι. Όταν πήρα το βραβείο για τη σειρά «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά». Ο Φίνος έλεγε ότι η τηλεόραση είναι ο εχθρικός μας χώρος. Καταλαβαίνετε πόση χαρά πήρα, όταν επιβραβεύτηκα κι έβγαζα και λεφτά μέσα στον εχθρικό χώρο…

– Πώς χαρακτηρίζετε τη ζωγραφική σας;

– Νεοναϊφ. Όταν ήταν διευθυντής ο Παπαστάμος στην Εθνική Πινακοθήκη, με είχε πει ναϊφ. Γέλασα και του είπα «είμαι ναϊφ με εκατόν πενήντα ταινίες και πενήντα θεατρικά που έχω σκηνογραφήσει; Ναϊφ είναι αυτός που έχει άγνοια της εικόνας και δημιουργεί εικόνα». Είμαι νεοναϊφ λοιπόν.

– Σημαντικότερη δουλειά;

– Στον κινηματογράφο η ταινία «Συνοικία το όνειρο», σε σενάριο Λειβαδίτη – Κοτζιά. Πέραν του αισθητικού μέρους, είχε κοινωνικό υπόβαθρο. Το δε φινάλε του έργου είναι το καμάρι μου.

– Το μάθημα ζωής μέσα από τη δουλειά;

– Είναι η ρήση «μην μετανιώνεις για ότι έκανες, αλλά για ότι δεν έκανες».

– Πότε μετανιώσατε πολύ;

– Όταν μου πρότεινε ο Ιόλας να εκθέσω στο Παρίσι και αρνήθηκα.

– Γιατί τόσες γοργόνες στη ζωγραφική σας;

– Όταν ήμουν στη Μακρόνησο και βλέπαμε το κανάλι μεταξύ Λαυρίου –Μακρονήσου, περνούσε μια φώκια η οποία μέσα στο νερό ήταν μια σκέτη χάρη με τις κινήσεις της. Τότε ανακάλυψα γιατί οι ναυτικοί μιλούν για γοργόνες. Ήταν τέτοια η στέρηση της γυναίκας, που βλέποντας τέτοια πλάσματα στο νερό, βλέπανε γυναίκες. Γι αυτό ο Καββαδίας είχε τη γοργόνα στο μπράτσο του. Χορεύτρια την έλεγε…

– Δυο ζωγράφους που θαυμάζετε;

– Τον Θεόφιλο και τον Τσαρούχη. Ο Θεόφιλος ήταν ποιητής. Ο Τσαρούχης είχε ποιότητα στη μετάδοση της γνώσης για τη ζωγραφική και λόγο, διανοήματα.

– Θεόφιλος, διότι είστε κοντά ως τεχνοτροπία;

– Όχι. Τον θαυμάζω διότι βασανίστηκε πολύ και έκανε την πίκρα ζωγραφική. Είναι από τους πρώτους που έκανε θέατρο του δρόμου. Ντυνόταν Μεγαλέξανδρος ή Διάκος και έκανε παράτα με τους πιτσιρικάδες σε χώρο Ελλήνων υπόδουλων, για να τονώσει το εθνικό φρόνημα.

– Πώς ξεκινήσατε τη σκηνογραφία;

– Ήταν μια κυρία της οπερέτας η Μελπομένη Κολυβά, η οποία έλεγε στα σχολεία πατριωτικά ποιήματα. Η μάνα μου ήταν επιστάτρια στο δέκατο σχολείο Αμπελοκήπων. Μπαίνει στο δωμάτιο της μάνας μου η Κολυβά, βλέπει ζωγραφιές μου στον τοίχο και ρωτάει ποιος τις έκανε. Ο γιος μου, απαντά η μάνα μου. Και με στέλνει στον σκηνογράφο Γιώτη Στεφανίδη, έναν θαυμάσιο άνθρωπο από την Πόλη. Εκεί μαθήτεψα. Σιγά – σιγά βρέθηκα στο Εθνικό, εργαζόμενος ως βοηθός. Απολύθηκα, διότι δεν είχα πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Μετά ακολούθησε το ελεύθερο θέατρο, πληρωνόμενος, μη πληρωνόμενος…

– Οι πιο ισχυρές σας μνήμες;

– Το 1939. Στη Λιβαδειά. Στην πρώτη Γυμνασίου. Όταν δεν μπήκα στη νεολαία Μεταξά. Ήταν η πρώτη επαφή με την έννοια της αντίστασης.

– Άλλη εικόνα;

– Ένα μοσχαράκι. Η Μόσχω, η οποία ακολουθούσε το αφεντικό της. Στο καφενείο την χαϊδεύανε όλοι, της μιλούσαν, την κερνούσαν λουκούμι και λεμονάδα. Με είχε εντυπωσιάσει. Από όσα έλεγαν, δεν πήγε ποτέ με ταύρο, διότι ήταν ερωτευμένη με το αφεντικό της. Ο μύθος στο παιδικό μου μυαλό έλεγε ότι την μάτιασαν, αφήνιασε και έπεσε στο γκρεμό. Δεν ξέρετε πόσο λυπήθηκα, το είχα αγαπήσει αυτό το ζώο…

– Πικρή ανάμνηση;

– Θυμάμαι να βασανίζουν τον πατέρα μου, για να αποκαλύψει που είμαι. Πετάχτηκα και λέω «μην τον βασανίζετε, εδώ είμαι». Αυτά στην Αθήνα στην πλατεία Κυριακού. Τον άφησαν και έπιασαν εμένα…

– Αντέξατε πολλά…

– Θεωρούσα ότι όταν αγωνίζεσαι, φυσικό είναι να υπάρχει τίμημα. Το ξύλο αντέχεται. Η ταπείνωση δεν αντέχεται. Κι αυτό το ένιωσα στη Μακρόνησο.

– Τι σας κρατάει τόσο ακμαίο στην ηλικία σας;

– Θα αποκαλύψουμε την ηλικία μου; (γέλια). Με κρατάει η αγάπη. Για τη γυναίκα μου, τα παιδιά μου, για τον κόσμο. Πέρασα από μια άσκηση, όπως οι φακίρηδες που καταφέρνουν με το πνεύμα να κρατάνε το σώμα στα καρφιά. Οι κακουχίες με άσκησαν. Πέρασα το ποτάμι και δεν βράχηκα καν. Το πέρασα πετώντας. Γιατί να μην διατηρούμαι βιολογικά φρέσκος;

– Ο μεγάλος φόβος;

– Η ανημποριά. Η κατάρρευση. Να μη μπορώ να υπηρετώ τους άλλους και τον εαυτό μου.

– Ανταμοιβή ;

– Η αγάπη της γυναίκας μου, των παιδιών μου. Και το ότι είστε εδώ αυτή τη στιγμή, ανταμοιβή είναι.

– Τι σχεδιάζετε τώρα;

– Μια έκθεση με τίτλο «η πατρίδα μου». Μεταξύ σάτιρας και καταγγελίας, θα πω πράγματα. Μου ήρθε στο μυαλό η επιθυμία του Τσαρούχη να φτιάξει μια σύνθεση με ένα μπαλέτο από παπάδες και ναύτες, σε άσπρο μαύρο.

– Και;

– Σκέφτηκα να κάνω μια σειρά με παπάδες, ναύτες, αγγέλους, αρχιεπίσκοπους και χρυσάφια, τραπεζίτες και ληστές, τρομοκράτες και αντιτρομοκρατική, «δεν θα υπήρχα αν δεν υπήρχες» και μέσα από το χιούμορ να βγουν μηνύματα.

13ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου – Θεσσαλονίκη 1972. Όλοι οι βραβευμένοι: Ντίνος Κατσουρίδης, Θανάσης Βέγγος, (πίσω του κρύβεται ο Παύλος Τάσιος),Τάσος Ζωγράφος, Κώστας Καζάκος, Γιώργος Αρβανίτης, Παντελής Βούλγαρης. Δεξιά: ο Λάκης Παπαστάθης / Καθιστοί: Φοίβη Οικονομοπούλου (Σταυροπούλου), Άννα Βαγενά & Θόδωρος Αγγελόπουλος

– Πολιτικά μηνύματα;

– Πολιτική είναι να διαδηλώνω την αγάπη μου γι αυτή την πατρίδα μέσα από τη ζωγραφιά. Όσο πιο πολύπαθος είναι ένας φίλος σου, τόσο πιο πολύ τον συμπονάς και τον αγαπάς. Έτσι αγαπώ αυτή την πατρίδα.

– Το όνειρό σας;

– Να κάνω έκθεση με τους αγίους μου.

– Ποιοι είναι αυτοί;

– Ο Άρης, ο Παπαδιαμάντης, ο ποιητής Φώτης Αγγουλές, ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Θεόφιλος.

– Τι δεν ξεχνάτε;

– Τον πατέρα μου, που έγινε ήρωας μέσα μου, την περίοδο της Μακρονήσου και τις κατά καιρούς αναγνωρίσεις του έργου μου.

– Τι είναι το χρώμα;

– Το μπλε. Της θάλασσας, του ουρανού…

– Σπουδαίοι;

– Γρηγόρης Γρηγορίου και ο Ντίνος Κατσουρίδης. Δέθηκα με αυτούς.

– Στο θέατρο;

– Ο Αλεξανδράκης, ο φίλος μου Δημήτρης Πιατάς.

– Μετείχατε στην επιτροπή επιδοτήσεων θεάτρου…

– Έπρεπε να υπάρχουν επιδοτήσεις. Ο τρόπος που γίνονται όμως είναι κακός. Χρειάζονται περισσότερα χρήματα και σωστή διαχείριση. Δεν μπορεί να δίνεις για 189 αιτήσεις ένα εκατομμύριο διακόσια είκοσι χιλιάρικα ευρώ και για την ουρά ενός μαχητικού F-16 πέντε δισεκατομμύρια ευρώ. Το είπα στον Βουλγαράκη. Το κατάλαβε; Η Εθνική Άμυνα είναι στον Πολιτισμό.

– Φέτος σκηνογραφία;

– Κάνω σκηνικά στο θέατρο «Ευρίππου πράξις» στη Χαλκίδα, στο έργο του Μπάμπη Τσικληρόπουλου «Ωχ τα νεφρά μου», σε σκηνοθεσία Έφης Σαντοριναίου.

Σταθμοί …

1926 – Γέννηση στη Λιβαδειά.

1946 – Έναρξη μαθητείας ως σκηνογράφος.

1947 – Σύλληψη λόγω αριστερών φρονημάτων.

1948 – Ως στρατευμένος, δύο χρόνια στη Μακρόνησο.

1950 – Σκηνογράφος στο ελεύθερο θέατρο.

1955 – Πρώτη κινηματογραφική δουλειά στην ταινία «Ο δράκος» του Ν. Κούνδουρου

 

…και αριθμοί

• 200 οι ταινίες που σκηνογράφησε
• 100 τα θεατρικά έργα που σκηνογράφησε
• 5 Βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
• 2 Βραβεία για τα τηλεοπτικά έργα «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» και «Βιζυηνός»
• 13 Ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής
• 6 Συμμετοχές σε ομαδικές εκθέσεις
• 2 Εκθέσεις στο εξωτερικό (Ουάσιγκτον, Λονδίνο)

* Ο Γιώργος Δουατζής  (www.douatzis.gr) γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε κοινωνιολογία-οικονομία, βιοπορίστηκε ως δημοσιογράφος, ασχολείται κυρίως με την Ποίηση. Έχει εκδώσει είκοσι τέσσερα βιβλία και μετείχε σε τέσσερα συλλογικά. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, τσεχικά.