Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Μια αυθεντική και ανεπιτήδευτη μαρτυρία για τη Λέρο
15/02/2017, 10:31 πμ

Μια αυθεντική και ανεπιτήδευτη μαρτυρία για τη Λέρο

Του Μιχάλη Α. Μελετίου // *

 

tetradia1Θανάσης Β. Παραπονιάρης «Τα τετράδια του Λαλή» Μνήμες από τη Λέρο (1935-65), Εκδόσεις ΑΩ, 2016.

 

Το βιβλίο του Θανάση Β. Παραπονιάρη είναι κάτι παραπάνω από μια καταγραφή γεγονότων, έστω και πολύ σημαντικών, που έλαβαν χώρα στη Λέρο του 1935-65. Το ογκώδες αυτό βιβλίο των 500 και πλέον σελίδων με την προσεγμένη επιμέλεια, με τα στοργικά συνδυασμένα για το μάτι και την αφή υλικά κατασκευής και με τις εξαιρετικές, ως επί το πλείστον σπάνιες, φωτογραφίες του,  δεν  αποτελούν απλώς ένα πολύτιμο τεκμήριο μνήμης. Πρωτίστως είναι ένα οιονεί όχημα αθανασίας. Ψάχνοντας ο πολυβασανισμένος Αθανάσιος τη γαλήνη του στα εγκόσμια, παρέα με το πείσμα των ύστερων χρόνων της ζωής του που ήταν λες και βάλθηκαν απεγνωσμένα να ξεγελάσουν τον Χάρο, αλλά και με τη βοήθεια όλων εκείνων που συνέβαλαν στην παρούσα έκδοση, κατάφερε τελικά να παραμείνει ζωντανός. Και πραγματικά, διαβάζοντας κανείς αυτό το βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Τα τετράδια του Λαλή» Μνήμες από τη Λέρο (Εκδόσεις ΑΩ, 2016) συνειδητοποιεί τις αφάνταστες δοκιμασίες αυτού του ανθρώπου που γεννήθηκε μόλις το 1926 στη Λέρο. Λέω μόλις διότι οι περιπέτειες του Λαλή, θα ήταν καλύτερα ταιριαστές σε εποχές όπου ο πολιτισμός απείχε πολύ ακόμα από του να φέξει.  Βλέπει ο αναγνώστης τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα γύρω από τον ανεμόμυλο του βασανισμένου πατέρα, συμπάσχει με την ηρωίδα μάνα με τα εννιά παιδιά (και το 10ο νεκρό), αφουγκράζεται τις σκέψεις και τα παθήματα των γειτόνων που ως σύντροφοι στην καθημερινή βιοπάλη βρίσκονταν και εκείνοι στην ίδια σκοτεινή μοίρα.

 

tetradia2

 

Ο Λαλής, ήταν άνθρωπος αγράμματος. Εξάλλου, οι Ιταλοί δεν ευνοούσαν την εκπαίδευση των ντόπιων ειδικά όταν επρόκειτο για την εκμάθηση των ελληνικών. Με το ζόρι ήξερε να γράφει. Εκπληκτικά είναι και τα τεκμήρια που παρουσιάζονται για του λόγου το ασφαλές: στην αρχή κάθε τετραδίου αποτυπώνεται φωτογραφικά η πρώτη σελίδα των χειρογράφων του Λαλή έμπλεη από ορθογραφικά και άλλα εκφραστικά σφάλματα. Δεν σε ξενίζει όμως αυτή η εικόνα. Αντίθετα, τουλάχιστον για όσους έχουν μνήμες από αγράμματους παππούδες ή και από γονείς που έζησαν στα περιφερειακά κράσπεδα της Ελλάδος του 20ου αιώνα, μοιάζει τόσο γνώριμη όσο και η πίσω αυλή του σπιτιού στο χωριό που το σκέπαζε τα καλοκαίρια το κληματόφυλλο. Άλλωστε, ο συγγραφέας είναι από την αρχή ειλικρινής: «Κρίμα να μη μάθω πολλά γράμματα! (…) Κακόμοιρε, Λαλή, 65 χρόνια περιμένεις να έρθουν οι καλές μέρες! Ούτε που φανήκαν! (…) Το μόνο που αγάπησα τη Λέρο! Αυτή η αγάπη με κράτησεν στα πόδια μου. Πιστεύω αυτά που έγραψα να μην πάνε χαμένα».  

 

tetradia3

 

Το περιεχόμενο του βιβλίου χωρίζεται σε μεγάλες ενότητες ανάλογα με τα χειρόγραφα τετράδια που μας άφησε ο Λαλής. Κάθε ενότητα παρόλα ταύτα, χωρίστηκε από τους έχοντες την επιμέλεια της έκδοσης, σε πάμπολλα μικρά κεφάλαια ανάλογα με το περιεχόμενο της εκάστοτε αφήγησης. Αυτό διευκολύνει αφάνταστα τον αναγνώστη διότι αφενός προσφέρει μια εκ των προτέρων βάση για το τι πρόκειται να ειπωθεί και, αφετέρου, προσφέρει μια αυτοτέλεια σε κάθε στιγμιότυπο έτσι που να γίνεται το βιβλίο στο σύνολό του πιότερο ευκολοδιάβαστο. Για να αντισταθμιστούν οι δυσκολίες που προκύπτουν λόγω της ιδιότυπης γλώσσα που μεταχειρίζεται ο συγγραφέας, υπάρχουν πάρα πολλές επεξηγηματικές σημειώσεις που, σε μερικά σημεία, επεξηγούν μέχρι και ιστορικά δεδομένα για μια πιο ενδελεχή κατάταξη της αφήγησης στο πραγματικό πλαίσιο της εποχής. Επιπλέον, στο παράρτημα υπάρχει (μεταξύ πολλών άλλων) και εκτεταμένο λεξιλόγιο.

Χιλιάδες είναι τα περιστατικά που ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες αυτής  της ανεπιτήδευτης αφήγησης. Κεντρική θέση όμως, κατέχει η πείνα. Πείνα μαύρη και βασανιστική. Τόσο βαθιά εντυπωμένη ήταν μέσα στο μυαλό του κ. Θανάση που σχεδόν σε κάθε σελίδα επαναλαμβάνει το πόσο ολοκληρωτικά πεινούσε! «Μέχρι τα 20 μου χρόνια, έφαγα περίπου 20 φορές κρέας» λέει κάπου. «Κάθε φορά που τρώγαμε κρέας, μας έπιανε τσιρλί (=διάρροια)» εξομολογείται σε ένα άλλο σημείο. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το περιστατικό με την κατσαρίδα την περίοδο που δούλευε ως παραγιός στους Ιταλούς κατά τα έτη του Β’ Π.Π. Τότε, που άπαντες ζούσαν κυρίως με αέρα αλλά και με ότι πενιχρό τους παρείχε το δελτίο, ο Λαλής σκαρφίστηκε το εξής: εγκλώβισε μια τεράστια κατσαρίδα μέσα σε ένα σπιρτόκουτο για να την αμολήσει μέσα στο ψωμί των Ιταλών ούτως ώστε αυτοί να σιχαθούν μήπως έτσι και δώσουν σε αυτόν το ψωμί τους. Το σχέδιο πράγματι είχε αποτέλεσμα! Εκείνο το βράδυ, ο Λαλής γύρισε σπίτι με 6,5 κιλά ψωμί παραμάσχαλα! Συνοδοί της πείνας ήταν ο τρόμος του πολέμου με τους ανελέητους βομβαρδισμούς, η θέα των νεκρών με τα τουμπανιασμένα σώματα, το σχεδόν καθημερινό ξύλο που έτρωγε από τους Ιταλούς,  ο αγώνας για την επιβίωση, η γύμνια, τα σακατεμένα όνειρα που ποτέ δεν πραγματώνονταν (για χρόνια ήθελε να αγοράσει ένα μουλάρι αλλά δεν είχε τα λεφτά), η φυγή στη Μέση Ανατολή, η επικίνδυνη ζωή του σφουγγαρά-δύτη, η σκληρή εμπειρία στα ανθρακωρυχεία του Βελγίου και τέλος η ζωή του ναυτικού σε ποντοπόρα πλοία.

 

tetradia4

 

Από τα συγκλονιστικότερα σημεία του βιβλίου, είναι η εξομολόγηση του Λαλή για το μεγάλο νόημα της ζωής που ο ίδιος συνειδητοποίησε στα στερνά του χρόνια. Αναφέρει λοιπόν στη σελίδα 469: «Μια ζωή, παρακαλούσαμε να περάσει γρήγορα. Παρακαλούσαμε να περάσει ο πόλεμος. Παρακαλούσαμε, γρήγορα – γρήγορα να περάσει ο καιρός στα σφουγγαράδικα! Παρακαλούσαμε να απολυθούμε γρήγορα απ’ τον στρατό. Τώρα παρακαλούμε, πότε θα τελειώσει γρήγορα ο μήνας για να πάρουμε τη σύνταξη! Φτάσαμε στο τελευταίο σκαλί για τον έρημο τον Άδη! Μια ζωή γυρίζαμε στα κουτουρού! Ευτυχώς και δεν πιστεύω στην κόλαση. Εγώ, πιστεύω ότι από την άλλη μεριά θα είναι πιο καλά. Τώρα γεμώσαμε πόνους, δεν μπορούμε να περπατήσουμε. Τα πόδια μας, τα στομάχια μας, όλα μας πρόδωσαν! Θέλω μια ώρα πιο γρήγορα να ξεμπερδεύω απ’ αυτήν τη ζωή». Πρόκειται για την εξομολόγηση ενός ταλαιπωρημένου ανθρώπου που αντιλαμβάνεται την ματαιότητα αυτού του κόσμου μέσα από τη σοφία που του χάρισαν τα παθήματά του.

Η αξία του βιβλίου, πέρα από την αυθεντική καταγραφή ενός αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων και πέρα από το προσωπικό δράμα του συγγραφέα, έγκειται και στο ότι δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των κατοίκων της Λέρου. Έτσι, μπορεί να λειτουργήσει ως μια αξιόπιστη συμπληρωματική πηγή τόσο ιστορικών, όσο και λαογραφικών μελετών για την περίοδο που αναφέρεται.

 

tetradia5

 

Εν τέλει, και αυτό κρατώ εγώ ως το πλέον σημαντικό, τα τετράδια του Λαλή, μας υπενθυμίζουν με τον πιο εύηχο και παραστατικό τρόπο το πώς ακριβώς ζούσαν οι περισσότεροι Έλληνες των νησιών μέχρι και τη δεκαετία του 70’. Διότι η ιστορία του Λαλή δεν είναι ασφαλώς και η μοναδική του είδους της. Μάλλον ήταν ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Απλά ο Λαλής μας έκανε τη ευεργεσία να την καταγράψει. Ο Λαλής όμως, καθώς και όλοι οι σύγχρονοί του, είναι οι δικοί μας άμεσοι πρόγονοι. Είμαστε δική τους φύτρα εμείς οι σημερινοί. Ας υποβάλουμε τα σέβη μας λοιπόν σε αυτή τη γενιά, με τα όποια ελαττώματα και αν της καταλογίζουμε, έχοντας πάντοτε κατά νου ότι όποιος δεν διδάσκεται από την ιστορία του, είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει. Οι δικές μας σημερινές αφετηρίες, οι τόσο πολύ ευνοϊκότερες σε σχέση με την εποχή του Λαλή, δεν είναι αποτέλεσμα των δικών μας κόπων αλλά είναι οι κατακτήσεις του πόνου και των κακουχιών του Λαλή και όλων των υπολοίπων.

 

tetradia6

 

 

* Ο Μιχάλης Α. Μελετίου είναι βιολόγος και συγγραφέας.

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top