Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Όσο υπάρχουν άνθρωποι
06/09/2017, 1:14 μμ

Όσο υπάρχουν άνθρωποι

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Τα σταφύλια της οργής» του Τζον Στάινμπεκ, μτφ: Μιχάλης Μακρόπουλος, σελ. 560, Εκδ. Παπαδόπουλος

 

Η ρωμαλέα ευαισθησία της τελικής εικόνας: μια κάτισχνη λεχώνα που μόλις έχει χάσει το παιδί της, γραμμένη στα μαύρα κατάστιχα της μοίρας, προσφέρει τον μαστό της, το αξόδευτο μητρικό γάλα της, σε έναν άγνωστο άνδρα που πνέει τα λοίσθια. Δροσίζει με τα υγρά του σώματός της την κάψα του θανάτου που έρχεται πλησίστιος.

Τούτη η ύστατη κίνηση, ένα πρόσφορο αγάπης προς τον συνάνθρωπο, συγκεφαλαιώνει την ανεξάλειπτη δύναμη του μυθιστορήματος του Τζον Στάινμπεκ «Τα σταφύλια της οργής».

Το ερώτημα είναι εύλογο: για ποιο λόγο, άραγε, να αναφέρεται κανείς σε ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε πριν από 80 περίπου χρόνια, που σκιαγραφεί μια εποχή (εκείνη της βαθιάς ύφεσης στις ΗΠΑ) η οποία, με τον ένα ή άλλο τρόπο, έχει παρέλθει και που οι αναφορές του αποτελούν τη φυσική έκφραση μιας κοινωνίας ξένης και μακρινής σε εμάς.

Ομοίως εύλογη είναι και η απάντηση: διότι, αν και φέρει όλα αυτά τα στοιχεία, κατ’ ουσίαν, η ύλη από την οποία έχει πλαστεί το μυθιστόρημα, το σημείο αιχμής του, η δυναμική του, δεν είναι ούτε ο τόπος, ούτε ο χρόνος, αλλά ο άνθρωπος. Το στυφό μαρτύριό του, η αρπάγη της ανάγκης του, το αδέξιο ψέλλισμά του μπρος στο αναπόδραστο της φτώχειας, η απόπνοια της ανημποριάς του.

Και την ίδια στιγμή: το μεγαλείο του, η δύναμη της θέλησής του για ζωή, η πνοή μια τονωτικής ανθρωπιάς που βγαίνει καψαλισμένη, αλλά δυνατή, μέσα από τη φωτιά των καιρών. Όλων  των καιρών.

Η φαμίλια των Τζουντ στην οποία αναφέρεται ο Στάινμπεκ πάντα θα υπάρχει. Τίποτα πιο σίγουρο από αυτό: στις σύγχρονες κοινωνίες, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, υπάρχει μια απλοχωριά πόνου και εγκατάλειψης. Πολλές οικογένειες σαν αυτή των Τζουντ αναγκάζονται να φύγουν άρον άρον από τον τόπο τους, διωγμένοι και κυνηγημένοι, με την κούφια ελπίδα να βρουν μια καλύτερη μοίρα σε έναν αλλότριο τόπο.

Το μαρτύριο μετακινείται, αλλά δεν φεύγει.

Επιπροσθέτως, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η κυκλικότητα των ιστορικών φαινομένων μάς έχει κάνει αρκετά υποψιασμένους. Καμία εποχή δεν έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Η δίνη της «Μεγάλης Ύφεσης» ποτέ δεν κατεστάλη ολοκληρωτικά. Από τότε, οι ΗΠΑ έχουν γνωρίσει κι άλλες μορφές οικονομικής δυσπραγίας που οδήγησαν σε κοινωνικούς εκφυλισμούς που τραυμάτισαν καίρια το εσωτερικό της. Το πρόσφατο παράδειγμα με την κατάρρευση της Lehman Brothers αποδεικνύει πως αυτό που συνιστά «κοινωνική κινητικότητα» δεν είναι ξέχωρο από τις σύγχρονες κοινωνίες. Προφανώς και οι οικογένειες των «αποτυχημένων» και των «απόκληρων» δεν κουβάλησαν τα πράγματά τους με κάρα, ψωράλογα ή σκουριασμένα φορτηγά, όπως έκαναν οι Τζουντ, αλλά η ουσία δεν αλλάζει: πάντα θα υπάρχουν οι αποσυνάγωγοι των οικονομικών συνθηκών. Επομένως, πάντα το έργο του Στάινμπεκ θα πρέπει να διαβάζεται και θα μελετάται ως μια κορυφαία στιγμή ανθρωπισμού μπρος στη σιδερένια θρασύτητα των συνθηκών.

 

John Steinbeck

 

Οι Τζουντ είναι οι Οκηδες, οι εσωτερικοί μετανάστες που αναγκάζονται να φύγουν από την πατρική Οκλαχόμα και να αφήσουν τα χωράφια τους βορά στους νέους προύχοντες που καταλαμβάνουν κάθε μέτρο γης με τα μηχανήματά τους. Φεύγουν προς την Καλιφόρνια, προς τη δύση, με σκοπό να χτίσουν το νοικοκυριό τους πάνω στις τέφρες του σκληρού παρελθόντος. Φυσικά, πολύ σύντομα συγκρούονται με την πραγματικότητα. Η οικογένεια, το τελευταίο ανάχωμα πριν από τον γκρεμό, φυλλορροεί. Οι γηραιότεροι πεθαίνουν στην πορεία, οι νεότεροι αποσκιρτούν αναζητώντας το δικό τους όνειρο, ο μεγαλύτερος γιος, πρώην κατάδικος στις φυλακές, ζει ξανά κυνηγημένος, η μητέρα που είναι η συγκολλητική φυσιογνωμία της φαμίλιας βλέπει τις δυνάμεις της να φυραίνουν, ο πατέρας είναι ανήμπορος να κατανικήσει τη φορά της μοίρας. Κανένας δεν μένει ανέπαφος από τα κατακλυσμιαία γεγονότα. Οι Τζουντ, όπως και άλλες οικογένειες που ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο της προσφυγιάς, είναι ξένοι σε έναν ξενικό κόσμο. Αντιμετωπίζουν την έχθρα, το ασύμμετρο μίσος, την εκμετάλλευση, τον εξανδραποδισμό. Υπομένουν με στωικότητα, αλλά μέσα τους βράζει η ανάγκη για αντίσταση. Είναι η εποχή που θα ξεκινήσουν τα μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα στις ΗΠΑ και ο Στάινμπεκ, έστω και με μια δόση διδακτισμού και κατήχησης, τα καταγράφει και τάσσεται με το μέρος των αδυνάτων του κόσμου τούτου. Αν και το κοινωνικό πλαίσιο διαμορφώνει έντονα το «σώμα» του μυθιστορήματος, ο Στάινμπεκ δημιουργεί στοιχειακούς χαρακτήρες, οι οποίοι μένουν ανεξίτηλα χαραγμένοι στο μυαλό, δείγμα της έμφυτης ικανότητάς του να σχηματοποιεί ήρωες που ξεπερνούν τα όρια ενός μύθου και γίνονται πανανθρώπινοι.

Ακόμη κι αν έχουν περάσει 80 χρόνια από την έκδοσή τους, «Τα σταφύλια της οργής» παραμένουν ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πρόκειται για μια ακριβή και σπάνια κληρονομιά. Για ένα δώρο ενός εμπνευσμένου ανθρώπου προς τους συνανθρώπους του. Μια παρακαταθήκη και ένα σημείο αναφοράς στη λογοτεχνίας κάθε εποχής.

Δεν είναι τυχαίο ότι το συγκεκριμένο έργο εξακολουθεί να προκαλεί κύματα έμπνευσης, ακόμη και στην εκδοχή της ποπ κουλτούρας. Στην Ελλάδα έχει μεταφραστεί αρκετές φορές, όχι πάντα με θαυμαστό τρόπο. Η παρούσα έκδοση, κυκλοφόρησε πριν από δύο χρόνια, φέρει την άκρως λειτουργική μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου και τούτο διότι δεν προσπάθησε να κρατήσει την παλαιική λαλιά των πρωταγωνιστών, ας μην ξεχνάμε πως είναι αγρότες άλλης εποχής, αλλά ούτε και να τους κάνει να ακούγονται ως ξένοι προς τους εαυτούς τους και δήθεν «σύγχρονοι».

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top