Όμως, τελικά, και η επιλεγμένη λήθη είναι ένας «εαυτός», ατομικός, συλλογικός.

Γράφει η Νάντια Τράτα //

Κaouther Adimi «Tα πλούτη μας», Μετάφραση: Έφη Κορομηλά, εκδ. Πόλις, σελ. 216

«Τι όμορφο που είναι ένα βιβλίο, που επινοήθηκε για να πιάνεται στο χέρι, ακόμη και στο κρεβάτι, ακόμη και μέσα σε μία βάρκα, ακόμη και εκεί όπου δεν υπάρχουν ηλεκτρικές πρίζες, ακόμη κι αν έχει αποφορτιστεί κάθε μπαταρία και αντέχει τα σημάδια και τα τσαλακώματα, μπορεί να αφεθεί να πέσει καταγής ή να παρατηθεί ανοιγμένο στο στήθος ή στα γόνατα όταν μας παίρνει ο ύπνος, μπαίνει στην τσέπη, φθείρεται, καταγράφει την ένταση, την επιμονή ή τον ρυθμό των αναγνώσεών μας, μας υπενθυμίζει (αν φαίνεται πολύ καινούργιο ή άκοπο) ότι δεν το διαβάσαμε ακόμη…». Ουμπέρτο Έκο

Ενθουσιάζομαι όταν διαβάζω. Ενθουσιάζομαι και όταν ταξιδεύω. Κυρίως, όμως, ενθουσιάζομαι όταν ταξιδεύω διαβάζοντας για τόπους, χρόνους, συνθήκες και ζωές που με έναν περίεργο τρόπο εισέρχονται απαλά από το παρελθόν στο παρόν και προτού χαθεί η αχλύ τους, αφήνουν  πίσω τους μία ηχώ, έναν ψίθυρο, μία ανεπαίσθητη αίσθηση πως δεν έχουν αποφασισθεί όλα ακόμη, πως ίσως υπάρχει μία στάλα ελπίδας, ένα φως που τρεμοπαίζει στο σκοτάδι, ένα όραμα για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.  Ίσως όμως και όχι, ο χρόνος κυλά αμείλικτος, η κλεψύδρα στερεύει στάλα-στάλα…..

Η Kaouther Adimi γεννήθηκε το 1986 στην Αλγερία και εγκαταστάθηκε στη Γαλλία το 2009. Με σπουδές στη Λογοτεχνία καθώς και στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού, η Κaouther, με το τρίτο της μυθιστόρημα «Τα πλούτη μας», παρά το νεαρό της ηλικίας της, είναι ήδη πολυβραβευμένη έχοντας λάβει, ανάμεσα σε άλλα,  το Prix Renaudot των Λυκειόπαιδων 2017, το Prix du Style 2017, το Prix Beur FM Méditerranée 2018 και το  Prix Goncourt – Choix de l’Italie 2018.

Μοιρασμένη ανάμεσα σε δύο χώρες, την Αλγερία και τη Γαλλία ήδη από τα παιδικά της χρόνια, θυμάται με τρυφερότητα τις επισκέψεις στη δημοτική βιβλιοθήκη της Grenoble με τον πατέρα της, ενώ είναι γεμάτη θλίψη όταν μιλά για την επιστροφή της στην Αλγερία στα έντεκά της χρόνια, την περίοδο που ένα σύννεφο σκοτεινό πλανιόταν πάνω από τη χώρα σκορπώντας την παραίτηση, τον τρόμο, το θάνατο. Με ειλικρίνεια θα ομολογήσει αργότερα ότι ξεκίνησε να γράφει, μια και τα περισσότερα βιβλιοπωλεία εκείνη την εποχή «είχαν κρύψει το κλειδί της πόρτας κάτω από το χαλάκι» και οι ιδιοκτήτες τους είτε κείτονταν νεκροί είτε κρύβονταν για να σωθούν από τη λαίλαπα της σφαγής.

«Τα πλούτη μας» είναι ένα βιβλίο βαθιά πολιτικό, για τις χαμένες μνήμες, για την ψευδαίσθηση της ευδαιμονίας του σύγχρονου κόσμου που παραπαίει αναποφάσιστος, για τον κόσμο των βιβλίων, τη δύναμη και τη φλόγα των λέξεων αλλά, ταυτόχρονα για την απώλεια, την αγωνία για το μέλλον που ανοίγεται μπροστά μας. Η συγγραφέας  μας χαρίζει ένα βιβλίο γεμάτο νοσταλγία για μία εποχή οριστικά χαμένη, για τους αγώνες που έδωσε ένας άνθρωπος, ο Edmond Charlot (1915-2004), συνενώνοντάς τους ρόλους του εκδότη, του βιβλιοπώλη, του μαικήνα των τεχνών σε ένα και μόνο πρόσωπο, το δικό του, υποστηρίζοντας με θέρμη πως «ένας άνθρωπος που διαβάζει, αξίζει για δύο». Ταυτόχρονα, όμως, «Τα πλούτη μας» ενώνουν τον προσωπικό αγώνα με τον αιματηρό αγώνα ενός έθνους, η Αλγερία μέσα στο χρόνο, περνά από την υποταγή στην ανεξαρτησία, από την πάλη να πάψουν να θεωρούνται οι πολίτες της «ιθαγενείς» μέσα στην ίδια τους τη χώρα, στον αλληλοσπαραγμό και τον εθνικό διχασμό.

Η μυθιστορηματική πλοκή πότε με τριτοπρόσωπη αφήγηση, πότε σε πρώτο πρόσωπο  (ιστορία μέσα στην ιστορία) ρέει ακολουθώντας πότε το μελάνι πότε το αίμα, πότε τον ήλιο, πότε το σκοτάδι, πότε την ελπίδα, πότε την απελπισία. Η Κaouther με φροντίδα τοποθετεί τα κεφάλαιά της στη σειρά τηρώντας μία νοητή ακολουθία (παρόν, παρελθόν, ημερολόγιο), η φωνή του αφηγητή μπερδεύεται με τη μνήμη του ήρωα Edmond Charlot, η προσωπική μαρτυρία ενώνεται με τις φωνές των «ιθαγενών» Αλγερινών, διατρέχοντας αρκετές δεκαετίες του 20^ου αιώνα. Σε πορεία κυκλική, η μυθιστορία αρχίζει και τελειώνει στη σύγχρονη εποχή, διασχίζει τη Μεσόγειο περνώντας από την Αλγερία στη Γαλλία, γεφυρώνοντας τη φωνή ενός ανθρώπου με τις φωνές ενός λαού.

Κaouther Adimi

Αξιοθαύμαστη ευρηματικότητα, το φανταστικό ημερολόγιο του Edmond Charlot δίνει τη δυνατότητα στη συγγραφέα να κερδίσει το κοινό της με ένα λόγο άμεσο, προσωπικό, καθημερινό, εκφράζοντας την αγωνία του ήρωά της, μα και τη δική της συνάμα, για όσα το μέλλον επιφυλάσσει. Η δύναμη των βιβλίων, ο συμπαντικός μικρόκοσμος ενός βιβλιοπωλείου, η «αδελφότητα» των λογίων, οι αγώνες ενός λαού, οι «εξωφρενικές ελπίδες», η πορεία προς ένα «θρυλικό μέλλον» που τελικά «η μοίρα ξεγέλασε»…..Ίσως όλα αυτά δεν αφορούν μόνο τον Edmond Charlot, η Kaouther κρύβει ανάμεσα στις γραμμές τις δικές της ανησυχίες για ένα άλλο μέλλον, αυτό της χώρας στην οποία γεννήθηκε.

Οι ήρωες της Kaouther Adimi είναι γένους αρσενικού, ο Edmond Charlot, ο Αμπνταλλά, ο Ρυάντ. Μοναδικό θηλυκό, αν και όχι με την κυριολεκτική σημασία του όρου, μία χώρα, η Αλγερία, που γίνεται ολοένα θύμα, ξένων και δικών, κατακτάται βίαια, υποτάσσεται και λαβωμένη προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της, να φθάσει ως το σήμερα, ελπίζοντας πως ίσως κυοφορήσει κάτι νέο, ελπιδοφόρο, αισιόδοξο. Και, φυσικά, κανένας ήρωας δεν θα υπήρχε, καμία ιστορία δεν θα διέτρεχε τις σελίδες του βιβλίου αυτού, αν έλειπε ο βασικός πρωταγωνιστής, άβιος, όμως, παρόλα αυτά, γεμάτος ζωή, παλμό, όραμα, φως, ελπίδα. Το βιβλιοπωλείο της οδού Χαμανί 2Β «Τα Αληθινά Πλούτη».

Ο Edmond Charlot υπήρξε ήρωας από μόνος του. Η Kaouther Adimi, φρόντισε με περισσή τρυφερότητα να τον γνωρίσει σε εμάς τους υπόλοιπους, τους, εν δυνάμει, πελάτες του. Δημιουργός και ιδιοκτήτης, εκδότης, μέντορας, μία εσωτερική δύναμη τον οδηγούσε, η αγάπη για το βιβλίο. Λειτούργησε τα βιβλιοπωλεία του σε Αλγερία και Γαλλία με αυταπάρνηση, διορατικότητα, πείσμα, θάρρος, συγκεντρώνοντας κοντά του συγγραφείς που έμελλε να αποτελέσουν λογοτεχνικές μορφές ολόκληρου του 20^ου αιώνα, και όχι μόνο, τον Καμύ, τον Σαιντ Εξυπερύ, τον Ζιονό και ένα σωρό άλλους, περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς, τους οποίους «εφηύρε» και η «διάνοια» των οποίων αποτέλεσε αυτό που ονομάζουμε «παγκόσμια λογοτεχνία».

Ο Αμπνταλλά, γερασμένος υπάλληλος του παλαιού βιβλιοπωλείου, ψηλός, απόμακρος, σιωπηλός, στέκεται ακοίμητος φρουρός του θησαυρού των βιβλίων του, νικημένος από τη σκόνη του παρελθόντος και την αδιαφορία του παρόντος, σκεπασμένος με ένα κομμάτι λευκό ύφασμα που ο ίδιος ομολογεί ότι είναι το σάβανό του. Ένα απομεινάρι του παρελθόντος, που οδεύει συνειδητά προς το τέλος του, παραμένει, εν τούτοις, πιστός σε αυτά που πίστεψε, γνωρίζοντας ότι η λήθη είναι η αναπόφευκτη κατάληξη της μακράς πορείας της ζωής του. Μετά από αυτόν το τίποτα, το μηδέν, κανένας πελάτης δεν θα σπρώξει την πόρτα του βιβλιοπωλείου, κανένα βιβλίο δε μένει πια να διαβαστεί.  Ένας ονειροπόλος ιδεαλιστής που πιστεύει ότι «στην πραγματικότητα, δεν κατοικούμε εμείς τα μέρη, εκείνα μας κατοικούν» (σελ. 195).

Ο Ρυάντ, σύγχρονος νέος, συνομήλικος του Edmond Charlot όταν με περισσή φλόγα δημιουργούσε «Τα Αμύθητα Πλούτη», είναι μία εικόνα αντιστραμμένη : εκείνος δεν αγαπά τα βιβλία, δε σημαίνουν τίποτε για αυτόν. Αρχικά, δέχεται τη δουλειά του, μια και το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να φέρει εις πέρας αυτό που του ανέθεσαν και να πληρωθεί. Ο σκοπός του απαράβατος : να αδειάσει το βιβλιοπωλείο, να βάψει το χώρο και να τον ετοιμάσει για να γίνει κατάστημα πώλησης λουκουμάδων. Από την ηδύγευστη απόλαυση των βιβλίων, στην ζαχαρένια, απατηλή ευδαιμονία των γλυκών…. Παρόλα αυτά, τα βιβλία, το βιβλιοπωλείο, ο Αμπνταλλά, καταφέρνουν να αγγίξουν τον Ρυάντ, ο οποίος όταν πια βλέπει τη μουσκεμένη ταμπέλα του βιβλιοπωλείου «Νέοι, από νέους, για νέους», «δεν αισθάνεται πια νέος» (σελ. 196), οι ιστορίες που άκουσε τον βαραίνουν, η αδιάφορη ανεμελιά μετατρέπεται σιγά-σιγά σε μία πιο ουσιαστική σκέψη. Άραγε θα διαρκέσει; Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά να πει….

«Τα πλούτη μας» ολοκληρώνονται με μία πορεία κυκλική, όλα τελειώνουν εκεί που άρχισαν, στον αριθμό 2Β της οδού Χαμανί. Όλα τα μη-ειπωμένα που στοιχειώνουν τη σημερινή Αλγερία, το παρελθόν που φαντάζει τόσο μακρινό για τη νέα γενιά, το Αλγέρι, μία πόλη στο ημίφως που ισορροπεί ανάμεσα σε ένα παρελθόν φόβου, βίας, τρομοκρατίας και ενός αβέβαιου μέλλοντος, μία γενιά, αυτή στην οποία ανήκει η συγγραφέας, που μεγάλωσε μέσα σε ένα κλίμα απροκάλυπτης βίας ζώντας σε μία χώρα μεταξύ Δύσης και Ανατολής, όπου όλα είναι περίπλοκα, παράδοξα, τα κυρίαρχα ταμπού εξακολουθούν να ορίζουν τους κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς, το απόλυτο «εμείς» ως λαός είναι ο κινητήριος μοχλός μια και το ατομικό «εγώ» συνεχίζει να βρίσκεται αποδυναμωμένο: τα κατάλοιπα μίας ολότελα αδιατάρακτης, σχεδόν δογματικής, παράδοσης υπογραμμίζουν την ομοιότητα, όλοι έχουν την ίδια γλώσσα, την ίδια ιστορία, την ίδια θρησκεία. Κανείς δεν πρέπει να βγει έξω από τη γραμμή.

Πίσω από το βελούδινο βλέμμα της συγγραφέως κρύβεται μία αιχμηρή, σχεδόν τολμηρή σκέψη, μία ένταση υπόγεια, η Kaouther αφήνει το αποτύπωμά της σε μία ιστορία με νόημα και βάθος. Οδηγεί με μαεστρία την πένα της πιο βαθιά, μιλά για τις ομολογημένες χαρές και τους ανομολόγητους φόβους, για τις προσδοκίες, όσα λέμε και όσα δε λέμε, όσα επιλέγουμε να θυμόμαστε γιατί μας συμφέρουν αλλά και όσα επιλέγουμε να ξεχνάμε γιατί δεν μας συμφέρουν. Όμως, τελικά, και η επιλεγμένη λήθη είναι ένας «εαυτός», ατομικός, συλλογικός. Με τους απροσδόκητους συνδυασμούς του, «Τα πλούτη μας» είναι ένα λίαν ενδιαφέρον βιβλίο, ο κεντρικός ήρωας Edmond Charlot αφορμή για να αφηγηθεί η Kaouther δύο άλλες ιστορίες με μεγάλη συγγραφική οικονομία, αυτή ενός λαού και ταυτόχρονα την ιστορία του σύγχρονου ανθρώπου που, έχοντας χάσει την πυξίδα του πολιτισμού, οδηγείται σε ένα μέλλον αμφίβολο, χωρίς ταυτότητα, απαλλαγμένο από κάθε μνήμη. Το βιβλίο κλείνει με μία πρόσκληση, έτσι όπως ακριβώς όλα άρχισαν, να επισκεφθούμε το βιβλιοπωλείο (άλλωστε η μετατροπή του σε κατάστημα πώλησης λουκουμάδων είναι μία λογοτεχνική εφεύρεση), να αγγίξουμε, να μυρίσουμε, να ξεφυλλίσουμε τα βιβλία, να γίνουμε κοινωνοί και συμμέτοχοι σε ένα παγκόσμιο κίνημα αφύπνισης, γιατί ο πολιτισμός δεν κληρονομείται, κατακτάται (André Malraux).

* Σεπτ. 2018, Νάντια Τράτα, www.nadiatrata.blogspot.gr