Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Τα κομμάτια της ποίησης
02/05/2018, 12:00 μμ

Τα κομμάτια της ποίησης

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου //

 

“Τα Οξέα του Ποιήματος” Τάσος Σ. Μάντζιος, εκδόσεις Έλευσις-Υδράνη

 

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να διαβάζεις την πρώτη ποιητική συλλογή ενός ποιητή που ως τώρα εμφανιζόταν μόνο με περιστασιακές δημοσιεύσεις ποιημάτων του σε διάφορα περιοδικά, και που, αν και είχε στο ενεργητικό του βραβεύσεις σε διαγωνισμούς ποίησης, δεν είχε τολμήσει μια προσωπική έκθεση του λόγου του με τη μορφή έκδοσης, παρά μόνον συμμετέχοντας σε συλλογικά εγχειρήματα. Ο Τάσος Μάντζιος προτείνει, λοιπόν, για ανάγνωση τα «Οξέα του Ποιήματος», μια συλλογή με πενήντα ποιήματα, επιλεγμένα ώστε, όπως γίνεται αντιληπτό, να συστεγαστούν με θεματική συνάφεια. Αυτό το τελευταίο είναι άξιο λόγου, καθώς συχνά συναντάμε ποιητικές συλλογές, στις οποίες τα ποιήματα για πρώτη φορά αγγίζει το ένα το άλλο μέσα στο τυπωμένο βιβλίο χωρίς να έχουν μεταξύ τους καμία σχέση.

Μια ποιητική φωνή πολύ διακριτή αυτή του Τάσου Μάντζιου. Τον παρακολουθώ τα τελευταία χρόνια, πιστεύω ότι ήδη είναι αναγνωρίσιμη η γραφή του, έχει τη δυναμική μέσα της να ξεχωρίσει όχι μόνο με την επιλογή των θεμάτων του αλλά και με τη λιτότητα του ύφους και το νόημα που περικλείεται στο ελάχιστο των λέξεων.

[…]

κάποτε

μέσα στην οιμωγή των λεωφόρων,

καθώς θα σκύβεις

για να δέσεις τα κορδόνια σου,

θα βρεις

-έτσι απρόσμενα-

τον Μίτο,

θα βρεις

-έτσι αναπάντεχα-

 το Νόημα.

 

Εδώ, μέσα σ’ αυτές τις λιγοστές (εύστοχες όμως) λέξεις ο Μάντζιος καταφέρει να δώσει ταυτόχρονα το νόημα της ζωής – με την προσοχή στραμμένη στα ασήμαντα για τους πολλούς, ωστόσο έμπλεα σημασίας μικρά πολύτιμα των στιγμών – αλλά και το νόημα της γραφής (ως απότοκο της οπτικής γύρω από τη ζωή), που την αξία της την εδράζει στην πύκνωση του λόγου και όχι στην συσσώρευση πολλών περιττών στοιχείων. Ενδιαφέρουσα η αποφυγή της συνήθους παγίδας (που κρύβει μέσα της μια ευκολία) -ιδιαίτερα σε νέους ποιητές- να φορτώσει τον λόγο του με περιττά κοσμήματα των λέξεων (ανούσια εντελώς στην πρόσληψη του ποιητικού στόχου) αλλά και με εικόνες πολυσύνθετες και ασαφείς. Άλλωστε ο  Μάντζιος δεν αγωνιά να τα πει όλα μεμιάς, ξέρει να περιμένει, με τη γνώση πως συχνά το ελάχιστο μπορεί να είναι και σημαντικό. Αν κάποιος βλέποντας τον λιτό τρόπο εκφοράς του λόγου πιστεύει πως συνιστά μια εύκολη γραφή, ας γνωρίζει πως δύσκολο είναι να αδειάσεις τον στίχο σου από τα περιττά στολίδια (εντυπωσιακά ίσως για τους μη γνωρίζοντες) και να αφήσεις τον ουσιαστικό πυρήνα να μιλήσει κατ’ ευθείαν και να βρει τον στόχο του.

Στα ποιήματα του Μάντζιου συμπυκνώνεται εμπειρία ζωής -η ποίηση είναι πάντοτε προσωπική κατάθεση- ταυτόχρονα όμως εμπεριέχει ένα ισχυρό απόθεμα συλλογικής μνήμης, γεγονός που προσδίδει στην ποίησή του την ικανότητα επικοινωνίας με τον αποδέκτη, που πλέον απρόσκοπτα κοινωνεί τους κοινούς τόπους. Έτσι, θα συναντήσουμε αρχαία μοτίβα, πρόσωπα και εικόνες από την τραγική ποίηση και τη μυθολογία αλλά και θρησκευτικές εικόνες να συνυπάρχουν με τον συμβολισμό τους με εικόνες από τη σκληρή πραγματικότητα μιας πατρίδας σε διάλυση. Η ποίηση μπορεί να αποδώσει όλο το τοπίο με έναν απλό υπαινικτικό λόγο, που πολλαπλασιάζει τα σημαινόμενα του σημαίνοντος. Μια Ιφιγένεια σύμβολο θυσίας, μια Αυλίδα τραγικό σκηνικό, όπου δεν λέει να φυσήξει ο άνεμος, να πάρουν αέρα τα πανιά, να φύγουν τα πλοία, να πάνε στην  Τροία, να γίνει ο πόλεμος, να  γυρίσει κάποτε ο περιπλανώμενος Οδυσσέας στην πατρίδα, για να γράψει κάποτε ο αρχαίος ποιητάρης Όμηρος τα δικά του τραγούδια.

Σε κάποια Αυλίδα

ενάντιοι άνεμοι

δυσχέρειες έκτακτες

κι εμπόδια των θεών

όλο θα αναβάλλουν

τον απόπλου σου.

[…]

 

Θα δούμε, όμως, και τον Ιησού με τους μαθητές του, που τους νόμιζε δικούς του αλλά την κρίσιμη στιγμή ήταν μόνος.

[…]

Κούνησε το κεφάλι αργά

και μονολόγησεν ο Ιησούς.

“Τους πίστεψα δικούς μου

κι ήταν μονάχα,

απλώς μαζί μου”

 

Τάσος Σ. Μάντζιος

 

Αγαπά τους συμβολισμούς η ποίηση, κι έτσι μπορεί να δώσει με την κατάλληλη λέξη το ένα μισό του συμβόλου, προκειμένου ο αναγνώστης με την ερμηνεία του πατώντας στον κοινό τόπο του νοήματος να συμπληρώσει με το δικό του συμβαλλόμενο μέρος. Μέσα από τέτοιες επιλογές ο Μάντζιος μπορεί και αγγίζει τη σημερινή πραγματικότητα (το άλλο κομμάτι της ποιητικής του θεματικής) με τον τρόπο που η ποίηση γνωρίζει. Απομονώνει από τη συνολική εικόνα το μικρό και ουσιώδες και το αποδίδει με όλο του το βάθος, αναδυόμενο μέσα από τη μεταφορικότητα.

Συμβιβασμένη πόλη

σταλάζει

επομένη αλώσεως

 

Τόσα πολλά

αποκαμωμένα

“ενοικιάζεται”

 

Τόσα χαρτιά

κολλημένα στους τοίχους

με αγγελίες

θανάτου

 

Και ούτε ένα

γέννησης.

 

Η μοναξιά θα μπορούσε να οριστεί ως φόντο σχεδόν όλων των ποιημάτων του Μάντζιου. Είτε αυτή αφορά την προσωπική του κατάσταση είτε αφορά μοναχικές απομονώσεις άλλων προσώπων, μυθολογικών ή θρησκευτικών, που πάλι έχουν με τον έμμεσο συμβολικό τρόπο την απεύθυνση στον ίδιο. Πιστεύω πως μέσα από το μοναχικό, επαναλαμβανόμενο μοτίβο βρίσκει έναν ασφαλή δρόμο για τον αναγνώστη του, που μέσα από την ερμηνεία των ποιημάτων του Μάντζιου ανιχνεύει τα δικά του αδιέξοδα (προσωπικά ή κοινωνικά).

Η νύχτα εχθρεύεται φριχτά τους ασυντρόφευτους.

Σέρνει μαζί της γραφές σφηνοειδείς,

λίστες μακροσκελείς απολεσθέντων.

Δικογραφίες πανάρχαιες.

 

Η νύχτα μεγεθύνει.

Ραδιουργεί.

 

Κατά τόπους παρεισφρέουν στα ποιήματα αυτοαναφορικές εκτιμήσεις για την ίδια την ουσία της ποίησης, το μάταιο ίσως της προσφοράς της, την ανασφάλεια διοχέτευσης των νοημάτων της στους άλλους. Δεν είναι μόνον μια αναμενόμενη σεμνότητα από ένα πρωτοεμφανιζόμενο ποιητή. Περισσότερο εκτιμώ πως πρόκειται για μια εισχώρηση στα βαθύτερα και πλέον μοναχικά μονοπάτια του ποιητικού λόγου, αυτά που οι έμπειροι και οι καλοί ποιητές  γνωρίζουν. Το ποίημα που στεγάζει όλα τα υπόλοιπα κάτω από τον τίτλο της συλλογής Τα οξέα του ποιήματος μιλά με τον πλέον εύγλωττο τρόπο:

Μεγάλωσα.

Κι ακόμα

γράφω ποιήματα.

Κι ούτε ένα καλοκαίρι

δεν μπόρεσα.

Μονάχα

στίχους γλυκερούς

ωσάν ημερολόγιο κορασίδος.

Στίχους πικρούς

σαν νικοτίνη

και σαν απόρριψη.

 

Οι άλλοι

έφυγαν μπροστά.

Βρήκαν

απάγκιο.

Βρήκαν

μιαν αγκαλιά.

Βρήκαν

τους οδοδείκτες

 

Και μόνο εγώ,

ωσάν αλχημιστής

μέσα στη νύχτα,

γραδάρω με τις ώρες

τα οξέα του ποιήματος.

 

Η μοναξιά της δημιουργίας, ο ρόλος του ποιητή, η ευθύνη που σηκώνει στους ώμους του το ποίημα, ο μόχθος για να δοθεί έμπλεο νοήματος μέσα στην υποδειγματική του συντομία.

Το ποιητικό υποκείμενο εναλλάσσει τα πρόσωπά του ανάμεσα στο πρώτο και στο δεύτερο ενικό, χωρίς να αφήνει καμία αμφιβολία για το ταυτόσημο των δύο, έτσι όπως έχει πολλές φορές απαντηθεί στην ποίηση. Το πρώτο πρόσωπο σε μια απευθείας έκθεση του εαυτού, το δεύτερο να συνομιλεί με φανταστικό ακροατή, στην ουσία όμως να απευθύνει εσωτερικό λόγο προς εαυτόν. Ο ποιητής μιλά στον εαυτό του σαν σε καθρέφτη, ωστόσο αυτό το δεύτερο πρόσωπο που χρησιμοποιεί ανοίγει δίοδο επικοινωνίας με τον αναγνώστη. Κατά την καβαφική χρήση αυτού του δευτέρου προσώπου, που φυσικά καμία έννοια διδακτισμού δεν εμπεριέχει ή μη μόνον για τον ίδιο τον ποιητή τελικά.

Γυρνάς στο σπίτι.

Και των πραγμάτων ίδια

υγρή κι ασάλευτη η ερημιά.

Οξύρρυγχη αγόρευση

η σιωπή της.

[…]

 

Η αξία ενός ποιητή μετριέται με τη σαφήνεια της πρότασής του, με τον σεβασμό στο λογοτεχνικό είδος, με τη σοβαρή θεματική του, με την ειλικρίνεια απέναντι στον αναγνώστη/αποδέκτη του. Ο Τάσος Μάντζιος αποδεικνύει ότι ανταποκρίνεται σε όλα τα παραπάνω. Ευθύβολος, αυθεντικός ο λόγος του, με τη σοφία της περιεκτικής λιτότητας και την ευστοχία της θεματικής του. Και όλα αυτά με την πρώτη του ποιητική συλλογή.

Μάζεψε τα σκόρπια ποιήματα.

Κι ήταν σαν τα κομμάτια του να μάζευε.

 

Μέσα σε δύο μόνο στίχους έδωσε την ουσία της ποιητικής δημιουργίας. Με τα ποιήματα να σκορπίζονται πλέον μακριά απ’ αυτόν αποκομμένα από τη θνητή τους αφορμή που τα γέννησε για να συναντήσουν τις πιθανές άλλες αφορμές, της ανάγνωσης. Και ταυτόχρονα να γίνεται κομμάτια ο ίδιος για να γραφεί το ποίημα. Μα, μήπως γράφεται αλλιώς η καλή ποίηση;

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top