«Ο τρόπος κατασκευάζει την ουσία των πραγμάτων»

Του Γιώργου Ρούσκα // *

Προσέγγιση στο βιβλίο του Ανδρέα Γαλανάκη «Τα επιπόλαια της καθημερινότητας» εκδόσεις ΑΩ, 2018

Είναι φορές που αρχίζοντας να διαβάζεις ένα βιβλίο αισθάνεσαι μεγάλη χαρά γιατί διαπιστώνεις ότι παρά την άποψη που έχουν κάποιοι για εσένα (θεωρώντας σε ιδιόρρυθμο, εκκεντρικό, υπερβολικό, τελειομανή), υπάρχουν και κάποιοι (πολύ λιγότεροι) με τους οποίους μοιράζεστε τις ίδιες απόψεις, τις ίδιες αντιλήψεις, τις ίδιες ανησυχίες. Έχετε την ίδια αγάπη για πολλά και οι κοσμοθεωρίες σας είναι πολύ κοντινές. Όταν δε η αγάπη αυτή σφραγίζεται τριπλά, δηλαδή με τη γλώσσα, με της γης τα υλικά αλλά με την αξία που δίνετε σε μια συγκεκριμένη αίσθηση (την αφή) και στη χρήση της ως μέσο τεχνουργίας και έκφρασης, τότε η ανάγνωση προδιαγράφεται συναρπαστική.

Το βιβλίο «Τα επιπόλαια της καθημερινότητας» του Ανδρέα Γαλανάκη δεν κατατάσσεται ευκρινώς σε κατηγορία. Είναι «σημειώσεις αφοριστικού χαρακτήρα αρκετών χρόνων»; Είναι συλλογή κατασταλαγμάτων ζωής; Μία μεταφορά εμπειριών; Μία καμπάνα κινδύνου; Είναι ένα δοκίμιο για την ύλη και το πνεύμα, για τις κατασκευές και τον λόγο, για τον άνθρωπο και τη φύση; Είναι μια πραγματεία πολιτισμού; Μία πρόταση ζωής; Είναι μια φιλοσοφική προσέγγιση της πορείας του ανθρώπου από εμφανίσεώς του στη γη ως σήμερα; Μία μικρή ιστορία του κόσμου;

Είναι συνδυασμένη σκέψη και εκφρασμένος λόγος που απαρτίζεται λίγο ή πολύ από όλα αυτά, με κυρίαρχη την αίσθηση της «ευσύνοπτης πραγματείας», τουλάχιστον κατά την δική μου πρόσληψη.

Η δομή είναι αυστηρά ιεραρχημένη χρονολογικά, ξεκινώντας από τον homo sapiens. Το κείμενο αρχίζει με αμφισβήτηση της ρήσης «εν αρχή ην ο λόγος» ως εξής:

Ο άνθρωπος πρώτα έφτιαξε και μετά μίλησε.

Σε αυτό συμφωνούμε όλοι. Ίσως να μην είναι και αμφισβήτηση της ρήσης όμως, αφού ο λόγος ήταν στην αρχή «αίτιον» με το οποίο ο άνθρωπος οδηγήθηκε στο να φτιάξει. Οπότε αν το δούμε «εν αρχή ην το αίτιον» η ρήση ισχυροποιείται. Ιδού η  Ομορφιά της ελληνικής γλώσσας! Ιδού πώς ένα κείμενο σε βάζει σε διαδικασία σκέψης από την πρώτη πρόταση. Και συνεχίζει.

Ο πρωτόγονος άνθρωπος:  …διέκρινε το σημείο που έπρεπε να κόψει και κατέβασε την πέτρα του με δύναμη κόβοντας το ξύλο στα δύο. Άρχισε να κρίνει.

Και ο ίδιος άρχισε να μπαίνει σε κρίση… Γιατί με την πέτρα του όριζε αυτό που ήθελε, μα αναπόφευκτα αφόριζε και αυτό που δεν ήθελε.

«Ορίζω – θέτω εντός ορίων. Αφορίζω- θέτω εκτός ορίων».

Έτσι άρχισε η ιστορία της κατασκευής. Τα αντικείμενα που αποτελούσαν τις επιπόλαιες προεκτάσεις που άφηνε στο πέρασμα του από τη ζωή, έμελλαν να είναι η ιστορία της παρουσίας του στο χρόνο. Η καταγραφή του…

Οι Έλληνες, τα αντικείμενα της καθημερινότητας τους, τα έπιπλα και τα σκεύη, τα ονόμαζαν «επίπλοα» ήτοι τα «επιπόλαια».

Ο άνθρωπος φτιάχνει αντικείμενα για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του; Ναι. Ακόμα και αυτές που είναι πέραν της απλής χρηστικότητας ή και αυτές που δεν υποψιαζόταν καν ότι είχε, άλλο αν σήμερα από κερδοσκοπική διαστροφή και απληστία κάποιοι άνθρωποι «φτιάχνουν» ανάγκες μόνο και μόνο για να καταναλωθούν προϊόντα που οι ίδιοι ή ομοϊδεάτες τους «φτιάχνουν».

Το όλο πράγμα όμως στην υγιή του διάσταση, έχει ως εξής:

Η κατασκευή αντικειμένων από τον άνθρωπο δεν είναι μόνο μια ανάγκη του να επιβιώσει κάνοντας ευκολότερη την καθημερινότητά του. Είναι κάτι βαθύτερο που την ξεπερνά. Είναι μια προσπάθεια μεταφοράς της ενέργειας του υποκειμένου -του ανθρώπου- σε αυτά που φτιάχνει. Στα αντικείμενά του.

… Τα αντικείμενα επιπόλαια είναι μικρά δοκίμια κατασκευής λέξεων.

Εν τέλει λόγου.

Έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες εικαστικές απεικονίσεις ή ορθότερα οι πρώτες εικαστικές εκφράσεις. Ο συγγραφέας επιλέγει μία από τις θεμελιώδεις, την γλυπτική, αφού τη θεωρεί ως το εργαλείο αντίληψης του Χώρου, για να δείξει μέσα από την πορεία της την ίδια την πορεία του ανθρώπου:

Οι παλαιοί ανδριαντοποιοί  και αγαλματοποιοί έκαναν τα έργα τους με τα πόδια και τα χέρια κολλημένα.

Έρχεται στη συνέχεια μια φυσιογνωμία να αλλάξει τα πάντα. Ο Δαίδαλος. Αυτός, ως παιδί του Ευπάλαμου ήταν επιδέξιος χειριστής. Και ως τεχνίτης χειρώναξ, άναξ των χειρών του δηλαδή.

Ήταν ακόμη ο εφευρέτης  του «τερέτρου» (τρυπανιού) για το δέσιμο των ξύλων με καβίλιες, της κόλλας των ξύλων ,του σκεπαρνιού και πολλών τεχνικών συνδέσεων μεταξύ των οποίων και των ήλων, των καρφιών.

… Στον Δαίδαλο επίσης οφείλεται ο ιστός και τα πανιά των πλοίων.

Στα επίπλοα της εποχής του, συγκαταλέγεται ένα πτυσσόμενο κάθισμα -οκλαδίας ελέγετο- που μπορούσε να δει κάποιος το Ερεχθείο…

Ο Δαίδαλος τόλμησε να προτάξει το βήμα του κούρου μπροστά δίνοντάς του κίνηση.

Άρχισε έτσι μια άλλη εποχή για τη γλυπτική και για την τέχνη, η οποία άνθισε πλημμυρίζοντας ανοιξιάτικη ομορφιά τις ολότητες των ανθρώπων.

Στη συνέχεια όμως ο χριστιανισμός, έφερε άλλη οπτική και ατυχώς η πλειοψηφία των τότε επίσημων εκπροσώπων του, αντί να πράξει με αγάπη, μένοντας στην ουσία του χριστιανισμού (ας κρατήσουμε εδώ το πόσο ο τρόπος επηρεάζει την ουσία), έπραξε με βία, στο όνομα μιας άλλης μεταλλαγμένης αγάπης· αυτής για την εξουσία, τη δόξα, το χρήμα, τα πάθη, την κυριαρχία μέσα από την ανισότητα και την εκμετάλλευση. Αντί να αγκαλιάσει, κατέστρεψε:

Όταν μετά από αιώνες η εποχή των αγαλμάτων τέλειωσε στην Ελλάδα και επιβλήθησαν οι αγέλαστες εικόνες, οι Έλληνες έχασαν εκτός από την επαφή τους με την Τρίτη διάσταση και το χαμόγελό τους. Μαζί με τη γλυπτική που απαγορεύτηκε και τα αγάλματα που ακρωτηριάστηκαν, είχαν ακρωτηριαστεί και οι τρεις διαστάσεις, ρίχνοντας τον κόσμο σε ένα δισδιάστατο χώρο που οδηγούσε στο μπερδεμένο κουβάρι του λαβύρινθου.

Η ανθρωπότητα έζησε ένα βαρύ αγέλαστο και τρομαγμένο μεσαίωνα.

Η συνταγή για την απόκτηση του ελέγχου, ήταν από τότε γνωστή:

Για να χειραγωγήσουν την κοινωνία την οδηγούν στην αμάθεια κατασκευάζοντας πάλι μια νέα γενιά ατέχνων.

Για να είναι ευάλωτοι άοπλοι και εξαρτημένοι, να μην ξέρουν τις ανάγκες τους.

… Ξανακλέβουν μια διάσταση από τους ανθρώπους οδηγώντας τους να κατοικούν στην ηλεκτρονική διεύθυνση του δισδιάστατου χώρου της οθόνης του υπολογιστή. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Όμως οι τεχνίτες συνέχιζαν να υπάρχουν, να κατασκευάζουν, έστω και τα χρειαζούμενα, αφού δεν μπορούσε να προχωρήσει τίποτε χωρίς κάλυψη των εκάστοτε αναγκών. Έτσι, μέσα από αυτούς επηρεάστηκε ολόκληρη η κοινωνία, με τρόπο όχι πάντοτε εμφανή:

Στην διαδρομή του ανθρώπου τεχνίτη, η ανακάλυψη και η γνώση της κατεργασίας ενός υλικού ήταν πάντα μια οικονομική και κοινωνική επανάσταση… Οι εφαρμογές των νέων υλικών χαρακτήριζαν τις εποχές και ανέτρεπαν τις συνθήκες της καθημερινότητας των ανθρώπων…

Αποτελούσαν την ώθηση για τη μετάβαση σε άλλο κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο… Οι ιστορικοί αναφέρονται σε λίθινη εποχή, σε εποχή του χαλκού, ή σε εποχή του σιδήρου, για να φτάσουμε σήμερα στην εποχή της πληροφορικής απαλλαγμένοι από το βάρος των υλικών.

Τα υλικά όμως παρά την ονομασία τους, δεν είναι σκέτη ύλη αλλά πολλά ακόμη: ενέργεια, πνεύμα, μνήμη, ιστορία:

Τα υλικά βαφτίζουν τους τεχνίτες με τα ονόματά τους. Τους αποδίδουν ιδιότητα και επίθετο. Ο ξυλουργός ,ο σιδεράς, ο μαρμαράς. Τα υλικά φέρουν μέσα τους τη μνήμη και την ιστορία τους. Φορτίζονται με τη γνώση και την ιστορία των ανθρώπων που τα κατεργάζονται.  Ζητώντας σήμερα την επιστροφή των μαρμάρων ,ζητάμε πίσω τη μνήμη και την ιστορία μας…

Τα αντικείμενα διατρέχουν τον χρόνο μαζί με εμάς. Φορτίζονται από εμάς και ενηλικιώνονται μαζί μας. Πάνω τους σιγά σιγά κολλούν κομμάτια της ζωής μας. Ας μην ξεχνάμε ότι τα ίδια αποτελούν τις επιπόλαιες προεκτάσεις μας.

Μας είναι δύσκολο να τα αποχωριστούμε, διότι μαζί με αυτά νοιώθουμε ότι αποχωριζόμαστε κομμάτια της ζωής μας που είναι συνδεδεμένα μαζί τους.

Τι είναι τελικά τα αντικείμενα; Ο γλύπτης Ανδρέας Γαλανάκης, στο πρώτο του γλυπτό από λέξεις τυπωμένες σε χαρτί, αναρωτιέται, επαναφέροντας στο προσκήνιο ένα ακόμα μεγάλο φιλοσοφικό ζήτημα:

Λέτε τα πράγματα να προϋπάρχουν και εμείς απλώς τα ανακαλύπτουμε ή μήπως οι τεχνίτες είναι οι δημιουργοί και οι κατασκευαστές του θαύματος;

Ή λέτε τα αντικείμενα να αποτελούν ιδέες και να κατοικούν εκεί ψηλά στον κόσμο των ιδεών;

Έχουν φωνή τα αντικείμενα; Επιλέγω την απάντηση που έδωσε ποιητικά ο Οκτάβιο Παζ¹ στο μικρό του ποίημα με τίτλο «Αντικείμενα»:

Ζούνε δίπλα μας

Δεν τα γνωρίζουμε, δεν μας γνωρίζουν

Όμως κάποιες φορές μας μιλούν. 

Ποια η σημασία τους;

Τα αντικείμενα της καθημερινότητάς μας δεν είναι ούτε άδολα ούτε αθώα όσο φαίνονται…

Για να κατισχύσεις έναντι κάποιου, δεν είναι αναγκαίο να κάνεις πόλεμο μαζί του. Φτάνει να του αφαιρέσεις τη δυνατότητα να φτιάχνει τα αντικείμενα της καθημερινότητάς του με τον δικό του τρόπο και να του τον υποδεικνύεις εσύ.

Σήμερα;

Σήμερα γίνεται μια αλόγιστη σπατάλη του φυσικού πλούτου, των υλικών.

… τα μηχανήματα μπορούν να αποψιλώσουν ένα δάσος σε μια μέρα ασεβώντας άμετρα απέναντι στη φύση που χρειάζεται χρόνο για να τα φτιάξει.

Γίναμε  χρονοδιαφθορείς. Διότι δεν καταστρέφεται μόνο το οικοσύστημα του δάσους, αλλά το ήθος, οι αξίες και η πανάρχαιη γνώση των ανθρώπων που το κατοικούν…

Κάποτε οι άνθρωποι ζούσαν μεγαλύτερα διαστήματα με τα επιπόλαια τους, τα πρόσεχαν και τα συντηρούσαν, δένονταν με αυτά. Ήταν για μια ζωή, αλλά ήταν λίγα. Σήμερα είναι πολλά.

Ο χρόνος κυλούσε διαφορετικά και για τους ανθρώπους και για τα επιπόλαιά τους. Σήμερα ο χρόνος έχει πυροδοτηθεί μαζί  και οι ανάγκες μας(;)

Έχουμε πολλές επιθυμίες και λίγες δυνατότητες πραγματοποίησής τους στη ζωή μας…

Σήμερα υπάρχουν και αντικείμενα μιας χρήσης. Αντικείμενα που μετά τη χρήση τα πετάμε.

Και από κεκτημένη ταχύτητα δεν πετάμε μόνο τα πράγματά μας μα και κομμάτια του εαυτού μας ,που αρνείται να ενηλικιωθεί μαζί με αυτά.

Γιατί σήμερα περισσότερο από ποτέ, θέλουμε τον εαυτό μας πάντα νέο και γυαλιστερό. Αρνούμαστε να ενηλικιωθούμε.

Τι προτείνει σαν ένα πρώτο βήμα;

Στα σχολεία θα έπρεπε από χρόνια να υπάρχει ένα μάθημα για τα παιδιά που να λέγεται «Το χάιδεμα της πέτρας».

Πολλά τα ερωτήματα με αφορμή το βιβλίο.

Πόσα επίπλοα χρειαζόμαστε; Ποια; Ποιος κρίνει; Ποιος αποφασίζει;

Τι επιπτώσεις έχει ο καταναλωτισμός; Πόσο αντέχουν οι φυσικού πόροι; Ποιοι από αυτούς είναι ανακυκλώσιμοι; Ποιοι είναι ανανεώσιμοι;

Ποιος δίνει το δικαίωμα στον άνθρωπο να εξουσιάζει τα πάντα κατά το δοκούν; Ισχύει η ρήση της Παλαιάς Διαθήκης «αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς» κι αν ναι, γνωρίζουμε την πραγματική αξία της προστακτικής «κατακυριεύσατε»;

Τι γνωρίζουμε για το κίνημα του μινιμαλισμού; Πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί εκτός από την Τέχνη και στη Ζωή μας, την Υπέρτατη Τέχνη της Ύπαρξής μας; Τα επίπλοα έργα τέχνης, και γενικώς τα έργα Τέχνης, δεν είναι τόσο απαραίτητα όσο και η ίδια η αναπνοή;

Μήπως και εμείς με τη σειρά μας είμαστε αναλώσιμα έμψυχα επίπλοα -και με συγκεκριμένη διάρκεια ζωής μάλιστα-  της Πόλης ή της Πατρίδας; Αν εκείνες δεν φροντίζουν για την κατασκευή ή τη χρήση ή τη συντήρησή μας όσο ή όπως θα όφειλαν, εμείς, μιας και μπορούμε, τι κάνουμε για να είμαστε άρτιοι;

Πολλά ερωτήματα ακόμη. Κάποια από αυτά, διατυπωμένα άμεσα ή έμμεσα από τον συγγραφέα, ζευγαρώνουν με τις απαντήσεις του. Όπως ενδεικτικά τα επόμενα.

Ποια η σχέση των αντικειμένων με τον Λόγο; Δυναμική όσο και υπαρξιακή:

• Τα αντικείμενα έρχονται και παρέρχονται ως επιπόλαια, μα οι λέξεις τους, σαν σχήματα λόγου, μένουν για να βρουν την θέση τους και να φτιάξουν ΤΟΝ ΛΟΓΟ. Και τα αντικείμενα σήμερα είναι τόσα πολλά, που ο λόγος έγινε φλυαρία.
• Τα αντικείμενα είναι σχήματα λόγου. Ο άνθρωπος χρειάζεται να παράγει τα αντικείμενα της καθημερινότητάς του. Για να διδάσκεται. Αλλιώς φτωχαίνει ο λόγος του… Ζουν μαζί μας συμμετέχοντας ως οικογενειακά μέλη, φτιάχνοντας λέξεις. Αυτές τις λέξεις που προσπαθούν να ψηλαφίσουν την άγια καθημερινότητά μας.
• Στο τέλος τα αντικείμενα γίνονται λέξεις, είναι οι ίδιες λέξεις που πρέπει να μπουν στη σωστή σειρά για να αποκτήσουν νόημα και περιεχόμενο οι πράξεις μας.

Με τον χώρο; Πολλαπλή, ουσιαστική, στενόχωρη αλλά και πρόσκαιρη:

• Δεν υπάρχει αντικείμενο αν δεν υπάρχει κενό, τόπος για να σταθεί.
• Θέλουμε σπίτια με περισσότερα τετραγωνικά, όχι για να μείνουμε, αλλά για να στεγάσουμε τα επιπόλαια της επιπολαιότητάς μας… Τα νέα αντικείμενα προσποιούνται ότι μας εξυπηρετούν, αλλά φορτώνουν τον ζωντανό μας χώρο… Δεν είναι τυχαίο που στη γλώσσα μας η δυσαρέσκεια ταυτίζεται με την στενότητα του χώρου, με την στεναχώρια.
• Πριν καλά καλά τα πράγματα προλάβουν να πάρουν την θέση τους, η θέση τους αυτή διακυβεύεται. Κάτι άλλο ελκυστικότερο κάνει την εμφάνισή του ανατρέποντας το προηγούμενο για να του πάρει τη θέση. Βγαίνει το νέο μοντέλο.

Πώς από πολίτες γίναμε ιδιώτες;

Η σημερινή εποχή έχει υποβαθμίσει τον ρόλο του πολίτη και έχει αναβαθμίσει τον ρόλο του ιδιώτη. Ο ιδιώτης έχει αυξημένη την ψευδαίσθηση αυτονομίας του, που του καλλιεργείται εντέχνως. Ζει την τέλεια ψευδαίσθηση…

Καταλαβαίνει όμως αμέσως την εξάρτησή του με την πρώτη διακοπή ρεύματος ή μόλις χάσει το κινητό του.

Τι προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο η μάρκα; Πώς από το αντικείμενο περνάει εν τέλει μέσα του;

Αυτό που λέγεται «μάρκα» ή «φίρμα» είναι μια νέα ανάγκη του κόσμου να νοιώσει μέλος μιας νέας ομάδας καταναλωτών, που πολλές φορές ξεπερνάει την ίδια ανάγκη του αντικειμένου… Να είναι κάποιος με ταυτότητα, έστω και αγορασμένη μέσα σ αυτή την αοριστία, στον τόπο χωρίς όρια που ζει.

Πόσο αθώα είναι η καταναλωτική κοινωνία;

Όσο για την ονομασία «καταναλωτική κοινωνία», καταναλίσκω σημαίνει καταξοδεύω, σπαταλώ. Μια λέξη που δηλώνει μια βίαιη αρπαγή, γιατί περιέχει μέσα της τη λέξη αλώνω.

Τι σημασία έχει η λεπτομέρεια ή το παραμικρό επίπλοο με το οποίο ερχόμαστε σε επαφή; Ενθυμούμενοι τις δύο λέξεις που συγκρατήσαμε πιο πριν (ουσία – τρόπος) ερχόμαστε στα λόγια του:

Η χειρολαβή στην πόρτα δίνει την πρώτη χειραψία στον επισκέπτη μαζί με την βοήθειά της να την ανοίξει.

Ο τρόπος κατασκευάζει την ουσία των πραγμάτων.

Όλο το βιβλίο κατά τη γνώμη μου περιστρέφεται γύρω από αυτή τη φράση, η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι γνωμικό, επίγραμμα ταφικό ή ακόμη και επεξηγηματική επιγραφή στη βάση ενός έργου Τέχνης:

«Ο τρόπος κατασκευάζει την ουσία των πραγμάτων».

Για να το πάω ακόμη παραπέρα, ο τρόπος είναι αναπόσπαστο μέρος της ουσίας των πραγμάτων, ιδεατών ή μη.

Για να δέσουμε τώρα τη χειρολαβή, την ουσία και τον τρόπο με μια άλλη άποψη του συγγραφέα για τα αντικείμενα, ο οποία είναι αποδεκτή ως κοινή αλήθεια πλέον, ότι δηλαδή:

Τα αντικείμενα είναι τα πρόσωπα του κάθε τόπου με τα οποία εκφράζεται.

Είναι τα στοιχεία που συνθέτουν τον πολιτισμό του και διαφέρουν από τόπο σε τόπο

θα παραθέσω ένα δικό μου παραμύθι.

Ας φανταστούμε ένα χωριό με μονοκατοικίες, όπου κάθε μία ανήκει σε κάθε μια από τις χώρες της γης και έχει κατασκευαστεί από τους καλύτερους τεχνίτες της. Στην κεντρική ξύλινη πόρτα κάθε μιας από τις οικίες αυτές, έχει τοποθετηθεί ένα ρόπτρο αντιπροσωπευτικό της ταυτότητάς της, φτιαγμένο επίσης από τους καλύτερους τεχνουργούς που διαθέτει.

Βλέποντας την Ακρόπολη στο χυτεμένο ρόπτρο, μπαίνουμε αυτόματα στο κλίμα του ελληνικού πολιτισμού και στο αρχαίο κάλλος. Πιο πέρα βλέπουμε το σκαλιστό ρόπτρο, μικρογραφία του Κολοσσαίου, και οδηγούμαστε από τον άρτο και τα θεάματα της Ρώμης στην πορεία της στην αναγέννηση. Βλέπουμε παραδίπλα τον πύργο του Άιφελ και ξέρουμε ότι αν ανοίξει η πόρτα αυτή, πίσω της θα είναι η Γαλλία με όλη τη χάρη της αλλά και με όλο τον σωβινισμό της. Βλέπουμε το άγαλμα της Ελευθερίας και κοιτάζουμε με τα άλλα μας μάτια τη σύγχυση και την κυριαρχία του Όγκου στην Αμερική. Το ρόπτρο ρολόι του «Μπιγκ Μπεν» μας καλεί σε ένα σπίτι όπου ο χρόνος και οι τύποι είναι οι πυλώνες του. Αντικρίζοντας την κόκκινη πλατεία, νιώθουμε το κρύο και τη σκληρότητα στη Μόσχα. Βλέποντας τη μικρογραφία του σινικού τείχους, νιώθουμε τόσο τον χαοτικό εγκλεισμό στην Κίνα όσο και τον αρχαίο της πολιτισμό.

Με τον τρόπο αυτόν ένα τόσο δα έργο τέχνης, είναι απολύτως ικανό να μας κοινωνεί την ιδέα του, να μας χρησιμεύει σαν πέρασμα φυσικό και αλληγορικό και να γίνεται μια γέφυρα επικοινωνίας με έναν άλλο κόσμο που ενώ υποψιαζόμαστε πώς ήταν εκεί, δεν είχαμε βρει τρόπο να μεταβούμε. Έτσι μια απλή χειρολαβή ή ένα ρόπτρο σε μία θύρα μπορεί να σηματοδοτήσει μία ολόκληρη οικία, μια οικία μπορεί να σηματοδοτήσει μία πόλη ή ένα ρεύμα τέχνης ή και έναν πολιτισμό ακόμη, κ.ο.κ.

Το ελάχιστο μπορεί να γίνει φορέας του μέγιστου.  Ένα σπασμένο κιονόκρανο παραπέμπει σε ολόκληρο τον -χωροχρονικό- πολιτισμό της εποχής του και έχει τη δύναμη να την περικλείσει στο ποτάμι των συνειρμών που παράγει, ενώ την ίδια στιγμή όλος εκείνος ο πολιτισμός έχει συμπυκνωθεί σε ένα απειροελάχιστο γνήσιο κομμάτι του. Η ωραιότητα της Τέχνης σε όλο της το μεγαλείο!

Πολλά τα ζητήματα, πολλές οι αναφορές. Επιτυχημένες οι αναγωγές και οι συνδυαστικές μνείες, έξοχες οι ξυλοδεσιές μεταξύ της ύλης και της γλώσσας. Οι ενσωματώσεις στο κείμενο θεωριών ή απόψεων του Αριστοτέλη, του Επίκουρου, του Πλάτωνα, του Παρμενίδη, του Ησίοδου δεν γίνονται χάριν εντυπωσιασμού ούτε «επιπόλαια» με τη σημερινή κρατούσα έννοια της λέξης, αλλά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της κοσμοθεωρίας περί «επιπόλαιων» του συγγραφέα, ούσες ενεργά επίπλοα του Όλου κειμένου.

Οι άφθονες ετυμολογικές επισημάνσεις, οι εννοιολογικές συσχετίσεις, ο συγκριτολογικός τρόπος, οι γεφυρώσεις ύλης και λόγου, πράγματος και υποσυνείδητων καταγραφών, αντικειμένου και υποκειμένου, οι ιστορικές και μυθολογικές αναγωγές, οι εύληπτες διατυπώσεις, ο συνοπτικός τρόπος, είναι ίσως οι βασικότερες αρετές του βιβλίου.

Η μυρωδιά από το άρωμα της ενότητας της ζωής είναι εντονότατη.  Αναφέρομαι στην ενότητα ύλης-πνεύματος-λόγου, στην ενότητα γλώσσας-σκέψης-έκφρασης, στην ενότητα φιλολογίας-μηχανικής-φιλοσοφίας-ιστορίας-ψυχολογίας-κοινωνιολογίας-κυβερνητικής.

Όσο και αν δεν φαίνονται με την πρώτη ανάγνωση, δεν παύουν να υπάρχουν όλα ενσωματωμένα στο υπέροχο τούτο βιβλίο, το οποίο με τεκμηριωμένο, ήρεμο και καλά αρθρωμένο λόγο, έρχεται να αφυπνίσει όσα έχει στείλει σε λήθαργο ύπουλα και αθόρυβα ο σύγχρονος πολιτισμός, ο οποίος αποτελεί την αιτία της χαμένης αρμονίας  και ίσως τη μέγιστη «ύβρι»:

Κάποτε οι Έλληνες είχαν λόγο γιατί είχαν και έργο αλλά και μέτρο…

Ο σημερινός πολιτισμός την υπέρβασή του. Το υπέρ. Το υπέρ άγαν.

Την ύβρη και την πολυλογία. Τον κατεστραμμένο λόγο που διαστρέφει διαρκώς. Ναός αυτού του πολιτισμού είναι το super, η υπεραγορά…

Η αρμονία μπαίνει στο περιθώριο διότι δεν πληροί την κοινή συνισταμένη του πολιτισμού, το χρήμα. Και το χρήμα σήμερα το φέρνει η δυσαρμονία.

Όταν η αρμονία σαν ζητούμενο εκλείψει, χάνεται και η αρετή. Η σύγχυση και η ασυναρτησία είναι τα πρώτα που κυριαρχούν, ακολουθούν η βία και η ύβρις.

Επειδή προσωπικά συμφωνώ και μάλιστα θεωρώ ότι έχουμε φτάσει και στην «Άτην», εύχομαι να δράσουμε για να βρούμε έγκαιρα τον αληθινό μας εαυτό και να αλλάξουμε τα πράγματα, τα αντικείμενα, πριν έρθει η «Νέμεσις» και η «Τίσις». Στο χέρι μας είναι. Κυριολεκτικά και μεταφορικά!

Τούτο το βιβλίο, πορεύεται στον δρόμο αυτό. Ας είναι καλοτάξιδο!

Αναφορές

1. Οκτάβιο Παζ, Αντικείμενα, [Σύντομα Ποιήματα, επιλογή – Απόδοση Αντώνης Μακρυδημήτρης, εκδόσεις Ταξιδευτής, 2005, σελ. 23

* Ο Γιώργος Ρούσκας είναι ποιητής