Δοκίμιο: “Τ’ αρρωστημένα λουλούδια…”

Της Ευαγγελίας Τυμπλαλέξη // *

Ενυπόθηκος και Δανδής…

Ο Charles Pierre Baudelaire έρχεται στον Κόσμο στις 9 Απριλίου 1821 από πατέρα ερασιτέχνη ζωγράφο και αγκιστρωμένο στα ιδεώδη του Διαφωτισμού. Όταν ο Joseph François Baudelaire αποβιώνει έξι έτη μετά τη γέννηση του Η μητέρα του αποφασίζει να ξαναπαντρευτεί τον Συνταγματάρχη Οπίκ. Το ζευγάρι απεικόνιζε κοινωνικές επιταγές, τις οποίες ο Charles όχι απλώς δεν ενστερνιζόταν αλλά κι επεδίωκε παντί τρόπω να καταρρίψει, έρεισμα της τρομερής αντιπάθειας, η οποία ήταν εκατέρωθεν έκδηλη.

Εξαρτημένος από διάφορες ουσίες, οι οποίες στέκονταν ως δεκανίκι στην απατηλή δραπέτευσή του απ’ την επαχθή επιβολή στερεοτύπων, ακολουθεί σκανδαλώδη τρόπο ζωής μέχρι το 1841, όπου αποφασίζει να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στις Ινδίες. Κατέρχεται ωστόσο στον Μαυρίκιο, όπου η πένα του αποτυπώνει στο χαρτί τα πρώτα ποιήματα.

Το 1842 αποτελεί σημαντικό ορόσημο, αφού κάνει την εμφάνισή της η Jeanne Duval, η οποία τον εισάγει στο πνεύμα της ηδονής αλλά και στο πυορροούν τραύμα του μονομανικού πόθου. Συνακόλουθα την ίδια χρονιά ο έκφυλος βίος του στέκεται αφορμή, ώστε να τεθεί υπό δικαστική επιτήρηση. Το 1847 μία άλλη γυναίκα μπαίνει στην πολυτάραχη ζωή του, η Μαρί Ντομπρέν, οι οφθαλμοί της οποίας πυροδοτούν την έμπνευσή του. Αρκετά ποιήματα συνιστούν αφιερώσεις προς το πρόσωπό της. Το 1848 γίνεται μέτοχος της εγέρσεως των οδοφραγμάτων προτρέποντας τους «ανυπάκουους» σε ένοπλη επίθεση εναντίον του πατριού του Οπίκ.

Η πάρεση ταλανίζει την υπόστασή του ύπουλα, ώσπου χάνει τη μάχη με τη ζωή το 1867 στο Παρίσι. Ο ενταφιασμός του αποφασίζεται στον ίδιο τάφο με τον πατριό, που αντιπάθησε και με τη μητέρα του, την οποία δεν συγχώρησε, στο Κοιμητήριο του Μονπαρνάς…

Εντός των τειχών…

«Η επανάσταση είναι ένα μπλοκ, ζοφερό κι απαίσιο για τους μεν, ακτινοβόλο κι απαστράπτον για τους δε…» Η ρήση του Κορνήλιου Καστοριάδη επισημαίνει βαθυστόχαστα τη διττή όψη, η οποία συνοψίζεται στην πεποίθηση πως μετά ή εν μέσω επαναστατημένου ανάγλυφου το θρυμματικό στοιχείο της ύπαρξης ακροβατεί με το ένα του άνυσμα να αγκυρώνει σε σκλήθρα τραχιά υποτονικής αποτελμάτωσης και το άλλο να εκτινάσσεται στα ρείθρα της Δημιουργίας.

Οι εθνικοαπελευθερωτικοί πόλεμοι είναι κυρίως αμυντικοί. Το γαλλικό έδαφος επώασε τον νεοσσό του επαναστατικού πολέμου, ο οποίος εκπήγασε απ’ την ιδιότητα του ανθρώπου να εναντιωθεί στην αποικιοκρατική δυνάστευση και στο αφηρημένο κανονιστικό πλαίσιο. Αντικατόπτριζε τη βούληση μιας κοινωνίας να οδεύσει σθεναρά κι αμετάκλητα στην αυτοθέσμισή της. Η δυνατότητα της ανάληψης της εξουσίας μετετράπη σε ικανότητα, με την αντιφατική ωστόσο πολυμέρεια των διαφωτιστικών θέσεων να ελλοχεύει την μετεξέλιξη της κεντρικής αντίληψης, η οποία εν καιρώ δεν προσανατολίσθηκε στη διεργασία της αποκατάστασης των κακώς κειμένων αλλά στην συγκαλυμμένη επαναφορά τους, υπό άλλες αντηρίδες.

Στα μέσα του 19^ου αιώνα η Γαλλική Κοινωνία είχε επιστρέψει στην αυθαιρεσία. Ο πολίτης ασφυκτιούσε εφαρμόζοντας ορισμένες νόρμες, οι οποίες απλώς τεκμηρίωναν το θεμελιώδες κείμενο μιας γενναίας απάτης κι ένιωθε να κολυμπά σε νερά παγωμένα εγωιστικού υπολογισμού, εφ’ όσον η προσωπική αξία συνέχιζε να υποσκελίζεται απ’ την ίδια της την ανταλλακτική έκφανση. Όσοι νοιάζονται για το κοινό καλό, θα πρέπει να εργαστούν και να εγγυηθούν την ισότιμη διανομή των αγαθών ως ελευθερία, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από την επιτυχημένη οργάνωση πολιτικής προσπάθειας. Στην ουσία ωστόσο η εξουσία είχε περάσει σε χέρια ενός εκπαιδευμένου καινούργιου κλήρου, ο οποίος κήρυττε το πρέπον ύφος λιτότητας υπό το πρίσμα καταπιεστικής νοοτροπίας και αναγκών.

Τα άνθη του κακού…

Το 1842 και υπό δικαστική επιτήρηση ο Baudelaire αρχίζει να επιμελείται τα ποιήματα, που θα συνθέσουν τη συλλογή «Les Limpes». Ο Poulet Malassis, αποπειράται την πρώτη έκδοση του συνολικού έργου, το οποίο συγκαταριθμεί 101 ποιήματα. Η ταξινόμηση και επιμέλεια της παρουσίασης ανήκει στον ίδιον τον Ποιητή. Η πλοήγηση εκκινεί με το Ποίημα «Στον Αναγνώστη», το οποίο εμφανίζεται δίκην προλόγου χωρίς να φέρει ενδεικτική αρίθμηση. Το Νο 1 είναι το ποίημα «Ευλογία» και το τελευταίο «Ο Θάνατος των Καλλιτεχνών». Συνακόλουθα στις 25 Ιουνίου 1857 οι προθήκες των βιβλιοπωλείων του Παρισιού φιλοξενούν την πρώτη εκδοτική του προσπάθεια μεν-εμπεριστατωμένα κτισμένη μέσα στην οργή και την υπομονή, όπως ο ίδιος δηλώνει, δε.

«Les Limpes» θα αποπεμφθούν άμεσα και μόλις στις 20 Αυγούστου με τη βαριά κατηγορία της «προσβολής των δημοσίων και καλών ηθών». Η δημόσια ηθική δια στόματος ενός Δικαστή ακρωτηριάζει βάναυσα το έργο αφαιρώντας τα 6 ποιήματα βαρύνουσας σημασίας: Les bijoux–Le Léthé–À celle qui est trop gaie–Lesbos–Femmes damnées–Les métamorphoses du vampire. Η διάταξη του έργου ανατρέπεται δονώντας με βαριά θλίψη τον Δημιουργό, ο οποίος απευθύνει επιστολή στη Βασίλισσα. Μετά την απορριπτική της απόφανση, η οποία προτρέπει σε απλή εισδοχή άλλων προς αντικατάσταση των καταδικασμένων, προσθέτει στα κενά 32 νέα δημιουργήματα και αναχωρεί για το Βέλγιο, το οποίο σκιαγραφεί σαν κακή απομίμηση της γαλλικής αστικής τάξης, της οποίας δοκιμάζει εκ νέου τις αντοχές με την επόμενη εκδοτική δοκιμή το 1861. «Τα Άνθη του Κακού» εμπεριέχουν 106 ποιήματα.

Το 1866  το  τρίτο κατά σειρά εγχείρημα εκδόσεως πραγματοποιείται στις Βρυξέλλες και συγκαταλέγει τα έξι απαγορευμένα αλλά και 17 νέα καθώς και το πρωτοεμφανιζόμενο λατινικής χροιάς «Franciscae Moe Laudes». 17 μήνες μετά τον θάνατο του Ποιητή, οι  φίλοι του αποφασίζουν να δημοσιεύσουν μία νέα έκδοση απάντων, η οποία συμπεριλαμβάνει 161 ποιήματα. Τα λογοτεχνικά δικαιώματα εν τέλει κληροδοτούνται με τη διαδικασία της δημοπρασίας στον Μισέλ Λεβί έναντι 750 φράγκων. Η αποκατάσταση του αρχικού έργου υλοποιείται το 1949 μετά την ανάκληση της αρχικής δικαστικής αποφάσεως.

Νοηματοδοτικές κι αξιοθετικές ικανότητες…

Πως ακριβώς μπορεί να μεταφραστεί η κίνηση ενός σημερινού ανθρώπου να κατεβάζει απ’ το ράφι ένα έργο, που σημάδεψε το παγκόσμιο λογοτεχνικό πάνθεον και καθόρισε, αν όχι μπόλιασε, το κίνημα του συμβολισμού;  Το ρίγος της ανησυχίας του θανάτου διατρέχει σαν ηλεκτροφόρο σύρμα τις φλέβες του όντος απ’ τη στιγμή της γέννησης. Η αντανακλαστική εκδήλωση του φόβου εντοπίζεται ενίοτε σε πράξεις βίας, είτε κατά του συνόλου-είτε κατά του εαυτού μας.

Η αυτοβιογραφία της Ποίησης δια στίχων του Baudelaire είναι ένα ερωτικό κι αινιγματικό δρώμενο. Υπάρξεις διπλωμένες στον κύλινδρο της ηδονής-του τρόμου-της απελπισίας, που ψαύουν το κουράγιο στη στηλίτευση και στην αποκαθήλωση της ηθικής καρικατούρας, ώστε απαλλαγμένοι απ’ τ’ αλάφιασμα που παραμονεύει να αντικρύσουν το όραμα της Νιότης-της Ομορφιάς-της Ζήσης. Ο Baudelaire δαπανά την υπόστασή του σε προσπάθεια εξόρυξης αρχέγονων διαστημάτων γλώσσας και λυρισμού. Ρίχνεται θαρραλέα  στον αγώνα των λέξεων, ώστε η ίδια η εκπόνηση να πυργώσει στο υψίπεδο της αναντίρρητης πληρότητας. Ο καρπός της απέχθειας για τις κοινωνικές-πολιτικές δομές ηρεμεί στον τραγικό αντικατοπτρισμό της πλάνης. Το δέος του «Μηδενός» αντιδιαστέλλεται απ’ τον ίμερο του «Είναι» δημιουργώντας μία συνεχή συνθήκη πολέμου. Τα μύχια του Ποιητή ταράσσονται απ’ τη μοχθηρή γοητεία της ευρηματικής αρνητικότητας, μία διαπάλη αισθητική που μπορεί να αναχθεί σε παρακμιακό κλυδωνισμό. Για να υπηρετήσει το δίκιο, απεκδύεται ψευδεπίγραφες αστικοποιήσεις. Για να διακονήσει το τραγικό πνεύμα, δραπετεύει από αρίφνητους συσχετισμούς προσαρμογής.

«Στη βλασφημία αντιτάσσω την ανάταση στον ουρανό. Στην αισχρότητα αντιτάσσω πλατωνικά λουλούδια», θα υποστηρίξει στην απολογία του στο Δικαστήριο, κατά τον ειδεχθή ευνουχισμό των «Άνθεων του Κακού». Σαν αδιαμφισβήτητη μονοκονδυλιά η ρήση περιγράφει τη μετοχή στο δριμύ και την ταυτόχρονη αποχή απ’ τις συνήθειες. Η κατακρεούργηση του έργου του συνιστά το αφετήριον έρμα της χασμωδίας του μισερού και την τάση των ανθρώπων να δορυφορούνται απ’ την αδικία τη στιγμή που νομίζει πως έχει εθιστεί στην ορθοφροσύνη.

«Υπάρχει πάντα βαθύτερη σημασία από εκείνη, που νομίζει κανείς πως εκφράζουν τα σπουδαία έργα. Είναι η συνήθεια της  ενέργειας που προκαλεί σε μια ψυχή συμπάθεια ή αποστροφή για κάτι που δεν γνωρίζει. Εκεί έχει φορτωθεί ο θαυμαστός αλλά  κι απαίσιος κόσμος των συναισθημάτων.» Διατείνεται πολλά έτη αργότερα ο Albert Camus, ρήση η οποία παρεμφαίνει την προφητική συμβολή των διαχρονικών πονημάτων, τα οποία μπορούν να αφορίζουν πραγματείες κι επιστήμες. Τα «λουλούδια» του Charles Baudelaire  θωρούνταν ως «αρρωστημένα» επειδή η πηγή δεν ήταν ικανή να τα ξεδιψάσει.

Πολλές μεταφραστικές απόπειρες έχουν δει το φως της δημοσιότητας, από ικανούς και αξιόλογους ενδεχομένως επαγγελματίες. Αν και όλοι ομονοούν σχετικά με το νόημα και την αξία του έργου, κατά την προσωπική και ταπεινή μου άποψη, το εύρος της νοηματοδοσίας και αξιοθεσίας δεν έχει ακόμη αποδοθεί. Τα «Άνθη του Κακού» επιχειρηματολογούν με μονόπλευρη σκληρότητα-αδέκαστη υπερηφάνεια-προκλητική αναλυτική. Άλλωστε η ίδια η προσωπικότητα του Ποιητή αντικαθρεφτίζεται στο κείμενο σαν μυστικιστική αποχή, προκειμένου να περισωθεί η αξιολογική ελευθερία του…

* Το γυροσκόπιο αντίληψης της Ευαγγελίας Τυμπλαλέξη οδυνάται για τα κακώς κείμενα στον Πλανήτη. Νιώθει να πάλλεται σε χώρο μαγνητικά απομονωμένο και η πυξίδα έχει χαθεί.