Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το σκοτάδι της ανθρώπινης φύσης
30/05/2018, 12:30 μμ

Το σκοτάδι της ανθρώπινης φύσης

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

 

Ονορέ ντε Μπαλζάκ «Συνταγματάρχης Σαμπέρ», Μετάφραση: Δημήτρης Στεφανάκης, Εκδόσεις Έναστρον

 

«Η δυστυχία είναι κάτι σα μαγικό φίλτρο που ενθαρρύνει την ουσία της ύπαρξής μας. Αυξάνει την καχυποψία και τη μοχθηρία μερικών ανθρώπων, όπως ακριβώς μεγεθύνει την καλοσύνη όσων διαθέτουν καλή ψυχή».

 

Με αφορμή το αισχρό γεγονός του ξυλοδαρμού του Δημάρχου Θεσσαλονίκης, μου ήρθε στο νού αυτή η ρήση του Μπαλζάκ, από τη νουβέλα του «Συνταγματάρχης Σαμπέρ».

Η μακρά διάρκεια της οικονομικής κρίσης και η δυστυχία που επέφερε ιδιαίτερα σε μία μερίδα πολιτών, είναι άραγε η αιτία της μοχθηρίας ορισμένων ανθρώπων ή μήπως είναι η συνέπεια μιας, επί της ουσίας ανύπαρκτης παιδείας κοινωνικής συμπεριφοράς, οφειλόμενη στην  πολλαπλώς εννοούμενη αγραμματοσύνη, σταθερή επιδίωξη των πολιτικών,  που από ετών, κυριολεκτικά μαστίζει την ελληνική κοινωνία;

Δεν αποκλείεται και η περίπτωση της εγγενούς κακίας με την οποία εκφράζονται, για προσωπική αποσυμπίεση, ορισμένοι άνθρωποι, όπως και η περίπτωση αυτών που προτάσσοντας το προσωπικό «συμφέρον» επιδίδονται σε πράξεις βίας επιδιώκοντάς το.

Σε μία ή συνδυαστικά σε κάποιες από αυτές τις κατηγορίες ανήκουν και οι ήρωες του Μπαλζάκ που περιστοίχιζαν τον απελπισμένο Συνταγματάρχη Σαμπέρ.

«Ήμουν θαμμένος κάτω από τούς νεκρούς μα τώρα έχω θαφτεί κάτω από ζωντανούς, από πιστοποιητικά και δεδομένα, κάτω από μια κοινωνία που θέλει να με ξαναστείλει στο χώμα».

 

Με μία ενδιαφέρουσα εισαγωγή με τίτλο: «Ο Μπαλζάκ και το παγκόσμιο μυθιστόρημα»,  ο Δημήτρης Στεφανάκης προϊδεάζει για τη θέση, στην παγκόσμια λογοτεχνία, της νουβέλας του Μπαλζάκ, «Συνταγματάρχης Σαμπέρ», την οποία απέδωσε σε εξαιρετική μετάφραση.

Γράφει μεταξύ άλλων: «… (Ο Μπαλζάκ) έδωσε στο μυθιστόρημα έναν νέο φιλοσοφικό προσανατολισμό. Είναι γνωστό ότι ο δημιουργός της  Ανθρώπινης κωμωδίας παρέμενε για μεγάλο χρονικό διάστημα ένας φιλοσοφών αφηγητής. Οι φιλοσοφικές του ανησυχίες δεσπόζουν από το πρώτο του μυθιστόρημα μέχρι τις φιλοσοφικές του μελέτες…. Ο Μπαλζάκ είναι αυτός που μας διδάσκει ότι χωρίς αδρούς και ολοκληρωμένους χαρακτήρες δε νοείται μεγάλη λογοτεχνία… οι ήρωές τους όπως ο Συνταγματάρχης Σαμπέρ είναι  πλασμένοι από το μεγαλειώδες υλικό της μυθοπλασίας, που συχνά ξεπερνά σε ζωντάνια και ενάργεια τους πραγματικούς ανθρώπους.

«Ποιός είναι τελικά ο Συνταγματάρχης Σαμπέρ;» Ο Δημήτρης Στεφανάκης αντιπαραθέτει την άποψη του Μπαλζάκ μ’ εκείνη που διατύπωσε ο Χαβιέρ Μαρίας στο εξαιρετικό μυθιστόρημά του «Ερωτοτροπίες», ο μύθος του οποίου φλερτάρει, με αποκλίσεις, με αυτόν του Γάλλου κλασικού.

Ο δημιουργός του Συνταγματάρχη Σαμπέρ αποτελεί τον πρώτο μεγάλο ψυχογράφο στην ιστορία του μυθιστορήματος. Δεν είναι τυχαία η επιρροή του στον Ντοστογιέφσκυ, στον Προύστ και, γιατί όχι, στον Χαβιέρ Μαρίας που συγκαταλέγεται στην αφρόκρεμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας του σήμερα. «Ο Συνταγματάρχης Σαμπέρ, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μάθημα ανατομίας για τον μικρόκοσμο του ανθρώπου».
Η αδιανόητη ιστορία του άτυχου συνταγ­ματάρχη ο οποίος επιστρέφει κυριολεκτικά από τον θάνατο και βρίσκει όλες τις πόρτες κλειστές, αποτελεί   ένα πραγματικά συναρπα­στικό αφήγημα. Ο Μπαλζάκ χα­ράζει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε ζωή και θάνατο. Η επανεμφάνιση του ήρωά του, θυμίζει νεκρανάσταση. Και φυσικά οι αντιδράσεις του παλιού του περίγυρου είναι οι αναμενόμενες, από έναν κόσμο γεμάτο μοχθηρία, που τον προτιμούσε νεκρό, από ανθρώπους επηρεασμένους από την παντοδυναμία του συμφέροντος, αρχής γενομένης από την ίδια τη γυναίκα του. Η μαντάμ Φερρό, ξανάφτιαξε ανεμπόδιστα τη ζωή της και γι αυτήν ο Συνταγματάρχης Σαμπέρ ήταν απλά μια ανάμνηση, που της επέτρεπε να προχωρήσει θριαμβευτικά, αφού έθαψε το παλιό της εγώ. Ένας λόγος που δεν έπρεπε να γυρίσει αυτός που θεωρούσε νεκρό και που η κατάστασή του (ως νεκρού) της εξασφάλιζε ανακούφιση. Ο δικηγόρος που ανέλαβε τη διαλεύκανση της υπόθεσης του Συνταγματάρχη αηδιασμένος από την γραφειοκρατία και την διαφθορά της υποτιθέμενα πολιτισμένης κοινωνίας αποσύρεται στην εξοχή «Το Παρίσι με αηδιάζει. Εμείς οι δικηγόροι ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα πιο μελανά αισθήματα. Τίποτα δεν τα διορθώνει».

Ο Συνταγματάρχης θα πεθάνει στο γηροκομείο.

Ο Μπαλζάκ ξετυλίγει με ενάργεια, μη αναμενόμενες αντιδράσεις της ανθρώπινης ψυχής που συχνά μας εκπλήσσουν, όχι μόνο στα μυθιστορήματα, αλλά και στην πραγματική ζωή.

Οι υποδόριες έννοιες, η βαθιά εμβάθυνση στην ψυχοσύνθεση των ηρώων του, η σαρκαστική τάση της ματιάς του απέναντι στην αλήθεια, το ξετύλιγμα της φιλοσοφικής του σκέψης καθώς αναπτύσσει τον μύθο του, κάνουν την ανάγνωση της νουβέλας ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

Μόνο διαβάζοντας κλασική λογοτεχνία αντιλαμβάνεται ο υποψιασμένος αναγνώστης ότι έχουν ειπωθεί όλα,  και τη διαφορά στο σύγχρονο λογοτεχνικό γίγνεσθαι, όσον αφορά τη θεμελίωση του μύθου, τη δυνατότητα αναμόχλευσης νέων ερωτημάτων, βαθύτερων αναζητήσεων και αναλύσεων φιλοσοφικών θέσεων, την κατέχουν οι δια βίου επίμονοι, επιμελείς, καλλιεργημένοι, γνώστες του έργου των μεγάλων δημιουργών και φυσικά ταλαντούχοι συγγραφείς.

Παραθέτω ορισμένα αποφθεγματικά αποσπάσματα από την νουβέλα, που συνιστώ ανεπιφύλακτα να διαβάσετε:
«Η μοναδική δικαίωση για την δυστυχία, είναι ν’ αναγκάσει Δικαιοσύνη και Φιλανθρωπία να της γυρίσουν την πλάτη»
«Ο συνταγματάρχης θύμιζε την κυρία εκείνη, η οποία ύστερα από δεκαπενθήμερο πυρετό, νόμιζε πως απλώς άλλαξε αρρώστια τη μέρα που αποθεραπεύτηκε. Υπάρχουν στιγμές ευτυχίας που δεν περιμέναμε κι έρχονται σαν κεραυνός και μας παραλύουν».

«Αντιλαμβανόμενος τον λαβύρινθο των δυσκολιών που είχε μπροστά του, βλέποντας πόσα χρήματα απαιτούνταν για να βγεί από αυτόν, ο φτωχός στρατιώτης δέχτηκε θανάσιμο πλήγμα στην αρετή εκείνη που ονομάζουμε θέληση».
«Μα την πίστη μου, αν θέλει κανείς να είναι ενάρετος κάλλιο να μην έχει τίποτε στ’ όνομά του».

«Είχε να κάνει με τα αισθήματα που οι γυναίκες μαντεύουν στούς άντρες όσο κι αν εκείνοι πασχίζουν να τα αποκρύψουν».

«Μερικοί άνθρωποι έχουν ψυχή ικανή να αφοσιωθεί με μοναδική ανταμοιβή την ευτυχία του αγαπημένου προσώπου».

 

                                                                                    

 

 

(από το οπισθόφυλλο)

Συνταγματάρχης Σαμπέρ, ήρωας της μάχης του Εϊλό, γυρίζει κυριολεκτικά από τον τάφο στο αγαπημένο του Παρίσι ύστερα από μια οδύσσεια δέκα χρόνων. Στη Γαλλία της Παλινόρθωσης ωστόσο αντιμετωπίζεται σαν ένα φάντασμα από τα επικά χρόνια του Ναπολέοντα.

Ακόμα και η γυναίκα του, ξαναπαντρεμένη με κάποιον αριστοκράτη, αρνείται να τον αναγνωρίσει. Μες στην απόγνωσή του στρέφεται στον δικηγόρο της, τον Ντερβίλ, κι αυτός με αυξημένο αίσθημα δικαίου θα προσπαθήσει να συμβιβάσει τη δεδομένη εντιμότητα ενός γηραλέου στρατιωτικού με την απληστία μιας νέας και φιλόδοξης γυναίκας.

Η συγκλονιστική νουβέλα του Ονορέ ντε Μπαλζάκ γραμμένη με το σφρίγος της αφηγηματικής του νιότης προανήγγειλε τη μεγαλειώδη συγγραφική του πορεία. Αν ο πρωταγωνιστής του είχε πεθάνει πράγματι στη μάχη του Εϊλό θα ήταν ήρωας ανάμεσα σε τόσους άλλους. Διασωθείς και αξιοθρήνητος, όπως ακριβώς αναδεικνύεται από την μπαλζακική ιδιοφυία, περνά μαζί με τον δημιουργό του στην αθανασία.

 

Honoré de Balzac

                                               

Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ (πραγματικό ονοματεπώνυμο Ονορέ Μπαλσά) (Τουρ 20 Μαΐου 1799 – Παρίσι 18 Αυγούστου 1850) ήταν Γάλλος λογοτέχνης του πρώτου μισού του 19ου αιώνα. Συγκαταλέγεται στους θεμελιωτές τουρεαλισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, ενώ θεωρείται και ένας από τους σημαντικότερους μυθιστοριογράφους όλων των εποχών.

Έφερε εις πέρας ένα μνημειώδες έργο, την «Ανθρώπινη Κωμωδία», μία συνεκτική συλλογή αρκετών μυθιστορημάτων που φιλοδοξούν να περιγράψουν σχεδόν εξαντλητικά τη γαλλική κοινωνία της εποχής του.

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top