«Δεν κατάφερε ποτέ του να εντοπίσει τη διαχωριστική γραμμή που ξεχωρίζει τη ζωή από την τέχνη»

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

Paul Auster «Σάνσετ Παρκ», Μετάφραση: Σπύρος Γιανναράς, εκδ. Μεταίχμιο

« … να γράψει ένα δοκίμιο για τα πράγματα που δεν συμβαίνουν, για τις ζωές που δεν ζούμε, τους πολέμους που δεν κάνουμε, τους σκιώδεις κόσμους που τρέχουν παράλληλα με τον κόσμο που εκλαμβάνουμε ως πραγματικό, για όσα δεν λέμε, όσα δεν πράττουμε, όσα δεν θυμόμαστε . Μια αβέβαιη, ενδεχομένως, επικράτεια, που όμως αξίζει να εξερευνηθεί».

   Ραγισμένες ζωές, ένοχες συνειδήσεις, ματαιωμένα όνειρα, ανύπαρκτες βεβαιότητες, εγκατάλειψη. Η κρίση του 2008 μαστίζει την άλλοτε κραταιά Αμερική, που χάνει σταδιακά την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της. Η οικονομική και οικιστική κρίση εφορμά πάνω της σαν τροπικός τυφώνας. Οι ελπίδες της γενιάς των εικοσάρηδων  σιγοσβήνουν σαν φακός με ημιθανείς μπαταρίες. Μόνο οι βολεμένοι της προγενέστερης γενιάς κατορθώνουν να κρατήσουν αλώβητα κάποια από τα κεκτημένα τους.

«… η τεχνολογική ανάπτυξη των περασμένων δεκαετιών έχει στην πραγματικότητα περιορίσει τις ευκαιρίες για πραγματική ζωή. Γιατί σε έναν πολιτισμό μιας χρήσης, γέννημα της απληστίας των επιχειρήσεων που κυνηγούν το κέρδος, τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο αξιοθρήνητα, άλλαξαν, έχασαν ακόμα περισσότερο το νόημα και τη σημασία τους».

Πάνω σ’ αυτόν τον καμβά και με κυρίαρχο θέμα την απώλεια κατοικίας, ως σύμβολο που παρέχει ασφάλεια, ο Πωλ Όστερ ξετυλίγει την ιστορία του, την ιστορία  τεσσάρων νέων που ψάχνουν ν’ αρπαχτούν από μια απειροελάχιστη βεβαιότητα μέσα σ’ έναν κόσμο ψευδαισθήσεων. Διψούν για ανθρώπινη επαφή, προσβλέποντας στην έξοδο από τα αδιέξοδα τους, αφήνονται στο κέρδος μιας έστω ολιγόωρης τέρψης που θα τους αποσπάσει από τη μόνιμη θλίψη τους, προσπαθούν να ανακτήσουν τη χαμένη κανονικότητα και ένα μέρος από τα όνειρα των εφηβικών τους χρόνων.

Λύση στο οικιστικό τους πρόβλημα η κατάληψη ενός εγκαταλελειμμένου σπιτιού, στο Σάνσετ Παρκ, μια γειτονιά του Μπρούκλιν, απέναντι από το νεκροταφείο Γκρινγουντ, με τους διάσημους θαμμένους κατοίκους του και τα υπέροχα γλυπτά του.

Αρχηγός, κατά κάποιο τρόπο, της ομάδας είναι ο Μπινγκ Νέιθαν ένας άχαρος μαντράχαλος που διατηρεί ένα μικρό μαγαζί «σπασμένων αντικειμένων». Ο Μπινγκ όποτε μιλάει αναφέρεται στον δικό του κόσμο, τη μικρή περίκλειστη σφαίρα της δικής του ζωής, κι όχι στον κόσμο γενικά, που είναι υπερβολικά μεγάλος για τα δικά του μέτρα. Πασχίζει να εναντιωθεί στην υπάρχουσα κατάσταση σε όλα τα μέτωπα, παραμένοντας πιστός στην προσωπική του αίσθηση της απαρέσκειας.

Η Έλεν Μπράις είναι μία ελκυστική γυναίκα που αποπνέει μελαγχολία, και διακατέχεται από ερωτικά οράματα. Κτηματομεσίτρια σε μια εταιρία για βιοπορισμό και καλλιτέχνιδα στον ελεύθερο χρόνο. Φίλοι από παιδιά με τον Μπίνγκ συναντώνται στο κατάστημά του και ανακαλύπτουν το σπίτι στο Σάνσετ Παρκ, όπου εγκαθίστανται μαζί με το τρίτο μέλος της παρέας την Άλις Μπέργκστρομ, πρώην συγκάτοικο της Έλεν στο κολέγιο.

Η Άλις μετά τη διατριβή της στο Κολούμπια, συνδέεται με κάποιον συγγραφέα διηγημάτων και καθηγητή σε δημόσιο κολέγιο του Κουίνς.

Ο Μπινγκ πριν συναντήσει την Άλις είχε βρεθεί με τη Μίλι Γκραντ, με την οποία ήταν ερωτευμένος (πρώτη φορά στη ζωή του) στην οποία με φειδώ πρότεινε να εγκατασταθεί στο σπίτι.

«Η Μίλι όμως γιατί τον ερωτεύτηκε; Δεν ξέρει ακριβώς, δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα όσον αφορά την ερεβώδη περιοχή της έλξης και της επιθυμίας. Υποπτεύεται όμως πως μπορεί αυτό να έχει σχέση με το σπίτι στο Σάνσετ Παρκ. Όχι με το ίδιο το σπίτι, αλλά με το σχέδιο της εγκατάστασης σε αυτό …»  Ακόμη και ο έρωτας υπαγορεύεται από την ανάγκη.

      Η Μίλυ φεύγει, αφήνοντας τον Μπίνγκ γεμάτο ερωτηματικά για το τι ακριβώς συνέβη.

Δύο μέρες μετά ο Μπίνγκ γράφει στον φίλο του Μάιλς Χέλερ για το σπίτι.

Ο Μάιλς Χέλερ, κεντρικός ήρωας του Όστερ, είναι φυγάς. Έχει διακόψει σπουδές, κάθε σχέση και επικοινωνία με την οικογένειά μετά το θάνατο του ετεροθαλούς αδελφού του, γεμάτος ενοχές για την αιτία που τον επέφερε. Ζούσε στη Φλόριντα όπου εργαζόταν ως φωτογράφος άχρηστων αντικειμένων που εγκατέλειπαν οι ένοικοι των κατασχεμένων σπιτιών. Η μόνη πολυτέλεια που δεν στερήθηκε σ’ αυτή τη φτωχική ζωή που ζούσε, ήταν η αγορά βιβλίων. Εκεί γνώρισε και ερωτεύτηκε την ανήλικη Πιλάρ, όταν την είδε να διαβάζει το ίδιο μ’ εκείνον βιβλίο, τον Μεγάλο Γκάτσμπι του Φιτζέραλντ. Απελπισμένος από την απειλή καταγγελίας της σχέσης τους δέχεται με ανακούφιση την πρόταση του Μπίνγκ να εγκατασταθεί στο σπίτι του Σάνσετ Παρκ νιώθοντας ωστόσο ότι εκτίει ποινή φυλάκισης έξι μηνών μακριά από την αγαπημένη του, μέχρι να ενηλικιωθεί.

Η μητέρα του Μάιλς, Μέρι Λι, διάσημη ηθοποιός, τον εγκατέλειψε στην κούνια και εγκαταστάθηκε στο Λος ΄Αντζελες. Ο πατέρας του εκδότης και βιβλιόφιλος, παντρεύτηκε την Γουίλα, καθηγήτρια σε Πανεπιστήμιο και μητέρα του  Μπόμπι που πέθανε, γεγονός που υποδαύλισε τη φυγή του.

Με αυτό το βαρύ φορτίο στη ψυχή ο Μάιλς αποτέλεσε το τέταρτο μέλος της συντροφιά των καταληψιών. Συμπαθεί την Άλις, αν και διακρίνει την άγνοιά της σχετικά με την ευρωπαϊκή και νοτιαμερικάνικη λογοτεχνία. Νιώθει αμήχανα στο βλέμμα της Έλεν, που είναι ερωτικό, ωστόσο το συνηθίζει και την συντροφεύει σε περιπάτους στο νεκροταφείο Γκρινγουντ.

Ο Όστερ βιογραφεί τους ήρωές του σε ξεχωριστά κεφάλαια, σε δεύτερο και άλλοτε σε τρίτο πρόσωπο, παραθέτοντας πλήθος πληροφοριών για τον καθένα, με γρήγορο ρυθμό. Η αφήγηση του δίνει αφορμή να ξεδιπλώσει τις εμμονές του, για τον κινηματογράφο, το θέατρο, τη μουσική, τη μπάλα, την αγαπημένη του Νέα Υόρκη,  που διαρκώς μεταβάλλεται, τους κατοίκους της που ζουν πολλαπλές πραγματικότητες μέσα σ’ έναν κόσμο ψευδαισθήσεων, με τους φτωχότερους να ψάχνουν ένα στέρεο έδαφος που θα τους παρέχει στοιχειώδη ασφάλεια, σ’ έναν τόπο που αλλάζει σαν κινούμενη άμμος.

Το κλίμα που επέφερε η κρίση στους ανθρώπους της προγενέστερης γενιάς σκιαγραφείται από την εκτενή αναφορά στους γονείς του Μάιλς και στους νέους συντρόφους τους, οι οποίοι τελικά  βρίσκουν τις άκρες τους παρά τις αντιξοότητες,  άλλοτε με μικρές επαναστάσεις και άλλοτε με συμβιβασμούς. Οδηγός για τη συνέχεια της ζωής η Τέχνη, η Αγάπη, η κατανόηση!

Το κείμενο διανθίζεται από πλήθος διακειμενικών αναφορών, τεχνικά απόλυτα  συνδεδεμένων με την εξέλιξη του μύθου και το βάθεμα στους χαρακτήρες των ηρώων. Ο Μπέκετ και οι «Ωραίες ημέρες» είναι το έργο που ανεβαίνει στο Μπροντγουέι με πρωταγωνίστρια την Μέρι-Λι, μητέρα του Μάιλς. Ο συγγραφέας  παίρνει αφορμή μιας ανάλυσης, όχι μόνο του έργου αλλά και της ψυχοσύνθεσης της πρωταγωνίστριας που υποδύεται τον ρόλο της Γουίνι.

«Τώρα ξέρει ότι οι λέξεις που λέει η Γουίνι στην αρχή της δεύτερης πράξης 

”Χαίρε θείο φως” είναι απόσπασμα από τρίτο βιβλίο του ”Χαμένου Παραδείσου” του Μίλτον, ότι το πράσινο της οξιάς προέρχεται από την ”Ωδή σ΄ένα αηδόνι” του Τζον Κιτς και το ”πουλί της αυγής” από τον ΄Αμλετ”. Σε ποιον κόσμο διαδραματίζεται το έργο ποτέ της δεν κατάλαβε, έναν κόσμο χωρίς σκοτάδι, έναν κόσμο ζεστό, με ατελείωτο φως, ένα είδος καθαρτηρίου, ενδεχομένως, μια μετα-ανθρώπινη έρημος όπου οι δυνατότητες και η κίνηση διαρκώς λιγοστεύουν. Έχει όμως την υποψία πως ο κόσμος αυτός ενδέχεται να μην είναι άλλος από τη σκηνή στην οποία θα παίζει και, ακόμα κι αν η Γουίνι είναι ουσιαστικά μόνη, μιλώντας στον εαυτό της και στον Γουίλι, έχει ταυτόχρονα την αίσθηση ότι βρίσκεται ενώπιον ανθρώπων, ότι το κοινό βρίσκεται κάπου εκεί έξω στο σκοτάδι.» Κάποιος με κοιτάζει σιωπηλά. Ενδιαφέρεται για μένα σιωπηλά. Αυτό μου φαίνεται καταπληκτικό. Μάτια πάνω στα μάτια μου.»

     Η ανθρώπινη ματιά, η ανθρώπινη αγκαλιά, το νοιάξιμο για τον άλλον, η ενσυναίσθηση είναι το ζητούμενο.

Ο Μόρις Χέλερ βλέποντας την πρώην γυναίκα του στον ρόλο της Γουίνι αναρωτιέται πως αυτή η ελκυστική αλλά εντελώς συνηθισμένη γυναίκα έχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται σε τόσο ανόμοιους χαρακτήρες λες και κουβαλάει μέσα της την ολόκληρη την ανθρωπότητα. Δεν κατάφερε ποτέ του να εντοπίσει τη διαχωριστική γραμμή που ξεχωρίζει τη ζωή από την τέχνη.

    Και ενώ η παλιά γενιά πάει καλά με τις προσεγγίσεις, οι νεώτεροι κάτοικοι του Σάνσετ Παρκ αντιμετωπίζουν και πάλι το πρόβλημα της έλλειψης στέγης και μαζί της πλήρους ανασφάλειας.

Μια βίαιη χρήση των χεριών οδηγεί τον Μάιλς σ’ ένα νέο αδιέξοδο.

«Αναρωτιέται αν αξίζει να τρέφει ελπίδες για το μέλλον όταν δεν υπάρχει μέλλον. Αποδώ και πέρα, λέει στον εαυτό του, θα πάψει να ελπίζει για οτιδήποτε και θα ζει μονάχα για το παρόν, για τη στιγμή, αυτή τη φευγαλέα στιγμή, το τώρα που είναι εδώ και ύστερα όχι εδώ, το τώρα που έχει χαθεί για πάντα».

     Διαβάζοντας το βιβλίο του Όστερ ο έλληνας αναγνώστης είναι αδύνατο να αποφύγει τις αναγωγές στην οικονομική κρίση και τις πολλαπλές συνέπειές της που βιώνει, κάτω από χειρότερες συνθήκες, ο λαός εδώ και χρόνια.

Paul Auster

 

Ο Πολ Όστερ γεννήθηκε το 1947 στο Νιου Τζέρσεϊ και σπούδασε αγγλική, γαλλική και ιταλική λογοτεχνία. Του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του fellow από το Εθνικό Κληροδότημα των ΗΠΑ για τις Τέχνες τόσο για την ποίηση όσο και για τον πεζό λόγο, ενώ το 1990 του απονεμήθηκε το βραβείο Μόρτον Ντάουεν Ζέιμπελ από την Αμερικανική Ακαδημία και το Ινστιτούτο Τεχνών και Γραμμάτων. Έγραψε τα σενάρια των ταινιών “Καπνός” και “Μελανιασμένο πρόσωπο”. Στο κινηματoγραφικό φεστιβάλ του Βερολίνου το 1995 η ταινία “Καπνός” βραβεύτηκε με την Αργυρή Άρκτο, με το ειδικό βραβείο Κριτών, με το βραβείο του Διεθνούς Κύκλου Κινηματογραφικών Κριτικών και με το Βραβείο Κοινού για την καλύτερη ταινία. Το 1998 έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε την ταινία “Η Λουλού πάνω στη γέφυρα”. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε 21 γλώσσες. Το 1997 εκδόθηκε μια συλλογή με τις δυσεύρετες πλέον μεταφράσεις που είχε κάνει ο Πολ Όστερ με τίτλο “Μεταφράσεις” και το 2001 μια επιλογή από τα διηγήματα που έστειλε το κοινό της ραδιοφωνικής του εκπομπής στο National Public Radio των ΗΠΑ, με τίτλο “True Tales from American Life”. Έγραψε επίσης έναν μεγάλο αριθμό μυθιστορημάτων. Ζει στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης με τη γυναίκα του, επίσης συγγραφέα, Σίρι Χούστβεντ, και τα δύο τους παιδιά. Περισσότερες πληροφορίες για τον Πολ Όστερ περιλαμβάνονται στην επίσημη ιστοσελίδα του στο διαδίκτυο, www.paulauster.co.uk (ή: www.stuartpilkington.co.uk/paulauster/faq.htm).