Fractal
Home / FRACT-ALL / Δοκίμιο: “Η αξία της οξείας”
07/10/2015, 12:16 μμ

Δοκίμιο: “Η αξία της οξείας”

Του Στράτου Κ. // *

 

«Η γραμματική δεν είναι κανόνας, αλλά εργαλείο.» -Fernando Pessoa-

 

f4

 

Το πολυτονικό σύστημα είναι πράγματι αχρείαστο σ’ ένα νεοελληνικό πεζό κείμενο. Διότι το πεζό, δεν χρήζει μουσικότητας, –εξού και πεζό. Στην ποίηση όμως δεν ισχύει το ίδιο. Η ποίηση ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό έχει σε σχέση με τον πεζό λόγο, τη μουσικότητα, τον ρυθμό. Ένα ποίημα που δεν έχει αυτά τα στοιχεία, δεν είναι ποίημα. Το πολυτονικό έχει την ιδιότητα του να προσδίδει ρυθμό και μουσικότητα στο κείμενο. Το γεγονός αυτό έπρεπε να έχει επισημανθεί. Πάντα σε ό,τι αφορά στην ποίηση και μόνο, -στον πεζό λόγο καλώς καταργήθηκε το πολυτονικό. Ο νεοελληνικός τονισμός είναι δυναμικός και όχι μουσικός όπως ήταν των αρχαίων, ήτοι ο επιτονισμός καθορίζει την ένταση της φωνής κι όχι την τονικότητά της. Στον μουσικό τονισμό, η τονιζόμενη συλλαβή εκφερόταν με αλλαγή τονικότητας, στη νεοελληνική απλώς υψώνουμε τον τόνο της φωνής. Παρ’ όλ’ αυτά η μουσικότητα της πολυτονίας διατηρείται, όσον αφορά στην ποίηση, σε αντίθεση με τη μονοτονία του μονοτονικού… Διότι η βαρεία θα ρίξει τον τόνο της φωνής δημιουργώντας άλλη ατμόσφαιρα, πιο βαριά ακριβώς. Βαρύς, είναι ο τόνος που είναι δυνατός και χαμηλός. Η βαρεία θα ρίξει τον όλο ρυθμό του ποιήματος, δηλώνοντας κάποιο συναίσθημα που θέλει να εκφράσει ο ποιητής, -μια στεναχώρια, νοσταλγία, εσωστρέφεια, σοβαρότητα… Στην ποίηση, είναι διαφορετικό το «πονάω» απ’ το «πονὰω». Στην πρώτη περίπτωση δηλώνεται φυσικός πόνος, σωματικός, ενώ στη δεύτερη αποκτά άλλο χρώμα το ρήμα, το βίωμα μοιάζει νάναι πιο εσωτερικό. Μιλάω πάντα για τον ικανό αναγνώστη, τον φτασμένο, αυτόν που θα διαβάσει αυτό που βλέπει κι όχι ό,τι θέλει αυτός.

Μες το πολυτονικό αναδεικνύεται και η αξία της οξείας, η οποία πράγματι χάνεται στον πεζό λόγο. Οξύς, είναι ο τόνος που είναι δυνατός και ψιλός/ψηλός. Η οξεία υποδηλώνει ακριβώς την οξύτητα της στιγμής, την ένταση,.. που τόσο αφειδωλώς χρησιμοποιείται πια, ώστε έχει πράγματι χάσει το νόημά της. Η περισπωμένη είναι ο συνδυασμός των δύο. Γι’ αυτό ονομάζεται και οξυβαρεία. Δηλαδή μας ειδοποιεί για το ανεβοκατέβασμα της φωνής. Ανέβασμα στην αρχή από την οξύτητα και μετά κατέβασμα από το βάρος. Το ίδιο το σημείον της, μας δείχνει και τον κυματισμό της φωνής. Για την δασεία και την ψιλή, τα πράγματα έχουν ως εξής:.. Η ψιλή στην ουσία της, είναι η απουσία δασείας,.. άρα είναι άχρηστη. Δεν προσδίδει, ούτε αφαιρεί καμιά μουσικότητα και κανέναν ρυθμό. Η δασεία είναι περίπτωση ιδιαίτερη… Η δασεία υποδηλώνει το γράμμα που έφυγε μπροστά από τις δασυνόμενες λέξεις το οποίο ήταν το γράμμα «Η», μετά πέρασε και στη λατινική ως «h». Στην ουσία η δασεία εμφαίνει το φωνήεν στο οποίο καθίσταται. -παραδόξως δε και το γράμμα «Ρω». Στην πρώτη περίπτωση, π.χ. η λέξη «Όμηρος» γραφόταν απ’ τους αρχαίους «ΗΟΜΗΡΟΣ» και στη λατινική αυτό μεταφράστηκε σε Homer. Άρα η δασεία ναι, μπορούμε να πούμε ότι προσδίδει κάτι, μια έμφαση, έναν επικό χαρακτήρα, και άρα προσφέρεται για χρήση, όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο απ’ τον ποιητή.

Αυτά ως προς τη σχέση του πολυτονικού και της ποίησης και τη ρυθμική/μουσική(τουτέστιν ποιοτική!) ανάδειξη και βελτίωση που αυτό τής παρέχει. Τώρα θ’ αναρωτηθώ, αν πέρα από τους ιστορικούς, υπάρχουν κάποιοι άλλοι ιδιαίτεροι λόγοι οι κανόνες που δϊέπουν αυτό το σύστημα, να εφαρμοστούν στην ποίηση ως έχουν. Διότι καλό, όντως, το πολυτονικό, αλλά θα πρέπει να το πάρω όλο το πακέτο;.. Για παράδειγμα αν ο ποιητής θέλει να ρίξει τους τόνους, να βαρύνει την ατμόσφαιρα, γιατί έτσι αρμόζει στο συγκεκριμένο ποίημα ή σημείο τού ποιήματος, τότε τί θα έπρεπε να κάνει;.. Αν υπακούσει τυφλά στους κανόνες του πολυτονικού, χάνει την ατμόσφαιρα και συνεπώς και τη μουσικότητα και τον ρυθμό του ποιήματος -χάνει το ποίημα!.. Σ’ αυτήν την περίπτωση, καλύτερα θάταν νά’χε δουλέψει με το μονοτονικό,.. αλλιώς το πράγμα χειροτερεύει… Λοιπόν, ακριβώς σ΄ εκείνο το σημείο που ο ποιητής θέλει να ρίξει τους τόνους, τίποτα δε θα έπρεπε να τον εμποδίζει να το κάνει˙ και για να το κάνει, θα πρέπει να τονίσει τις λέξεις του με βαρείες, ανεξαρτήτως αν αυτές τονίζονται στη λήγουσα ή όχι.

Πέρα απ’ τους στεγνούς, άψυχους κι άσκοπους εντέλει πλέον, κανόνες. Αν ο ποιητής κρίνει πως σε κάποιο σημείο πρέπει να δοθεί τέτοιος ρυθμός στο ποίημα, ώστε τού χρειάζεται να βάλει περισπωμένη σε παραλήγουσα που προηγείται μακρόχρονου φωνήεντος στη λήγουσα, ε τότε ας το κάνει! Όπως και το αντίστροφο: σε μια μακρόχρονη συλλαβή που περισπάται, εάν κρίνεται σκόπιμο δια την μουσικότητα και τον ρυθμό του ποιήματος, να τονιστεί αυτή η συλλαβή με οξεία, επειδή πρέπει να δοθεί έμφαση ακαριαία και κρίσιμα κι όχι «κυματιστά» και συρτά, ε τότε ας το κάνει! Αυτή είναι η σοβαρή, ουσιώδης και πρωτίστως ποιοτική αντιμετώπιση του πολυτονικού συστήματος σήμερα. Να πάψει νάναι σ ύ σ τ η μ α δηλαδή, -πολυτονία μόνο! Είναι δε θέση άκρως απελευθερωτική και παυσίδεσμος,.. επαναστατική και ρηξικέλευθη. Κανένα νόημα δεν έχει να επιστρέψουμε σε κάτι το ξεπερασμένο, αν δεν το προσαρμόσουμε στις νέες ανάγκες μας, -δηλαδή να το ανανεώσουμε, αν όχι ως προς τη δομή του, τουλάχιστον ως προς τη μέθοδο χειρισμού κι εφαρμογής. Ειδάλλως πρόκειται περί ενός πισωγυρίσματος απλώς –ένας ξερός συντηρητισμός. Εν κατακλείδι, ο σημερινός ποιητής όχι απλώς δύναται, αλλά κι ενθαρρύνεται από δω, να χρησιμοποιήσει την πολυτονία όχι τυπικώς κι ακρίτως, αλλ’ αφού τη μελετήσει εις βάθος, να τη χειριστεί και να την επιστρατεύει κ α τ ά β ο ύ λ η σ η!..

 

 

* Ο Στράτος Κ. είναι γέννημα-θρέμμα της Θεσσαλονίκης. Ζει και γράφει ό,τι ζει. Άνθρωπος. Θνητός.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top