Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Γιατί τα μεγάλα μυθιστορήματα φυσικά δεν είναι τύπου και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα κι όποιος τα διαβάζει έτσι, για να περνάει δηλαδή την ώρα του, κακό του κεφαλιού του.
09/03/2016, 10:47 πμ

Γιατί τα μεγάλα μυθιστορήματα φυσικά δεν είναι τύπου και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα κι όποιος τα διαβάζει έτσι, για να περνάει δηλαδή την ώρα του, κακό του κεφαλιού του.

Γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου //

 

“Η Στρατιά”, E.L.Doctorow, Εκδόσεις Πόλις, 423 σελ.

 

doctorow

[November 1864, two months after capturing the city of Atlanta, General William Tecumseh Sherman and his army of 62,000 men began the march south to Savannah.]

 

doc1

Sherman as a major general in May 1865.
portrait by Mathew Brady.

 

doc2

General Robert E. Lee and Staff, 1865, by Mathew Brady

(http://www.worcesterart.org/collection/American/1988.155.html)

 

Την πένα σας, ταγματάρχα. Σημειώστε το εξής. Επιχειρησιακή Διαταγή-τι αριθμός είναι; Δεκαπέντε,κύριε.Υπ ΄Αριθμόν Δεκαπέντε, είπε. Τα νησιά Σι από το Τσάρλεστον και κάτω, και όλες οι εκτάσεις των εγκαταλελειμμένων φυτειών κατά μήκος των ποταμών πενήντα χιλιόμετρα προς την ενδοχώρα της Νότιας Καρολίνας, και βάλε και μερικά κομμάτια της Τζόρτζια, και τα εδάφη που συνορεύουν με τον ποταμό Σεντ Τζονς στη Φλόριντα, ορίζονται ως περιοχές για την επανεγκατάσταση των μαύρων.Το σημείωσες; Eπανεγκατάσταση των μαύρων. Κάθε ελεύθερος νέγρος οικογενειάρχης θα λάβει 160 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης. Ναι, και τους σπόρους και τον εξοπλισμό για να την καλλιεργήσει. Η χάραξη των ορίωνκαι η έκδοση των τίτλων ιδιοκτησίας θα ανατεθούν σε ανώτατο αξιωματικό του Στρατού των ΗΠΑ, τον -έτσι βάλ΄τον- Επιθεωρητή Οικισμών και Φυτειών. Συμμάζεψέ το να το υπογράψω- και ένα αντίγραφο για τον κύριο Στάντον. Εγώ δεν υποστηρίζω τη κατάργηση της δουλείας*, σκέφτηκε ο Σέρμαν. Αλλά με αυτό το δέλεαρ και βουλώνω το στόμα του Έντουιν Στάντον και ξεφορτώνομαι τους αραπάδες, που θα μείνουν εδώ να καλλιεργήσουν τα 160 στρέμματά τους, και ο Θεός βοηθός.

Μεγάλης δομικής, σημειωτικής, αισθητικής αξίας, ποιότητας και αρτιότητας σε όλα τα επίπεδα έργο, ένα ακόμα με την υπογραφή του σημαντικού συγγραφέα Έντγκαρ Λώρενς Ντοκτόροου από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το οποίο ο παγκόσμιος αναγνώστης πρέπει να διαβάσει όχι ως ένα στενά αμερικανικού ενδιαφέροντος ιστορικό μυθιστόρημα -που αφορμή του και,όπως έχει αποδειχτεί ως τώρα,ανεξάντλητος αποταμιευτήρας υλικού και έμπνευσης είναι ο αμερικανικός εμφύλιος (ΗΠΑ, 1861-1865) -μα σαν μία, τολστοϊκής και ουμανιστικής επιρροής,οπωσδήποτε πολιτική μα όχι μόνον, θαυμάσια διατυπωμένη αλληγορία για τους  πολέμους που διεξάγονται στην ανθρωπότητα και τα πραγματικά αίτιά τους.
Μεγαλειώδης είναι και η γραφή  του Ντοκτόροου που φτάνει σε μας μέσα από την καλή μετάφραση του έργου που έκανε η Τίνα Θέου για τις εκδόσεις Πόλις το 2010, εκπληκτικές και οι προσεγγίσεις των κύριων και δευτερευόντων προσώπων, αληθινών ή επινοημένων, οι περιγραφές καταστάσεων, χώρων, τόπων και η καταγραφή,με δωρικότητα και εξαιρετική τεχνική, ολόκληρης της αλυσίδας των καταγεγραμμένων ιστορικών γεγονότων που ο Ντοκτόροου επιλέγει από τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου φιλτράροντάς τα με διεισδυτική και μαζί νηφάλια πολιτική ματιά και μεταφέροντάς τα στον αναγνώστη με στακάτο αφηγηματικό λόγο,τον οποίο απαλλάσσει προσεκτικά, χωρίς δηλαδή να πληγώσει την ομορφιά του θέματός του αυτή καθαυτή,από τα ελλοχεύοντα μελοδραματικά στοιχεία που υπάρχουν εκ των πραγμάτων σε όλες τις εθνικές ιστορίες που σπάνε τα σύνορά τους και που αν αφήνονταν κυρίαρχα και σε πρώτο πλάνο θα λειτουργούσαν σε βάρος του απώτερου σκοπού για τον οποίο ο συγγραφέας επέλεξε το θέμα και εν προκειμένω το τοποθέτησε διόλου τυχαία στο τελευταίο έτος του εμφυλίου και τα οποία θα οδηγούσαν,στην πρώτη και συνήθως -από πολλούς, δυστυχώς, αναγνώστες που συλλέγουν τίτλους** -όχι εστιασμένη ανάγνωση,σε μη κατανόηση της κύριας επιδίωξης του Doctorow που δεν είναι άλλη,αυτό πιστεύω, από την με πειστικά επιχειρήματα βαλμένη εντός του μυθιστορήματος καταγγελία της τρέλας και της αθλιότητας του πολέμου. Κάθε πολέμου. 

Έτσι μαραίνονται οι δάφνες,σκέφτηκε ο Σέρμαν.Τι θα επί ο Στάντον;Ότι άφησα μια δύναμη δέκα χιλιάδων ανδρών της Συνομοσπονδίας να διαφύγει στην Νότια Καρολίνα;Τα περιθώρια της ανθρώπινης ευγνωμοσύνης είναι πεπερασμένα˙στο βάθος της κρύβεται ο φθόνος.Και στο βάθος του φθόνου κρύβεται η αδιαφορία ενός κόσμου που κωφεύει.

eld

Ε.Λ. Ντοκτόροου / E.L. Doctorow

Υπάρχει πόλεμος πιο σκληρός, πόλεμος που να διεξάγεται με μεγαλύτερη μανία και ένταση από τον εμφύλιο;Καμία σύρραξη μεταξύ κρατών δεν τον φτάνει.Οι στρατηγοί του Βορρά και του Νότου γνωρίζονταν μεταξύ τους-είχαν φοιτήσει μαζί στο Γουέστ Πόιντ ή είχαν υπηρετήσει δίπλα- δίπλα στον Πόλεμο του Μεξικού.

Ο Ντοκτόροου δημιουργεί με άνεση και μέτρο, σοφία και αρμονία ένα ετερόκλητο πλήθος από σύνθετους  και ενδιαφέροντες λογοτεχνικούς χαρακτήρες.Δίπλα στους μεγάλους πρωταγωνιστές των πραγματικών γεγονότων των οποίων οργανώνει ευρηματικά την με λέξεις αναπαράσταση χωρίς να διστάσει να  προσθέσει δικές του λεπτομέρειες χάριν της αφήγησης-παρελαύνουν στο κείμενό του οι Στάντον, Σέρμαν, Γκραντ, ολόκληρο το επιτελείο της Ένωσης στην εκστρατεία στην Τζόρτζια, Λίνκολν και λοιποί πολιτικοί,οικονομικοί και στρατιωτικοί αρχιτέκτονες του Εμφυλίου και των ΗΠΑ σχεδόν όπως τις ξέρουμε τώρα-στέκονται οι ευφυώς επινοημένοι Άρλι Γουίλκοξ και Γουίλ Κέρκλαντ,απλοί Νότιοι στρατιώτες που αλλάζουν στρατόπεδο και μια και δυο φορές για να σωθούν από έναν ανελέητο πόλεμο που τα πασπαλισμένα με πατριωτισμό, εκατέρωθεν,αίσχη,τα δηλωμένα ως αναγκαία για την νικηφόρα έκβαση -ο σκοπός αγιάζει τα μέσα-και για να γίνουν πραγματικότητα κατά το δοκούν του κάθε αντιπάλου τα ιδανικά που αποτέλεσαν το κύριο πρόσχημα διεξαγωγής του δεν τους εξασφαλίζουν επ΄ουδενί επιβίωση ,η 15χρονη Πέρλ Τζέιμσον που αν και λευκή στο δέρμα ο μεγαλοτσιφλικάς πατέρας της ποτέ δεν αναγνώρισε σαν δικό του παιδί και την παρατά χωρίς να σκοτιστεί αν ο Σέρμαν επελαύνει στην ηττημένη πολιτεία καίγοντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του οπότε αναγκάζεται,η Περλ,να βρει καταφύγιο παριστάνοντας αρχικά μέχρι και τον τυμπανιστή (!)στον στρατό της Ένωσης κοντά στον συμπονετικό Βοστονέζο υπολοχαγό Κλαρκ και μετά δίπλα στον στρατιώτη Στίβεν Γουόλς, η Νότια αριστοκράτισσα, κόρη του δικαστή της Τζόρτζια, Έμιλι Τόμσον η οποία ακολουθεί συνειδητά μετά την παράδοση της πόλης τον Γερμανό γιατρό της Ένωσης Βρέντε Σαρτόριους, έναν ψυχρό και μαζί (με τον δικό του πολύ κλειστό τρόπο) οραματιστή ισχυρό άνδρα που πάνω απ΄ όλα βάζει την ιατρική του ιδιότητα και το μόνο που (φαίνεται να)τον απασχολεί είναι η έρευνα και η ιατρική τεχνολογία, η Γουίλμα Τζόουνς η υπηρέτριά της που φεύγει κι αυτή παίρνοντας ελάχιστα πράγματα μαζί της μα ακολουθεί έναν διαφορετικό δρόμο ενώνοντας μέσα στην ένταση του τέλους του πολέμου την ζωή της με εκείνην του απελεύθερου Κόουλχαους Γουόκερ, ο Βρετανός δημοσιογράφος των Times Χιου Πράις έκπληκτος από όσα συμβαίνουν και που πάνω του γαντζώνεται ένα δύσμοιρο παρατημένο παιδί, από τα πολλά ορφανά που ο πόλεμος αφήνει πίσω του, ο Κάλβιν ο μαύρος φωτογράφος που τραβάει φωτογραφίες από τα χαρακώματα,τις πόλεις, τις πορείες,την καθημερινότητα  που απέμεινε στον Νότο και ονειρεύεται μια ελεύθερη ζωή στην οποία θα κερδίζει έντιμα τα προς το ζην ως φωτογράφος και για λίγο συμπορεύεται με τον τρελαμένο πλέον,μετά τον χαμό του Γουίλ,Άρλι και πολλοί ακόμα χαρακτήρες αριστουργηματικά ενταγμένοι στο μυθιστόρημα.

Ο Ντοκτόροου επινοεί μιαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και καταιγιστική πλοκή, την οποία αφηγείται γραμμικά, πειθαρχημένα,τριτοπρόσωπα,ανακατεύοντας φαντασία και ιστορία,υποσκάπτοντας τον μελοδραματισμό του εμφυλίου και δίνοντας ιδανική αφορμή την κατάλληλη στιγμή στον αναγνώστη του να αναρωτηθεί, να ψάξει, να μάθει τι υπάρχει κάτω από την ιστορική επιφάνεια των πραγμάτων.
Το μυθιστόρημα είναι εξαιρετικό,δεν υπάρχει ψεγάδι, θεματικώς και τεχνικώς είναι όλα τέλεια:η κεντρική ιδέα, οι διάλογοι, το σώμα του κειμένου, η έκταση σε σελίδες,το χτίσιμο των ηρώων και ειδικά της έφηβης μιγάδας Περλ που στον χαρακτήρα που της σμιλεύει λέξη λέξη ο Ντοκτόροου εναποθέτει το δια ταύτα ολόκληρου του έργου, όταν την βάζει να συγχωρεί τους διώκτες και δυνάστες της και τα παλιά και ξέχειλα από μίσος έχουν κι αυτά κλείσει τον κύκλο τους και όλα μοιάζουν σαν νέα αρχή σ΄έναν ανηφορικό δρόμο στον οποίο η δικαιωμένη ηθικά Περλ και μέσω αυτής οι Περλ αυτού του άνισου και άδικου και βίαιου κόσμου μπορούν να πορεύονται με ελπίδα.

 

eld
Ο Έντγκαρ Λώρενς Ντοκτόροου πέθανε τον Αύγουστο του 2015 έχοντας αναγνωριστεί και αγαπηθεί από τους αναγνώστες του σε όλον τον κόσμο.Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν τα έργα του:”Χόμερ και Λάνγκλεϋ“, 2013, εκδόσεις Πατάκη
“Η Στρατιά”, 2010, Πόλις
“Το Βιβλίο του Ντάνιελ”,2006, Πόλις
“Παγκόσμια Έκθεση”, 1997, Νεφέλη
“Ράγκταϊμ”, 1993, Επιλογή / Θύραθεν

 

* Ο αστερίσκος δεν υπάρχει στο κείμενο, είναι βαλμένος στο απόσπασμα από μένα όταν θεώρησα ότι βρήκα το κατάλληλο σημείο μέσα στο ίδιο το μυθιστόρημα,εκείνο που θα μου έδινε πάσα για να αναφέρω ότι σε αντίθεση με τον Σέρμαν ο αρχιστράτηγος των Νοτίων Ρόμπερτ Λη, όπως διάβασα και ομολογώ με εντυπωσίασε, ήταν εναντίον της δουλείας, το διαλαλούσε και το τηρούσε, δεν είχε δούλους.

 

* Τι ξεφτίλα να διαβάζουμε επιδερμικά, έτσι για να μετράμε τίτλους και να τους ανακοινώνουμε στις παρέες μας.”Η Στρατιά” του Ε.Λ.Ντοκτόροου δεν είναι ένα επιφανειακό ιστορικό μυθιστόρημα γενικού και αόριστου διδακτισμού και συσσώρευσης πληροφοριών, που θα διαβάσουμε ίσα ίσα για να γεμίσουμε την ανία μας και να καυχηθούμε μετά για τα διαβάσματά μας.

 

υ.γ. αυτό είναι το επίσημο σάιτ του συγγραφέα

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top