Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στον αστερισμό των λογοτεχνικών μυστηρίων
20/04/2016, 10:54 πμ

Στον αστερισμό των λογοτεχνικών μυστηρίων

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος // *

 

eikona_sto_xali«Η εικόνα στο χαλί» του Χένρι Τζέιμς, Εκδ. Έναστρον, σελ. 72

 

Μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης συγγραφικής περιόδου του, στα 1896, λίγα χρόνια μετά την έκδοση του «Πορτρέτου μιας κυρίας» και λίγο πριν από την έσχατη τριλογία του, ο Χένρι Τζέιμς δημοσιεύει τούτη την «όμορφη και μακάρια νουβέλα», όπως συνήθιζε να αναφέρεται στις ιστορίες μικρής φόρμας που σκάρωνε από καιρού εις καιρόν.

Δεν διαφέρει από τις άλλες ιστορίες της ίδιας περιόδου. Πρόκειται για ένα κλασικότροπο ψυχολογικό αίνιγμα, από αυτά που του άρεσαν πολύ να δημιουργεί. Με πρόδηλη εστίαση στην συνειδησιακή δομή των ηρώων του –προανάκρουσμα αυτού που θα συναντήσουμε εν πολλοίς στον 20ο αιώνα.

Τι έχουμε στην «Εικόνα στο χαλί»: μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση, με υφολογική ανάπτυξη που προσιδιάζει στις τεχνικές περιελίξεις του Τζέιμς όπου η πρόταση χάνει την ενιαία σύνταξή της και ολόκληρες παράγραφοι αποκτούν ένα σύνθετο περιγραφικό βάρος. Το αρχικό ουσιαστικό κυκλώνεται από αντωνυμίες κι αυτές με τη σειρά τους χάνονται σε ένα πλήθος επιθέτων, ενώ μετά τα ρήματα έπονται αρκετά επιρρήματα. Το όλον δημιουργεί μια  συρραφή προτάσεων που ρέπουν προς τον υπαινιγμό. Εδώ ο υπαινιγμός γίνεται το «κλειδί» της ιστορίας. Ή, μάλλον, η ίδια η ιστορία μπορεί να αναγνωστεί ως λογοτεχνικό «αστείο» ή ως δηκτική δήλωση για την έννοια της κριτικής επί των λογοτεχνικών έργων. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κριτικοί διχάστηκαν ως προς το τι ακριβώς «ήθελε να –τους- πει» ο Τζέιμς.

Είτε έτσι είτε αλλιώς οι έννοιες της αυθεντικότητας, της λογοτεχνικής φήμης, της ερμηνευτικής επί των γραπτών κειμένων είναι ζητήματα που διαπερνούν στη συγκεκριμένη νουβέλα – καρυκευμένα από μια ιδιαιτέρως λεπτή σάτιρα.

Ο αφηγητής –το όνομά του μένει εν κρυπτώ ως το τέλος- είναι ένας νεαρός και εύελπις κριτικός λογοτεχνίας που φτάνει σε ένα απόγειο όταν καλείται να συγγράψει τις σκέψεις πάνω στο τελευταίο βιβλίο του συγγραφέα Χιου Βέρκερ. Οποία τιμή για έναν εκκολαπτόμενο ρέκτη της κριτικής σκέψης να αναμετρηθεί με τέτοια κείμενα που μπορεί να μην ανήκουν στην αφρόκρεμα της λογοτεχνίας, εντούτοις μπορούν να καυχώνται ότι διατηρούν μια λεπταίσθητη μαγεία. Ο νεαρός βλέπει την κριτική του δημοσιευμένη και, ω του θαύματος, καταφέρνει να βρεθεί σε ένα κοινό τραπέζι με τον Βέρκερ. Έμπλεος ανυπομονησίας περιμένει να ακούσει την κρίση του συγγραφέα επί της κριτικής. Φευ, τούτο συμβαίνει και συνιστά μια ύψιστη κατακρήμνιση για τον νεαρό. Δεν έπιασε ποτέ το πνεύμα και την καλά κρυμμένη ουσία του έργου του Βέρκερ. Δεν είναι ο μόνος που δεν τα κατάφερε – κανένας κριτικός μέχρι τώρα δεν έχει καταφέρει να τον αποκρυπτογραφήσει.

Ιδού μια άξια έμμονη ιδέα που περικυκλώνει το μυαλό του νεόκοπου κριτικού λογοτεχνίας: να «διαβάσει» πίσω από τις λέξεις, να βρει τις προθέσεις του συγγραφέα, το πιο βαθύ κίνητρό του. Στην αναζήτηση εμπλέκεται ο επικεφαλής του περιοδικού «Μέσον», στο οποίο συγγράφει, ο Τζορτζ Κόρβικ και η μνηστή του. Έπειτα από εργώδεις προσπάθειες και με την ασφάλεια της γεωγραφικής απόστασης, λείπει μακριά από όλους, ο Κόρβικ βρίσκει την άκρη του νήματος μόνο που δεν την αποκαλύπτει. Η μνηστή του τον επισκέπτεται και είναι βέβαιη πως σε αυτήν τουλάχιστον θα αποκαλυφθεί το μυστικό. Ο Βέρκερ μένει πίσω να… βράζει στο ζουμί του. Στην πραγματικότητα μένει με την εντύπωση πως το μυστικό μεταφέρθηκε από στόμα σε στόμα, μόνο που στο μεταξύ ο Κόρβικ πεθαίνει αιφνιδίως. Έτσι η μοναδική που κουβαλάει το «θησαυρό» είναι η μνηστή του. Ο νεαρός την προσεγγίζει –ακόμη και ερωτικά- αλλά μάλλον ηττάται από άλλον, περισσότερο καπάτσο, κριτικό λογοτεχνίας, τον Ντρέιτον Ντιν, ο οποίος κερδίζει την καρδιά της. Θα είναι άραγε αυτός ο νέος… φορέας του μυστικού; Ποιος μπορεί να ξέρει; Η πρώην μνηστή του Κόρβικ «αναχωρεί» κι αυτή από τη ζωή, πάλι αδόκητα. Ναι, το μυστικό σαν να ξεγλιστράει συνεχώς από τον ταλαίπωρο νεανία λες και κάποιος του έχει σκαρώσει μια τερατώδη φάρσα που μοιάζει ακόμη και με αστυνομική ιστορία εν προόδω. Πλέον δύο άνθρωποι γνωρίζουν το μυστικό, ο εξής ένας: ο Ντιν, καθώς ο Βέρκερ, που ήταν ο άλλος, έφυγε κι αυτός από τον μάταιο τούτο τον κόσμο. Αν θα αποκαλυφθεί το ακριβό μυστικό; Αν ο αναζητητής θα καταφέρει να πείσει τον ανταγωνιστή Ντιν να του το πει; Ποιος ο λόγος να αποκαλυφθεί από εδώ; Το σίγουρο είναι ότι άλλο περιμένει ο αναγνώστης κι άλλο ο δαιμόνιος Τζέιμς του προσφέρει.

 

Henry James

Henry James

 

Αυτή η μικρή, αλλά άκρως ρυθμική και σφιχτοδεμένη νουβέλα είναι ό,τι πρέπει για μάθημα δημιουργικής γραφής: πώς χτίζεται η αγωνία, πώς ξεδιπλώνεται το μυστήριο και πώς κλιμακώνεται η δράση με τρόπο υπόγειο.

Ναι, θα μπορούσε να πει κανείς πως όλο αυτό δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ειρωνική ματιά του Τζέιμς απέναντι στους λογής κριτικούς λογοτεχνίας, αλλά και μια βαθιά «δήλωση» για την ακλόνητη και τόσο κρυπτική ουσία της τέχνης του γραπτού λόγου. Με την ύστερη γνώση, μέσα από τη συγκεκριμένη ιστορία μπορεί να δει κανείς να αναπτύσσονται ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο Μωπασάν, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Τσέχοφ και ο Τζόυς. Κάποιοι προηγήθηκαν, κάποιοι ακολούθησαν – όλοι τους όμως κινούνται στον αυτό λογοτεχνικό αστερισμό.

Εντέλει, μέσα σε ελάχιστες σελίδες ο Τζέιμς καταφέρνει να διευθετήσει δύο γάμους, τέσσερις θανάτους, να μεταφέρει τους ήρωές του από το Λονδίνο στη Βομβάη και από εκεί στο Μόναχο και το Ράπαλο για να επιστρέψει εκ νέου στο Λονδίνο. Κι όλα αυτά με την επίρρωση ενός αφηγητή και –ουσιαστικά- ενός κυρίαρχου γεγονότος, ενός μυστηρίου που μένει ενεργό μέχρι και την ύστατη σελίδα. Αν αυτό δεν είναι μαεστρία, τότε τι είναι;

Η πολύ καλή μετάφραση φέρει την υπογραφή του Δημήτρη Στεφανάκη.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top