Στη σκιά του Παπαδιαμάντη

Γράφει η Αγγελική Μπούλιαρη // *

Μαρία Σπυροπούλου-Θεοδωρίδου: «Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μαγευτικές αφηγήσεις», εκδ. Α. Θεοδωρίδης και συνεργάτες, σελ. 172

Λένε ότι η σχέση βιβλίου-αναγνώστη μοιάζει με την ερωτική σχέση. Το βιβλίο και συγκεκριμένα το εξώφυλλο πρέπει να αιφνιδιάσει την πρώτη ματιά του αναγνώστη και να του ξυπνήσει την επιθυμία να το αγγίξει. Αυτό συμβαίνει με το βιβλίο Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μαγευτικές αφηγήσεις, της φιλολόγου Μαρίας Σπυροπούλου-Θεοδωρίδου.

Η έκδοση είναι προσεγμένη μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια.  Όλα όσα αφορούν στην σωστή παρουσίαση και ανάδειξη του περιεχομένου (χαρτί, γραφιστικά, γραμματοσειρά, διάταξη) έχουν επιλεγεί ώστε να υπακούουν στους κανόνες της ποιότητας και της καλαισθησίας και να μας προσφέρουν ένα άριστα επιμελημένο, ποιοτικό και ελκυστικό σύνολο.

Το εξώφυλλο, εξαιρετικά καλαίσθητο, με εικονογράφηση λιτή, αλλά ατμοσφαιρική, μας εισάγει με ακρίβεια στο πνεύμα του βιβλίου, ενώ ο τίτλος, με τις λέξεις μαγευτικές αφηγήσεις, μας προϊδεάζει για απολαυστικές περιπλανήσεις στα κείμενα του Σκιαθίτη λογοτέχνη. Και πραγματικά, όπως θα διαπιστώνουμε διαρκώς κατά την ανάγνωση του κειμένου, ο τίτλος δεν διαφεύγει στο ελάχιστο από ό,τι υπόσχεται, τουναντίον είναι συνεπής και ακριβέστατος.

Το εξίσου καλαίσθητο οπισθόφυλλο μας δίνει περιληπτικά αλλά με ακρίβεια την ταυτότητα του βιβλίου: Πρόκειται για μία εκτενή μελέτη που περιλαμβάνει ανθολογήματα του αφηγηματικού λόγου του κορυφαίου διηγηματογράφου της νέας Ελληνικής λογοτεχνίας, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, σχολιασμένα με διεισδυτικό τρόπο, και ταξινομημένα με ευκρίνεια και σαφήνεια, καθώς και μια πλήρη και εμπεριστατωμένη παρουσίαση της ζωής, της προσωπικότητας και του έργου του.

Το βιβλίο, πέρα από την διάρθρωση και τον διαχωρισμό των περιεχομένων, αποτελείται ουσιαστικά-νοητικά από δύο μέρη:

1) Τα αποσπάσματα από τα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και

2) Τον σχολιασμό τους από την φιλόλογο Μαρία Σπυροπούλου-Θεοδωρίδου.

Η συγγραφέας έχει κάνει μια σοφή και επιτυχημένη σταχυολόγηση αποσπασμάτων, τα οποία σχολιάζει με ευαίσθητη και διεισδυτική ματιά, με τέτοια ευστοχία και οξυδέρκεια, ώστε λειτουργούν ως ακλόνητα στοιχεία, που μας επιτρέπουν να διεισδύσουμε στον ψυχισμό, την προσωπικότητα και το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αυτό συμβαίνει σε πρώτο πλάνο, ενώ στο φόντο, μέσα από το συνδυασμό των αποσπασμάτων και των αντίστοιχων σχολιασμών, που γίνονται σε ωραία γλώσσα και με εύληπτο τρόπο, σκιαγραφείται επίσης η δυναμική και ακούραστη προσωπικότητα της Μαρίας ως ανθρώπου, ερευνήτριας και συγγραφέα.

Είναι απαραίτητο να αναφερθώ στη διάρθρωση του βιβλίου, στον χωρισμό του σε μέρη και κεφάλαια, τα οποία επιτυγχάνουν την σπάνια πληρότητα σε συμπυκνωμένο και ευανάγνωστο αριθμό σελίδων. Η διάρθρωση  είναι τέτοια ώστε να φωτίζει όλες τις πτυχές του έργου και της προσωπικότητας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, κάποιες από τις οποίες δεν είναι γνωστές στο ευρύ κοινό, όπως για παράδειγμα του φεμινιστή, του θρησκευτικού ταγού, του μεταφραστή και του πολιτικού στοχαστή.

Οι Μαγευτικές Αφηγήσεις της Μαρίας Σπυροπούλου-Θεοδωρίδου ξεκινούν με τον Πρόλογο της συγγραφέως, στον οποίο εξηγεί τη σχέση της με τον Παπαδιαμάντη και το πώς ξεκίνησε η ιδέα γι’ αυτό το βιβλίο, το οποίο αποτελεί έργο ζωής για την ίδια.

Ακολουθεί ένα Προλόγισμα του Θεοδόση Πυλαρινού, ομότιμου καθηγητή Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ιονίου Πανεπιστημίου, ο οποίος χαρακτηρίζει το βιβλίο «εύχρηστο, ευχάριστο, καλαίσθητο, δείγμα αγάπης και σεβασμού».

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη.

Το ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ έχει τίτλο

«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Η σεβάσμια μορφή των Ελληνικών γραμμάτων» και περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια:

Η προσωπικότητα

Εδώ η συγγραφέας με χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα διηγήματα «Τα δαιμόνια στο ρέμα» και «Ολόγυρα στη λίμνη», αναφέρεται στα παιδικά χρόνια του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, εντοπίζει τα παιδαγωγικά δεσμά της αρχόντισσας μητέρας στην ανατροφή του, και αποκαλύπτει τις σχέσεις με τους συνομηλίκους του.

Μας γνωρίζει, λοιπόν, με τρόπο λιτό, εύληπτο και ευχάριστο, πολλά στοιχεία για την καταγωγή, την οικογένεια, την ανατροφή, τα παιδικά του χρόνια, αλλά και πώς όλα αυτά επέδρασαν στο έργο του, στην προσωπικότητα και το χαρακτήρα του.

Το έργο του

Στο κεφάλαιο αυτό, η συγγραφέας διαχωρίζει και στη συνέχεια αναλύει το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, με βάση τη θεματολογία και τη δική του συγγραφική ωρίμανση, ενώ εστιάζει στον θρίαμβο του Σκιαθίτη λογοτέχνη επί του διηγήματος, της μικρής φόρμας πεζού λόγου (γενιά 1880).

Τέλος, επισημαίνει τα τρία βασικά χαρακτηριστικά του έργου του:

Τη Βαθιά θρησκευτικότητα και χριστιανική πίστη

Την Αγάπη προς της Φύση και τη Θάλασσα (ιδιαιτέρως της Σκιάθου) και

Την Αγάπη προς τους απλούς ανθρώπους, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους.

Όλα τεκμηριώνονται από σχετικά αποσπάσματα από διηγήματα όπως: Λαμπριάτικος ψάλτης, Η Γλυκοφιλούσα, Στο Χριστό στο Κάστρο, Η νοσταλγός, Γυνή πλέουσα, Οι ελαφροϊσκιωτοι κ. ά.

Ακολουθούν τα κεφάλαια

Η γλώσσα και Το ύφος και η τεχνική του, όπου η συγγραφέας καταδεικνύει τον εκφραστικό πλούτο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τον ρεαλισμό, την ειλικρίνεια, και το πηγαίο χιούμορ του, ενώ όσον αφορά στην τεχνική του, αποκαλύπτει τα δυνατά σημεία στα διηγήματά του, χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από τα έργα του: Ο έρωτας στα χιόνια, Η σταχομαζώχτρα, Η Φόνισσα, Στο Μέγα Γιαλό, Μεγαλείων οψώνια κ.ά.

Στο ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ με τίτλο «Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – ένας πολυδιάστατος συγγραφέας», η Μαρία Σπυροπούλου-Θεοδωρίδου διαχωρίζει, τονίζει και αναλύει αυτές ακριβώς τις πολλές διαστάσεις του έργου, αλλά και της προσωπικότητας του Σκιαθίτη πεζογράφου, αρκετές από τις οποίες εξακολουθούν να είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό, εφόσον η κυρίαρχη εικόνα για εκείνον είναι η απλή εικόνα ενός μοναχικού και ανέραστου κοσμοκαλόγερου. Η συγγραφέας των Μαγευτικών Αφηγήσεων φωτίζει το πρόσωπο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τονίζει και προσθέτει λεπτομέρειες και τέλος εμπλουτίζει την εικόνα του, στα ακόλουθα κεφάλαια:

Υμνητής του έρωτα

Πρώιμος φεμινιστής

Πολιτικά επίκαιρος στοχαστής

Κοινωνικός καθοδηγητής

Θρησκευτικός ταγός

Δεξιοτέχνης μεταφραστής

Και πάλι τεκμηριώνει τα γραφόμενά της με άρθρα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη καθώς και με τα σωστά αποσπάσματα από το έργο του, όπως, Ολόγυρα στη λίμνη, Θέρος-έρος, Ο έρωτας στα χιόνια, Οι έμποροι των Εθνών, Η Βλαχοπούλα, Η νοσταλγός, Η Φόνισσα, Η Σταχομαζώχτρα, Οι Χαλασοχώρηδες, Τα Βενέτικα, Υπό την βασιλικήν δρυν, Η επίσκεψις του Αγίου Δεσπότη εν Αθήναις κ.ά.

Μ’ αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να μας παρουσιάσει μια κάθε άλλο παρά αποτραβηγμένη προσωπικότητα, τουναντίον γνωρίζουμε έναν Παπαδιαμάντη τολμηρό και πρωτοπόρο, επίμονο και άξιον θαυμασμού. Η συγγραφέας μάς τονίζει ότι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ήταν αυτοδίδακτος στις ξένες γλώσσες, ωστόσο το μεταφραστικό του έργο κατέχει εξέχουσα θέση στον τομέα της μετάφρασης.

Το βιβλίο κλείνει με το Επίμετρο της συγγραφέα, με όσα Είπαν οι παλιοί για τον Παπαδιαμάντη όπως ο Παλαμάς, ο Νιρβάνας, ο Ξενόπουλος και άλλοι, την πλούσια Βιβλιογραφία, τα Κριτικά Σημειώματα για τις Μαγευτικές Αφηγήσεις και τέλος με το Βιογραφικό Σημείωμα της συγγραφέα.

Θα αναφέρω εδώ ότι τα χαρίσματα του βιβλίου αυτού, που είμαι σίγουρη ότι έχετε ήδη αντιληφθεί, εκτιμήθηκαν δεόντως στο εξωτερικό, από την Ελληνόγλωσση Βιβλιοθήκη της Οξφόρδης, η οποία το αναζήτησε και το συμπεριέλαβε στους τίτλους της.

Έχοντας τελειώσει την ανάγνωση του βιβλίου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μαγευτικές αφηγήσεις, έχουμε σχηματίσει μια πλήρη εικόνα για την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ειλικρινά δεν χρειάζεται να διαβάσουμε κάτι άλλο, μπορούμε στη συνέχεια, ανεμπόδιστοι και εφοδιασμένοι, να ασχοληθούμε αποκλειστικά με το συγγραφικό του έργο.

Το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει μια θαυμάσια αρχή, όταν κάποιος αποφασίσει να γνωρίσει τον κοσμοκαλόγερο, καθώς αφού πρώτα συστήνει τον κορυφαίο λογοτέχνη στον αναγνώστη, στη συνέχεια τον καθοδηγεί και τον μυεί στον θησαυρό των κειμένων του, με αγάπη, σχεδόν με τρυφερότητα, με ειλικρίνεια και απόλυτο σεβασμό.

Σε μια εποχή που η ελληνική γλώσσα μας, χάνοντας την επαφή με τις ρίζες της, χάνει τη σωστή σύνταξη, γραμματική, ακόμα και τον τονισμό της, σε μια εποχή που έχει αφεθεί απροστάτευτη, συχνά κακοποιείται, ακόμη και λοιδορείται από επικίνδυνα αδαείς, ανεύθυνους, αδιάφορους ή ακόμη και εκ πεποιθήσεως περιφρονητικούς ανθρώπους, έρχεται αυτό το βιβλίο με το σεβασμό που προείπαμε, με γνώση και επίγνωση να μας κατευθύνει στο μονοπάτι της μύησης που θα μας οδηγήσει σε ένα σημαντικό μέρος του κόσμου της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, στον κόσμο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Είναι ένα βιβλίο, το οποίο θα χαρακτήριζα, με μία λέξη, πλούσιο, που κάνει κι εμάς πλουσιότερους όχι μόνο σε γνώση, αλλά και, το σημαντικότερο, πλουσιότερους σε συναισθήματα. Γι’ αυτό εύχομαι να μαγέψει και εσάς, όπως πραγματικά μάγεψε εμένα και να σας παρασύρει στη λογοτεχνική σπηλιά με τον κρυμμένο θησαυρό αυτής της σεβάσμιας μορφής των ελληνικών γραμμάτων, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

* Η Αγγελική Μπούλιαρη σπούδασε Ελληνική και Αγγλική Φιλολογία, Λογοτεχνική Μετάφραση, Δημιουργική Γραφή, Ψυχολογία και την Ιταλική Γλώσσα. Εργάστηκε ως εκπαιδευτικός μέχρι το 2001. Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποίηση. Τελευταίο της έργο το μυθιστόρημα «Δραπέτες του ονείρου» από τις εκδόσεις Ωκεανός. (https://the-yellow-buses.blogspot.gr/)