Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στη φωτεινή σκιά του Παπαδιαμάντη
25/04/2018, 9:08 πμ

Στη φωτεινή σκιά του Παπαδιαμάντη

Γράφει η Μαριάννα Παπουτσοπούλου // *

 

Για το βιβλίο της Πόλυς Χατζημανωλάκη, “Βωβόν ξύλον, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, κατάθεση ερευνητικής ανάγνωσης”, εκδ. Εύμαρος, 2018.

 

Η δυνατή και διεισδυτική ματιά της Πόλυς Χατζημανωλάκη στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, έρχεται σαν αύρα να ανανεώσει το ενδιαφέρον για την ανάγνωση του έργου του, όσο και τις παπαδιαμαντικές σπουδές. Είναι  οπωσδήποτε η νέα ματιά του κοινωνικού ανθρωπολόγου, πάνω απ’ όλα όμως του λογοτέχνη, ή του εραστή της λογοτεχνίας, που ανιχνεύει τις βαθύτερες δομές του παπαδιαμαντικού έργου, κυρίως τα αρχετυπικά αφηγηματικά του μοτίβα: πρόσωπα, ονόματα, σχήματα, κίνηση, χαρακτήρες, και τόπους.

Η κα Χατζημανωλάκη έχει κατορθώσει στη μελέτη της αυτή να καταδείξει τόσο την καθημερινή όσο και την «αποκαλυπτική» πλευρά του Παπαδιαμαντικού έργου, με έναν έξοχο τρόπο. Καταβυθίζεται στον κόσμο της παπαδιαμάντειας διαλεκτικής του Καλού και του Κακού, ψηλαφώντας λεπτομερειακά «επί τον τύπον των ήλων» των αφηγήσεών του, διεξερχόμενη εξονυχιστικά μια σειρά εντυπωσιακά στη σύλληψή τους θεματικά αντιθετικά ζεύγη:

α) Γωνία ουρανού του κεντήματος της Σεϊρανιώς, (« Άγια και λησμονημένα») άλλως σωτήρια αφήγηση μέρους του κόσμου, ή Παράδεισος –  έναντι της χοάνης ή κοχυλίου  ή αυτίου ή βαράθρου του Άδου, που καταπίνει και αφανίζει, («Το καμίνι» «Το μυρολόγι της Φώκιας»).

β) Ο ομιλών πειρασμός, Λαλιώ- Λιαλιώ («Η νοσταλγός»), οι γλώσσες από αυτί σε αυτί στην «Μετανάστιδα», η καταστροφική φλυαρία των απλών, κυρίως των γυναικών – και στην άλλη πλευρά οι μογιάλοι, ψευδοί ή βωβοί άνθρωποι του Θεού, ή και ο σιωπηλώς γράφων  («Το γιαλόξυλο» «Η χτυπημένη» κ.α.)  απ’ όπου και ο τίτλος του βιβλίου Βωβόν ξύλον.

γ) Η Παναγιά η Κουνίστρα, γενικώς η κίνηση, η αιώρηση, η αβεβαιότητα, ο χορός της θεραπείας από τη μια, όπου και η έξοχη αντιστοιχία με τον ταραντισμό και την ταραντέλα – το κακό ως σοφή και σκόπιμη μηχανή, στρίγγλα, αράχνη, τρέλα από την άλλη, με αφορμή κυρίως την «Φόνισσα».

δ) Ο Τριαντάφυλλος, το ρόδο,  ο ενάρετος κηπουρός που καλλιεργεί –  και στον αντίποδα η Φόνισσα Χαδούλα, η συλλέκτις, που κορφολογεί.

ε) Οι μνημονικές τεχνικές των Κολυβάδων για τα ιερά κείμενα, η αξία της μνήμης γενικώς, «κόμπος στη μαντίλα» – η επιπόλαιη και ρηχή στάση των πολλών στο περιβάλλον των διηγημάτων. Και μια σειρά άλλα ανάλογα.

Μέσα από αυτά και με ένα πλήθος παραθεμάτων, υποσημειώσεων (περί τις 500) και συγκριτικών αναφορών από την ελληνική και την παγκόσμια γραμματεία  (ψυχιατρική, κοινωνική ανθρωπολογία και λογοτεχνία), προβάλλει ο αληθινός Παπαδιαμάντης, ο άνθρωπος που θεωρεί τον κόσμο τούτο φρικτό και άδικο, που βλέπει την αναχώρηση από τη ζωή συχνά ως σωτηρία, που πλάθει αλλόκοτους, αταίριαστους, σημαδιακούς ήρωες, δράκους, στρίγγλες, χρυσομηλιγγάτους, φαντάσματα, σκιάχτρα και ξωθιές, την δική του Κόλαση και τον Παράδεισο δηλαδή, και ποιός θα έλεγε ότι η ελληνική γραμματεία δεν έχει τον Δάντη της, (ή τον μεγάλο “γοτθικό” όπως θα τον έλεγαν κάποιοι σήμερα, συγγραφέα της…)

Η αναζήτηση και η σκέψη της Πόλυς Χατζημανωλάκη είναι βαθύτατη, επειδή είναι εξονυχιστικά αναλυτική και η συγγραφέας του βιβλίου σχεδόν «μάτωσε» πάνω από το παπαδιαμαντικό κείμενο για επτά χρόνια, άντεξε την κόλαση και την ομορφιά του, τη σύγκρινε με τους μεγαλύτερους από τους συγγραφείς που αγαπά,  πολύ εντυπωσιακά με τον Σαίξπηρ και την Τόνι Μόρισον, αλλά και παραβάλλοντας με Χώθορν, Χάρτλυ, Μπένγιαμιν, Μπωντλαίρ, Σίμωνα Αποστολίδη, Νικόλαο Πολίτη, Στίλπωνα Κυριακίδη, Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο, Χριστόφορο Μηλιώνη, δημοτικό τραγούδι κτλ. Δεν είναι ωστόσο τυπικά φιλολογική, διόλου, είναι η προσέγγιση ενός φωτισμένου και ακατάβλητου πνεύματος, που τελικώς κατορθώνει από ελεύθερη και ανήσυχη οπτική γωνία, αυτή των συμβόλων και των κειμένων, τέλος της περιήγησης στον τόπο της αφήγησης και των παραδόσεων, να πιάσει το παπαδιαμαντικό νήμα και μήνυμα, συνοψίζοντάς  το  ως μνήμη κειμένων – φρίκη και γοητεία παρόντος – σωτηρία δια της γραφής – επιστροφή στις αγκάλες του Θεού. Μια πραγματικά αξιοθαύμαστη εργασία.

Η μελέτη αναπτύσσεται σε είκοσι οκτώ κεφάλαια, και ένα Παράρτημα περιηγήσεως, με μια  ζωντανή και πλούσια δοκιμιακή γλώσσα, που σχεδόν δημιουργεί ένα νέο λογοτεχνικό είδος πάνω στο παπαδιαμαντικό υπόστρωμα. Την εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση κοσμεί στο εξώφυλλο το έργο του Νίκου Αγγελίδη, Μνημείο Α.Π.

 

 

Η Πόλυ Χατζημανωλάκη είναι διδάκτωρ της στατιστικής φυσικής (Βρυξέλλες),  υπήρξε ερευνήτρια (Austin Texas), πρώην διευθύντρια του International Bacalaureate των εκπ. Κωστέα Γείτονα, γράφει για το βιβλίο στην εφημερίδα ΑΥΓΗ, έχει εκδώσει δυο μυθιστορήματα: Οι μέλισσες του Κάλβου, Ταξιδευτής 2008, & Τα αινίγματα του Ν’γκόρο, Ροές, 2010, ποιήματα, Το αλφαβητάρι των πουλιών, Εύμαρος, 2014, και τρία θεατρικά, εκ των οποίων το ένα βραβεύτηκε στο διαγωνισμό Αντίποδες του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης. Είναι μέλος της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top