Fractal

Στερεότυπα στον κόσμο της Disney (Ιστορία μιας μάνας)

Γράφει η Αργυρώ Μουντάκη //

 

bear«Να δούμε ταινία!!! Να δούμε ταινία!!!» ζητούσαν επίμονα τα καλά μου τα παιδάκια ένα πρωί, απόγευμα, βράδυ…. Δεν θυμάμαι τι ήταν … Σαββατοκύριακο πάντως ήταν. Ανέτρεξα λοιπόν στη συλλογή με τις ταινίες κατάλληλες για παιδάκια, που μου έχει χαρίσει ο ξάδερφος (γονιός γαρ κι εκείνος). Ποια να δούμε, ποια να δούμε… επιλέγουμε μία που λεγόταν ελληνιστί «Ο αδερφός μου ο αρκούδος (μέρος 2)». Την ξεκινάω, κάθομαι ανάμεσα στα τέκνα και ετοιμάζομαι να απολαύσω μαζί τους άλλο ένα ντισνεϊκό παραμύθι.

 

Ο μεγάλος αρκούδος (που απ’ ότι φαίνεται κάποτε ήταν άνθρωπος) ζει ευτυχισμένος με τον μικρό αρκούδο, τον αδερφό του. Πολύ αγαπημένοι, παίζουν, διασκεδάζουν, μαθαίνουν, ζουν μαζί. Σ’ ένα χωριό εκεί κοντά μια νεαρή Ινδιάνα ετοιμάζεται να παντρευτεί, αλλά η φύση, τα πνεύματα δεν το επιτρέπουν. Πρέπει, λέει, να παντρευτεί εκείνον που της έδωσε το μαγικό φυλαχτό, που έχει κρεμασμένο στον λαιμό της, ή αλλιώς να λύσει τον δεσμό αυτόν μαζί του, εν ολίγοις πρέπει να τον βρει και να περάσουν μαζί μια δοκιμασία για να είναι έπειτα και οι δύο ελεύθεροι. Η κοπέλα ταράζεται, αυτός που κάποτε της είχε δώσει το φυλαχτό ήταν τότε ένα αγόρι, τώρα όμως είναι ένας αρκούδος.

Ωραίο το παραμύθι της Disney, καλοστημένο. Άνθρωποι και δη Ινδιάνοι, ζώα, άγρια φύση, μαγικά ξόρκια και πνεύματα και φυσικά στο πρώτο επτάλεπτο έχουμε αντιμετωπίσει και το πρόβλημα που θα μας κρατήσει σε αγωνία σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Το κυρίως κομμάτι της ταινίας κυλάει προβλέψιμα, περιπέτεια, συναίσθημα, τσακωμοί και αγάπες, μηνύματα για την αγάπη, τη φιλία, την αδερφική αγάπη. Η Disney ξέρει πολύ καλά να το στήνει αυτό. Δεν θα την αμφισβητήσουμε τώρα εμείς. Είναι επιστήμονες του είδους.

Και φτάνουμε στο τέλος. Σ’ ένα τέλος που ο ενήλικας το έχει προβλέψει ως έναν βαθμό. Ο μεγάλος αρκούδος και το κορίτσι είναι πια ερωτευμένοι, θέλουν να ζήσουν μαζί. Εντάξει. Όλοι το είχαμε φανταστεί αυτό. Και τώρα; Πώς θα γίνει αυτό;

Στα παραμύθια των πρωτόγονων η ένωση ανθρώπου με ζώο είναι πλήρως αποδεκτή. Το ζώο θεωρούνταν είδος ζωής ανώτερο και από τον άνθρωπο, οι πρωτόγονοι πίστευαν ότι ο κόσμος των ζώων είναι ο αρχικός και ο πρωτότυπος, ο ανθρώπινος κόσμος ακολουθεί ως έκτυπο, πολλές διηγήσεις μάλιστα μιλάνε και για την καταγωγή του ανθρώπου από το ζώο, οπότε το ζευγάρωμα ανθρώπου με ζώο δεν ήταν καθόλου μεμπτό ούτε πρόστυχο. Στη νεότερη ηθική των πολιτισμένων κοινωνιών όμως, το ζώο θεωρείται είδος κατώτερο από τον άνθρωπο και στα λαϊκά παραμύθια έχουμε το στοιχείο της μεταμόρφωσης του ζώου σε άνθρωπο (έστω και για ένα χρονικό διάστημα, όπως την ώρα της κοινής κλίνης) ώστε να γίνει αποδεκτή από την πολιτισμένη ηθική η ερωτική συνεύρεση του ζεύγους. Οι συνυποδηλώσεις της κατακριτέας από την ηθική και το νόμο κτηνοβασίας πρέπει να εκλείπουν1.

Και επιστρέφουμε λοιπόν στην ταινία μας. Ο μικρός αρκούδος γκρινιάζει, κλαίει, είναι απαρηγόρητος, θα χάσει τον αδερφό του τον αρκούδο, φοβάται ότι εκείνος θα αποφασίσει να γίνει πάλι άνθρωπος για χάρη της αγάπης του… Και ο θεατής αυτό πιστεύει, γαλουχημένος με τα παραμύθια του πολιτισμένου κόσμου, η φαντασία του δεν πάει πιο πέρα. Κι όμως … η Disney καινοτομεί. Το κορίτσι έχει πλέον τον λόγο. Το κορίτσι, που προκειμένου να μην χαθούν τα δύο αδέρφια, αποφασίζει να θυσιάσει την ανθρώπινη φύση του και να μεταμορφωθεί (με τις ευλογίες του πατέρα της! Τι μεγαλείο γονιού!) σε αρκούδα! Έτσι και γίνεται, και η ντισνεϊκή ταινία κλείνει με όλους (για τον τηλεθεατή δεν ξέρουμε…) σε πελάγη ευτυχίας! Και θα μου πείτε τώρα: «Μα καλά, αφού η Disney μέσα από αυτήν την εξέλιξη εξυμνεί το ζώο, επαναφέρει την αξία του ζώου και τη φύσης, δείχνει τον απαιτούμενο σεβασμό στον συναισθηματικό κόσμο των ζώων, εσένα τι σε πείραξε; Γιατί γκρινιάζεις;»

Γκρινιάζω γιατί έχω αγόρια. Μα και κορίτσια να είχα ίσως και πάλι θα γκρίνιαζα, και μάλιστα περισσότερο. Γιατί μεγαλώνουμε παιδιά με το στερεότυπο της γυναίκας που εκείνη έχει την ευθύνη, την υποχρέωση, ή και την επιλογή να αλλάξει, να τροποποιηθεί, να γίνει ευέλικτη και να προσαρμοστεί στη ζωή του αρσενικού, αν θέλει να είναι μαζί του, αν θέλει να διατηρήσει την σχέση. Το κορίτσι γίνεται αρκούδα, το κορίτσι αφήνει πίσω την πρότερη ζωή του για να μην χάσει ο αρκούδος τον αδερφό του, κι ας μην ήταν αρκούδος εξ αρχής της ζωής του… Και ίσως εδώ η Disney να θέλει να εξυμνήσει την αδερφική αγάπη, αλλά γιατί να πρέπει τα πράγματα να είναι άσπρο ή μαύρο; Γιατί να πρέπει το κορίτσι να αλλάξει τελείως τη φύση του για να είναι με τον αρκούδο; Αλλιώς, αν δεν έπαιρνε αυτήν την απόφαση τι θα γινόταν; Και γιατί στην αντίθετη περίπτωση θα χανόταν η αδερφική αγάπη;

Τα στερεότυπα είναι μια ολόκληρη επιστήμη. Κι εδώ η Disney απ’ τη μια τα πολεμάει (ο άνθρωπος που γίνεται ζώο και εδώ τελειώνει με happy end), απ’ την άλλη όμως τα ευλογεί (η γυναίκα που τροποποιείται, ριζικά μάλιστα, στην ίδια τη φύση της) για να ακολουθήσει τον αγαπημένο της. Για ποιον λόγο το κάνει αυτό η αμερικάνικη βιομηχανία; Πεδίο προς συζήτηση …

Την ταινία την είδαμε, τη συζητήσαμε, μα …

 

1 Για το θέμα έχει γράψει διεξοδικά ο καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής (Τα παραμύθια μας, Μελέτη 8, Εκδόσεις Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη: 1970, σελ. 23-35)

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top